Turystyka przyrodnicza, ekoturystyka i turystyka zrównoważona - problemy klasyfikacyjne

• Autorzy: Paweł Adamski , Szymon Ciapała

Warianty tytułu

Wildlife Tourism, Ecotourism and Sustainable Tourism - Problems with Classification

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Cel. Usystematyzowanie relacji pomiędzy trzema tytułowymi pojęciami - turystyką przyrodniczą, ekoturystyką i turystyką zrównoważoną.
Metoda. Dokonano przeglądu występujących w literaturze definicji tytułowych pojęć. Na tej podstawie wyróżniono podstawowe, stosowane przez badaczy grupy kryteriów definicyjnych, co umożliwiło wyznaczanie trzech osi przestrzeni optymalizacyjnej: (i) oś stopnia poszanowania środowiska przez turystę, (ii) oś stopnia naturalności odwiedzanego terenu oraz (iii) oś poziomu przyrodniczych zainteresowań turysty. Za pomocą położenia, w stworzonej przez osie przestrzeni optymalizacyjnej zdefiniowano pojęcia "ekoturystyki", "turystyki przyrodniczej" oraz poziom poszanowania środowiska turystyki zrównoważonej.
Wyniki. Ustalono, że źródłem występujących w literaturze przedmiotu niekonsekwencji w definiowaniu turystyki przyrodniczej i ekoturystyki jest stosowanie różnych, nie zawsze przystających do siebie kryteriów. Kryteria te, w dużej części, odpowiadają odmiennym osiom zaproponowanej przestrzeni optymalizacyjnej dla usług turystycznych, w której wyróżniono trójwymiarowe obszary odpowiadające rozpatrywanym pojęciom. Obszary te do pewnego stopnia pokrywają się, wskutek czego przy definiowaniu ich wzajemnej relacji nie można zastosować podejścia dysjunktywnego. Niektóre formy turystyki przyrodniczej spełniają kryteria ekoturystyki, a inne nie. Z kolei nie wszystkie formy turystyki spełniające kryteria "ekoturystyki" mogą być uznawane za turystykę przyrodniczą.
Ograniczenia badań i wnioskowania. Podstawowym ograniczeniem jest zawężenie wnioskowania do trzech kryteriów oraz brak metodyki pozwalającej na ilościowe oszacowanie poziomu realizacji analizowanych kryteriów.
Implikacje praktyczne. Zaproponowane podejście do analizowanych form turystyki może być pomocne przy tworzeniu dokumentów planistycznych dla obszarów chronionych (np. PZO Natura 2000), gdyż zmniejsza ryzyko nieporozumień związanych z różną interpretacją preferowanych form turystyki.
Oryginalność pracy. Praca prezentuje nową, oryginalną metodę klasyfikacji form turystyki opartych na walorach przyrodniczych, kojarzonych z turystyką przyrodniczą.
Rodzaj pracy: metodyczno-przeglądowa. (abstrakt oryginalny)

EN

Purpose. Clarification of the relationship between the three title related concepts - wildlife tourism, ecotourism, and sustanaible tourism.
Method. A review of definitions related to the discussed concepts in literature was performed. Based on this, main groups of the criteria used by researchers were distinguished. It enabled determination of the optimization space, defined by three axis: (i) the axis of the level of respect for the environment, (ii) the axis of the naturalness of visited places, and (iii) the level of tourists' interest in nature. In such defined optimization space, areas corresponding with wildlife tourism, ecotourism and sustainable tourism were designated.
Findings. It was found that the existing inconsistency in the definition of nature tourism and ecotourism in the literature results from the usage of the different criteria, which are not always congruent to each other.These criteria are, to a large extent, represent the axes of the defined optimization space. In the mentioned space, three-dimensional areas corresponding to the discussed concepts were identified. Due to the partial overlapping of those areas when defining the relationship between them, a disjunctive approach cannot be used . Some forms of nature tourism meet the criteria for ecotourism, whereas others do not. On the other hand, not all forms of tourism that meet the criteria for "eco-tourism" can be considered as "wildlife tourism".
Research and conclusion limitation. The main constraints of the proposed concept are limitation to three criteria, as well as problems with quantitative estimation of the position on axes for particular tourist activity.
Practical implications. The proposed approach to the classification of sustainable tourism, ecotourism and wildlife tourism may be useful in the process of preparing managementplans for the protected areas (e.g. Natura 2000 sites), because it reduces the risk of confusion with a different interpretation as to what the prefered form of tourism in this areas really means.
Originality. The paper presents a new, original, method for the classification of forms of tourism related to the natural environment.
Paper type: methodological/review. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Turystyka zrównoważona; Ekoturystyka; Modele optymalizacyjne; Turystyka przyrodnicza

EN

Sustainable tourism; Ecotourism; Optimizing models; Nature tourism

• Czasopismo: Folia Turistica / Akademia Wychowania Fizycznego im. B. Czecha w Krakowie
• Rocznik: 2016
• Numer: nr 40
• Strony: 9--26

Twórcy

autor

Paweł Adamski

• Polska Akademia Nauk

autor

Szymon Ciapała

• Akademia Wychowania Fizycznego im Bronisława Czecha w Krakowie

Bibliografia

• Adamski P. (2002), Obraz przyrody w oczach współczesnego człowieka, [w:] Grzegorczyk M., Perzanowska J., Kijas Z.J., Mirek Z., red., Mówić o ochronie przyrody. Zintegrowana wizja ochrony przyrody. IOP PAN, ISF, IB PAN, Kraków, s. 219-224.
• Alejziak W. (1999), Turystyka w obliczu wyzwań XXI wieku. Wydawnictwo ALBIS, Kraków.
• Baker J.E. (1997), Development of a model system for touristic hunting revenue collection and allocation, "Tourism Management", Vol., 18, s. 273-286.
• Bartelmus P. (2003), Dematerialization and capital maintenance: two sides of the sustainability coin, "Ecological Economics", Vol 46, s. 61-81.
• Bauer J., Herr A. (2004), Hunting and Fishing Tourism, [w:] Higginbottom K., red., Wildlife Tourism, Impact, management and planning, Common Ground Publishing Pty. Ltd Altona, s. 57-79.
• Bauer J., Giles, J. (2002), Recreational Hunting - An International Perspective, Wildlife Tourism Research Report Series No.13, CRC, Sustainable Tourism, Goldcoast, Australia.
• Bohdanowicz P., Zientara P. (2008), Turystyka ekologiczna: przesłanki i perspektywy rozwoju, "Wspólnoty Europejskie", nr 3 (190), s. 29-35.
• Brightsmith D. J., Stronza A., Holle K. (2008), Ecotourism, conservation biology, and volunteer tourism: A mutually beneficial triumvirate, "Biological Conservation", Vol. 141(11), s. 2832-2842.
• Burton R. (1998), Maintaining the quality of ecotourism: Ecotour operators' responses to tourism growth, Journal of Sustainable Tourism, 6 (2), s. 117-142.
• Butler R. W. (1980), The concept of tourist area cycles of evolution: Implications for management of resources, "Canadian Geographer", Vol 24 (1), s. 5-12.
• Butler R. W. (1992), Alternative tourism: the thin edge of the wedge, [w:] Smith V.L., Redington W.R., red., Tourism alternatives. Potentials and problems in the development of tourism, University of Pensylvania Press, Philadelphia, s. 31-46.
• Butowski L. (2013), Długookresowy model turystyki zrównoważonej, Zeszyty Naukowe Uczelni Vistula, Vol. 32, s. 5-28.
• Ciapała S., Witkowski Z., Mroczka A., Svajda J., Adamski P. (2014), Threats related to tourism and recreation in the Natura 2000 areas based on the analysis of the standard data forms (SDF) from the Slovak Carpathian region, "Journal on Protected Mountain Areas Research", Vol. 6(2), s. 55-60.
• Coughley G, Gynn A. (1995), Conservation Biology in Theory and Practice, Blackwell Science Inc., Cambridge, Massachusetts.
• Czarski E., red. (2011), Wskaźniki zrównoważonego rozwoju Polski, GUS, Katowice.
• DeSimone L. D., Popoff, F. (2000), Eco-efficiency: the business link to sustainable development. Massachusetts Institute of Technology press. Boston.
• Dowling R.K. Fennell A.D. (2003), Context of Ecotourism Policy and Planing, [w:] David A., red., Ecoturism Policy and Planning, s. 1-20.
• Dudek A., Kowalczyk A. (2003), Turystyka na obszarach chronionych - szanse i zagrożenia, "Prace i Studia Geograficzne", Vol. 32, s. 117-140.
• Durydiwka M., Kowalczyk A., Kulczyk S. (2010), Definicja i zakres pojęcia "turystyka zrównoważona", [w:] Kowalczyk A., red., Turystyka zrównoważona, PWN, Warszawa, s. 21-43.
• Dziewanowska K., Kacprzak A. (2013), Ekologiczna konsumpcja na pokaz. Analiza społecznych i marketingowych skutków kreowania "Eko-ikon", "Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. Problemy Zarządzania Finansów i Marketningu", Vol. 32, s. 39-54.
• Fernández J.I.P, Rivero M.S. (2009), Measuring tourism sustainability: proposal for a composite index, "Tourism Economics" Vol. 15(2), s. 277-296.
• Gałązka M. (2009), Turystyka zrównoważona w Parkach Narodowych w opinii turystów, "Studia i Materiały Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leśnej", Vol. 11(4), s. 123-130.
• Gałuszka N. (2008), Turystyka dziedzictwa. Poradnik dla organizacji pozarządowych, Fundacja Partnerstwo dla Środowiska, Kraków.
• Gaworecki W. (2007), Turystyka, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa.
• Goodwin H. (1996), In Pursuit of Ecotourism, "Biodiversity and Conservation", Vol. 5(3), s. 277-291.
• Gordon I. (2003), Harnessing Butterfly Biodiversity for Improving Livelihoods and Forest Conservation: The Kipepeo Project, "The Journal of Environment Development", Vol. 12(1), s. 82-98, doi: 10.1177/1070496502250439.
• Gösslinga S. Borgström-Hanssonb C., Hörstmeierc O., Saggeld S. (2002), Ecological footprint analysis as a tool to assess tourism sustainability. "Ecological Economics", Vol. 43(2-3), s. 199-211.
• Gray N. J., Campbell L. M. (2007), A decommodified experience? Exploring aesthetic, economic and ethical values for volunteer ecotourism in Costa Rica, "Journal of Sustainable Tourism", Vol. 15(5), s. 463-482.
• Hadzik A. Hadzik A. (2008), Wybrane aspekty turystyki zrównoważonej na wiejskich obszarach uzdrowiskowych, "Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich", Vol. 2, s. 287-296.
• Higginbottom K. (2004), Wildlife Tourism: An Introduction, [w:] Higginbottom K., red., Wildlife Tourism. Impacts, Management and Planning, Common Ground Publishing Pty Ltd., s. 1-12.
• Huijbens E.H. (2009), Nature-based tourism in Tatra National Park - Challenges and opportunities, Icelandic Tourism Research Centre, Borgum v/ Norðurslóð,
• Hunter C., Shaw J. (2007), The ecological footprint as a key indicator of sustainable tourism, "Tourism Management", Vol. 28(1), s. 46-57.
• Jones A. (1987), Green tourism, "Tourism Management", Vol. 8(4), s. 354-356.
• Kamieniecka J., Wójcik B. (2010), Natura 2000. ABC dla turystyki. Instytut na rzecz Ekorozwoju, Warszawa.
• Kołodko G. (1993), Kwadratura Pięciokąta. Od załamania gospodarczego do trwałego wzrostu, Poltext, Warszawa.
• Kowalczyk A, Kulczyk S., Duda-Gromada K. (2010), Przyrodnicze aspekty turystyki zrównoważonej, [w:] Kowalczyk A., red., Turystyka zrównoważona, PWN, Warszawa, s. 78-147.
• Krzymowska-Kostrowicka A. (1995), Turystyka ekologiczna i perspektywy jej rozwoju w Polsce, [w:] A. Kowalczyk, red., Zmiany w przestrzeni geograficznej w warunkach transformacji społeczno-ekonomicznej (na przykładzie obszarów wiejskich), Materiały XI Polsko-Czeskiego Seminarium Geograficznego, Łukęcin, 29 maja -2 czerwca 1995 r., Warszawa, s. 68-81.
• Kurczewski R. (2006), Przyroda i turystyka - małżeństwo z rozsądku, [w:] Krupa J., Biliński J., red., Turystyka w badaniach naukowych, WSIiZ. Rzeszów, s. 15-21
• Ladkin A. (2000), Sustainable tourism: eco-loving or marketing plot? "The International Journal of Tourism Research", Vol. 2.1, s. 57-63.
• Luengeber D.G. (1969), Optimalisation by Vector Space Method, John Willey & Sons Inc, London.
• Łabuz T. A. (2004), Postawy turystów wobec potrzeby ochrony środowiska w świetle własnych badań socjologicznych, [w:] Ciaciura M., red., Stan środowiska społecznego podstawowym warunkiem zdrowotności społeczeństwa. Uniwersytet Szczeciński, Wyd. Z.U.P.W. OPTIMEX, s. 280-290.
• Machnik A. (2013), Zarządzanie wiedzą i edukacja dla potrzeb turystyki przyrodniczej i ekoturystyki, "Współczesne Zarządzanie" Vol. 1, s. 148-158.
• Marguelis C., Usher M.B. (1981), Criteria used in assessing wildlife conservation potential: A review, "Biological Conservation", Vol. 21(2), s. 79-109.
• Mazurski K. R. (2011), Turystyka a przyroda - ujęcie współczesne. "Wszechświat", Vol. 112(1-3), s. 41-46.
• Mehmetoglu M. (2007), Typologising nature-based tourists by activity - Theoretical andpractical implications, "Tourism Management", Vol. 28. s. 551-660.
• McCool S.F., Moisey N., Nickerson B.P. (2001), What Should Tourism Sustain? The Disconnect with Industry Perceptions of Useful Indicators, "Journal of Travel Research", Vol. 40 (2), s. 124-131.
• Miedzińska I. (2008), Turystyka przyrodnicza - podstawy teoretyczne i determinanty rozwoju, [w:] Jerzak L., Nadolny A., red., Turystyka przyrodnicza, "Zeszyty Naukowe Instytutu Turystyki i Rekreacji PWSZ", Sulechów, s. 9-17.
• Niezgoda A. (2004), Problemy wprowadzania turystyki zrównoważonej w Polsce, "Studia Turystyczne", nr 1, s. 77-88.
• Niezgoda A. (2008), Rola różnych koncepcji i form rozwoju turystyki w dążeniu do celów rozwoju zrównoważonego, "Turyzm", 18/2, s. 75-85.
• Noss J.A. (1997), Challenges to nature conservation with community development in central African forests. "Oryx", Vol. 31(3), s. 180-188.
• Pakulska J., Rutkowska-Podołowska M., Podołowski G. (2010), Nowoczesne formy działalności gospodarczej szansą rozwoju obszarów wiejskich, [w:] Kryk B., Malicki M., red., Rolnictwo w kontekście zrównowaśonego rozwoju obszarów wiejskich, Economicus, Szczecin, s. 175-194.
• Parrinello G. L. (1993), Motivation and anticipation in post-industrial tourism, "Annals of Tourism Research", Vol, 20(2), s. 233-249.
• Parris T.M., Kates R.W. (2003), Characterizing and measuring sustainable development, "Annual Review of Environment and Resources", Vol. 28, s. 559-586.
• Pearce D.G. (1992), Alternative tourism: Concept. Classification and Questions, [w:] Smith V.L., Redington W.R., red., Tourism alternatives. Potentials and problems in the development of tourism, University of Pensylvania Press, Philadelphia, s. 15-30.
• Piontek B. (2000), Teoretyczny model rozwoju zrównoważonego i trwałego, "Rocznik Ochrona Środowiska", Vol. 2, s. 343-364.
• Płocka J. (2009), Turystyka - wybrane zagadnienia, Wydawnictwo Escape Magazine, Toruń.
• Referowska-Chodak E. (2009), Turystyka na leśnych obszarach Natura 2000, "Studia i Materiały Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leśnej", Vol. 11 (23), s. 232-237
• Reiss R.D. (1993), A Course on Point Processes, Springer, New York.
• Reynolds P.C., Braithwaite D. (2001), Towards a conceptual framework for wildlife tourism, "Tourism Management", Vol. 22, s. 31-42.
• Różycki P. (2005), Klasyfikacja współczesnych form turystyki, "Geoturystyka", Vol. 2(1/2), s. 12-24.
• Sasane A. (2005), Optimalisation in function of space, Department of Mathematics, London School of Economics, London.
• Szczęściak M. (2011), Obecność muflonów Ovis aries musimon w Polsce - czy to naprawdę konieczne?, "Chrońmy przyrodę ojczystą", Vol. 67(2), s. 99-117.
• Tomazos K., Butler R. (2009), Volunteer tourism: The new ecotourism?, "Anatolia", Vol. 20 (1), s. 196-211.
• Travis A., Jaźwińska A. (2010), Turystyka Ekologiczna - Teoria i Praktyka, "Sądeckie Zeszyty Naukowe Tom I", Vol. 50, s. 49-75.
• Tworek S., Cierlik G. (2003), Turystyka na obszarach Natura 2000, [w:] Makomaska-Juchiewicz M., Tworek S. red., Ekologiczna Sieć Natura 2000. Problem czy szansa. IOP PAN, Kraków, s. 163-168.
• Wallace G. N., Pierce S. M. (1996), An evaluation of ecotourism in Amazonas, Brazil, "Annals of Tourism Research", Vol. 23(4), s. 843-873.
• White V., McCrum G., Blackstock K.L., Scott A. (2006), Indicators and Sustainable Tourism: Literature Review, Macaulay Institute, Aberdeen.
• Wearning S. (2001), Volunteer Tourism: Experiences That Make a Difference, CABI Publishing, Walingford, New York.
• Wilczak Z. (2004), Ekologia w turystyce, Wydawnictwo Akademickie Wyższej Szkoły Społeczno-Przyrodniczej w Lublinie, Warszawa - Lublin.
• Zaręba D. (2008), Ekoturystyka, PWN Warszawa.
• Ziółkowski B. (2006), Rolnictwo ekologiczne a turystyka wiejska - próba modelowego ujęcia wzajemnych zależności, "Journal of Research and Applications in Agricultural Engineering", Vol. 51(2), s. 224-229.