Ochrona uprawnionego z tytułu prawa pierwokupu przed pozornymi oświadczeniami woli

• Autorzy: Krzysztof Mularski , Adam Olejniczak

Warianty tytułu

Protection of the Entitled to the Right of First Refusal against an Apparent Declaration of Will

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Prawo pierwokupu (art. 596 i n. k.c.) kreuje po stronie zobowiązanego obowiązek sprzedaży rzeczy osobie trzeciej pod warunkiem, że uprawniony ze swego prawa nie skorzysta. Uprawniony z prawa pierwokupu ma zaś możliwość złożenia oświadczenia, że ze swego prawa korzysta. W wyniku złożenia oświadczenia o skorzystaniu z prawa pierwokupu dochodzi do zawarcia umowy między zobowiązanym a uprawnionym na warunkach co do zasady takich, jak te określone w umowie między zobowiązanym a osobą trzecią. Zobowiązany i osoba trzecia mogą na różne sposoby próbować pozbawić uprawnionego jego prawa albo możliwości skorzystania z niego. Jednym z nich jest zawieranie umów pozornych przez zobowiązanego z osobą trzecią. Celem artykułu była próba ustalenia, jakie środki prawne do ochrony przed takimi umowami przysługują uprawnionemu. Szczególne środki przewidziane w Kodeksie cywilnym do ochrony uprawnionego z tytułu prawa pierwokupu okazują się zawodne w wypadku zawarcia pozornej umowy przez zobowiązanego z osobą trzecią. Uzyskanie odszkodowania na podstawie art. 599 § 1 k.c. wymagałoby przeprowadzenia niezwykle trudnego dowodu pozorności, a instrument określony w art. 600 § 1 zd. 2 k.c. w ogóle nie znajduje zastosowania. Bardzo ograniczone są też możliwości korzystania z domniemań faktycznych dla udowodnienia złej wiary zobowiązanego i osoby trzeciej. Nietypowe postępowanie stron (np. zastrzeżenie rażąco nieekwiwalentnej ceny) tylko wtedy może stanowić przesłankę takiego domniemania, gdy strony nie mogą podać żadnego racjonalnego powodu swego postępowania. (abstrakt oryginalny)

EN

The right of first refusal within the meaning of article 596 of the Civil Code creates an obligation on the part of the obligor to sell a thing to a third party on condition that the party entitled to the right of first refusal has not exercised the said right. The party entitled to the right may confirm the intention to exercise the right by making a declaration of will. Once such a declaration has been made, a contract between the obligor and the entitled party is deemed concluded on the same terms and conditions as provided for in the contract entered into by the obligor and a third party. Both the obligor and a third party may seek to deprive the entitled party of the right, or the possibility of exercising it. They may, for instance, enter into an apparent contract between themselves. The aim of this paper is to establish the legal remedies that are available to the entitled party to protect against such apparent contracts. The specific measures provided in the Civil Code for the protection of the party entitled to a right of first refusal prove inadequate in the event when an apparent contract between the obligor and a third party. A successful claim for compensation under article 599 § 1 of the Civil Code would require a very difficult test for the 'evidence of apparency' while the instrument referred to in article 600 § 1 clause 2 of the Civil Code does not apply at all. There are also limitations of the possibility of relying on the presumption of fact principle in establishing the ill-faith of the obligor and a third party, while an unusual conduct of parties (e.g. stipulation of a grossly inadequate consideration) may constitute a premise for the presumption of ill-faith of the parties only if they are unable to provide a reasonable rationale for such conduct. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Prawo cywilne; Prawo umów; Kodeks cywilny; Umowa sprzedaży; Regulacje prawne

EN

Civil law; Contract law; Civil Code; Contract of sale; Legal regulations

• Czasopismo: Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny
• Rocznik: 2013
• Numer: nr 1
• Strony: 29--42

Twórcy

autor

Krzysztof Mularski

• Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

autor

Adam Olejniczak

• Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Bibliografia

• A. Banaszkiewicz, Prawo pierwokupu jako forma ograniczenia swobody rozporządzania nieruchomością przez jej właściciela, "Acta Universitatis Wratislaviensis" 2005, nr 2778.
• A. Kunicki, Zakres skuteczności prawa pierwokupu, "Nowe Prawo" 1966, nr 12.
• B. Lewaszkiewicz-Petrykowska, w: System prawa cywilnego, t. 1, red. S. Grzybowski, Wrocław 1985.
• C. Żuławska, w: Komentarz do Kodeksu cywilnego. Księga trzecia. Zobowiązania, t. 2, Warszawa 2011.
• E. Drozd, Pozorność w umowach przenoszących własność nieruchomości, "Studia Cywilistyczne" 1974, nr 22.
• Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 21 kwietnia 2010 r. (V CSK 369/09), "Rejent" 2012, nr 3.
• J. Ciszewski, Charakter prawny i zakres stosowania prawa pierwokupu, "Problemy Egzekucji Sądowej" 21, 1996.
• J. Górecki, Umowne (statutowe) pierwszeństwo nabycia, "Rejent" 2009, nr 2.
• J. Górecki, Umowne prawo pierwokupu, Kraków 2000.
• J. Jezioro, w: Kodeks cywilny. Komentarz, red. E. Gniewek, Warszawa 2011.
• J. Skąpski, w: System prawa cywilnego. Prawo zobowiązań - część szczegółowa, red. S. Grzybowski, Wrocław 1976.
• K. Mularski, Czynności podobne do czynności prawnych, Warszawa 2011.
• K. Mularski, Pozorność oświadczenia woli. Zarys problematyki semiotycznej, "Kwartalnik Prawa Prywatnego" 2007, nr 3.
• K. Stefaniuk, Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 10 października 2008 r. (II CSK 221 08), "Przegląd Sądowy" 2010, nr 5.
• K. Wyżyn-Urbaniak, Sposoby ochrony uprawnionego z tytułu umownego prawa pierwokupu, "Rejent" 1996, nr 10.
• K.P. Sokołowski, Glosa do uchwały Sądu Najwyższego - Izby Cywilnej z dnia 22 maja 2009 r., III CZP 21/09, "Orzecznictwo Sądów Polskich" 2010, nr 6.
• M. Gutowski, Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 15 listopada 2002 r., V CKN 1374/00, "Palestra" 2005, nr 3-4.
• M. Litwińska, Prawo pierwokupu jako rodzaj zastrzeżenia umownego. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 1996 r., III CZP 10/96, "Przegląd Prawa Handlowego" 1996, nr 11.
• M. Nesterowicz, w: Kodeks cywilny z komentarzem, t. 2, red. J. Winiarz, Warszawa 1989.
• M. Safjan, w: Kodeks cywilny. Komentarz do artykułów 450-1088, t. 2, red. K. Pietrzykowski, Warszawa 2011.
• P. Machnikowski, Glosa do wyroku SN z dnia 10 października 2008 r., II CSK 221/08, "Orzecznictwo Sądów Polskich" 2010, nr 1.
• R. Czarnecki, w: Kodeks cywilny. Komentarz, Warszawa 1972.
• S. Dąbrowski, w: Kodeks cywilny, t. 2: Art. 353-1088, Warszawa 2005.
• T. Gizbert-Studnicki, O nieważnych czynnościach prawnych w świetle koncepcji czynności konwencjonalnych, "Państwo i Prawo" 1975, z. 4.
• W. Czachórski et al., Zobowiązania. Zarys wykładu, Warszawa 2004.
• W.J. Katner, w: System prawa prywatnego. Prawo zobowiązań - część szczegółowa, t. 7, red. J. Rajski, Warszawa 2011.
• Z. Gawlik, w: Kodeks cywilny. Komentarz, t. 3: Zobowiązania - część szczególna, red. A. Kidyba, Warszawa 2010.
• Z. Radwański, J. Panowicz-Lipska, Prawo zobowiązań - część szczegółowa, Warszawa 2012.
• Z. Radwański, Teoria umów, Warszawa 1977.
• Z. Radwański, w: System prawa prywatnego, t. 2: Prawo cywilne - część ogólna, red. Z. Radwański, wyd. 2, Warszawa 2008.