Ochrona praw osób starszych w działalności Rzecznika Praw Obywatelskich jako krajowej instytucji ochrony praw człowieka

• Autorzy: Mirosław Wróblewski

Warianty tytułu

Protection of the Rights of the Elderly in the Activity of the Polish Ombudsman as a National Human Rights Protection Institution

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Artykuł przedstawia i analizuje problematykę ochrony praw osób starszych w działalności współczesnych krajowych instytucji praw człowieka, ze szczególnym uwzględnieniem aktywności polskiego Rzecznika Praw Obywatelskich. Analiza ta obejmuje zarówno działalność krajowych instytucji o charakterze wyspecjalizowanym (ombudsmanów), jak i innych typów tych instytucji. Ocena ich aktywności w świetle standardów międzynarodowych (określanych zarówno przez wiążące instrumenty prawnomiędzynarodowe, jak i przez miękkie prawo) prowadzi do wniosku, że na skutek tendencji i prognoz demograficznych zapewnienie przestrzegania praw osób w zaawansowanym wieku staje się jednym z głównych priorytetów. Krajowe instytucje, kontrolując i monitorując w różnym zakresie działania organów władzy publicznej, mogą inspirować kształtowanie odpowiedniej polityki oraz przyjmowanie rozwiązań prawnych służących zwalczaniu dyskryminacji oraz wykluczenia społecznego i prawnego osób starszych. Działania takie powinny być jednak planowane i przeprowadzane kompleksowo, biorąc pod uwagę społeczeństwo jako całość. Ocenia się bowiem, że jedynie państwa, które pojmują i rozwiązują problem starzenia się społeczeństw w taki holistyczny sposób, mają wszelkie szanse na przezwyciężenie zagrożeń w przeciwieństwie do państw, które za jedyny ratunek przed rosnącą liczbą osób starszych uważają podnoszenie wieku emerytalnego bądź podatków. W artykule przedstawiono szczegółowo innowacyjne działania polskiego Rzecznika Praw Obywatelskich na rzecz przestrzegania praw osób starszych, doceniane w międzynarodowym gronie ombudsmanów. Aktywność tę ukazano na przykładach wykorzystania dostępnych środków prawnych, prowadzonych badań społecznych i wydawanych regularnie rekomendacjach. Przyczyniają się one do opracowania i wdrożenia polskiej strategii działań wobec starzenia się. (abstrakt oryginalny)

EN

The paper presents and analyses the issues related to the protection of the rights of the elderly as reflected in the activities of National Human Rights Institutions (NHRI). A particular emphasis has been put on the activities of the Polish Human Rights Defender (the Ombudsman), but the analysis also covers the activities of other national specialised bodies, which are subsequently evaluated in the light of international standards set by binding international legal instruments as well as soft law. It is then concluded that the demographic tendencies and prospects make the protection of the rights of the elderly one of the main priorities. Through the controlling and monitoring of different aspects of the activities carried out by public authorities, NHRI may inspire the shaping of adequate policies and legal framework meant to counteract discrimination and legal, and social exclusion of older people. All these measures, however, must be planned and implemented in a comprehensive manner, having regard to the society as a whole. It is argued that only those states which understand the question of ageism in a such comprehensive manner have all the chances to overcome it. On the contrary, states which as the only remedy see an increase the retirement age or taxes do not have such chances. The activities of the Human Rights Defender acting for elderly people have been enumerated. It needs to be underlined that they are well perceived on the international forums of ombudsmen. The activity of the Polish Ombudsman have been described by making references to the available legal instruments, research into social matters and regularly published recommendations. All of them support the establishment and implementation of the national ageism strategy. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Prawa człowieka; Ludzie starsi; Starzenie się społeczeństw; Dyskryminacja; Wykluczenie społeczne; Ochrona praw człowieka; Rzecznik Praw Obywatelskich; Miękkie prawo

EN

Human rights; Elderly people; Ageing of the population; Discrimination; Social exclusion; Human rights protection; Ombudsman; Soft law

• Czasopismo: Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny
• Rocznik: 2012
• Numer: nr 3
• Strony: 123--138

Twórcy

autor

Mirosław Wróblewski

• Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich; Agencja Praw Podstawowych Unii Europejskiej

Bibliografia

• A. Clapman, M. Robinson, Realizing the Right to Health, w: Swiss Human Rights Book, t. 3, Zurich 2009.
• A. Pierzchalska, P. Klag, Społeczne role osób starszych, w: W. Bokajło, A. Pacześniak (red.), Równość w Unii Europejskiej. Teoria i praktyka, Wrocław 2008.
• A. Turska (red.), Prawo i wykluczenie. Studium empiryczne, Warszawa 2010.
• A. Wróbel (red.), Karta Praw Podstawowych w europejskim i krajowym porządku prawnym, Warszawa 2009.
• Ageing, Human Rights and Public Policies, http://social.un.org/ageing-working-group/documents/ECLAC_en_HR%20and%20public%20policies.pdf/.
• B. Kłos, Dyskryminacja ze względu na wiek osób starszych na polskim rynku pracy, w: eadem, J. Szymańczak (red.), Zasada równości i zasada niedyskryminacji, "Studia BAS" 2011, nr 2 (26).
• B. Szatur-Jaworska, M. Kuruś (red.), Przestrzeganie praw osób starszych w Polsce. Analiza i rekomendacje działań, "Biuletyn RPO" 2008, nr 65 (Materiały).
• C. Breen, Age Discrimination and Children's Rights, "International Studies in Human Rights" 79, 2005.
• Care and Compassion? Report of the Health Service Ombudsman on Ten Investigations into NHS Care of Older People, Fourth Report of the Health Service Commissioner for England, luty 2011, dostępny na: http://www.ombudsman.org.uk/_data/assets/pdf_file/0016/7216/Care-and-Compassion-PHSO-0114web.pdf.
• Charter of Rights for People in Need of Long-Term Care and Assistance, Questions and Issues for Contributions to Secretary-General report pursuant General Assembly resolution 65/182, dokument dostępny na: http://www.ohchr.org/Documents/Issues/OlderPersons/Submissions/German/HumanRightsInstitute.pdf
• Decent work, Sprawozdanie dyrektora generalnego MOP-u na 87. Sesję Międzynarodowej Konferencji Pracy, MOP, Genewa 1999.
• Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2006/54/WE z 5 lipca 2006 r. w sprawie wprowadzenia w życie zasady równości szans oraz równego traktowania kobiet i mężczyzn w dziedzinie zatrudnienia i pracy (wersja przeredagowana).
• Dyrektywa Rady nr 2000/43WE z 29 czerwca 2000 r. wprowadzająca w życie zasadę równego traktowania osób bez względu na pochodzenie rasowe lub etniczne.
• Dyrektywa Rady nr 2004/113WE z 13 grudnia 2004 r. wprowadzająca w życie zasadę równego traktowania mężczyzn i kobiet w zakresie dostępu do towarów i usług oraz dostarczania towarów i usług.
• G. Ciura, J. Szymańczak, Starzenie się społeczeństwa polskiego, "INFOS", nr 12(126) z 28 czerwca 2012 r., Biuro Analiz Sejmowych.
• G. Kucsko-Stadlmayer (red.), European Ombudsman-Institutions. A Comparative Legal Analysis Regarding the Multifaceted Realisation of an Idea, Springer-Verlag, Wiedeń 2008.
• http://www.institut-fuermenschenrechte.de/uploads/tx_commerce/studie_soziale_menschenrechte_aelterer_personen_in_pflege.pdf.
• http://www.mpips.gov.pl/spoleczne-prawa-czlowieka/madryckiplandziaaniawkwestiistarzeniasispoeczestw/.
• http://www.nj.gov/ooie/.
• http://www.scottishhumanrights.com/careaboutrights/.
• http://www2.ohchr.org/english/bodies/cat/opcat/index.htm.
• I. Pużycka, J. Wojnowska-Radzińska, Zasada równości i zakaz dyskryminacji w Konstytucji RP, w: Z. Niedbała (red.), Prawo wobec dyskryminacji w życiu społecznym, gospodarczym i politycznym, Warszawa 2011.
• J. Hrynkiewicz (red.), O sytuacji ludzi w starszym wieku, t. III, Rządowa Rada Ludnościowa, Warszawa 2012.
• J. Mikołajewicz, Dyskryminacja jako naruszenie godności ludzkiej. Na marginesie orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, w: Z. Niedbała (red.), Prawo wobec dyskryminacji w życiu społecznym, gospodarczym i politycznym, Warszawa 2011.
• J. Oniszczuk, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego na początku XXI wieku, Zakamycze, Kraków 2004.
• L. Reif, The Ombudsman, Good Governance and the International Human Rights System, "International Studies in Human Rights" 79, 2004.
• M. Dziurnikowska-Stefańska, Wymiary wykluczenia prawnego w sprawozdaniach Rzecznika Praw Obywatelskich, w: A. Turska (red.), Prawo i wykluczenie. Studium empiryczne, Warszawa 2010.
• M. Kruk, Zasada równości w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, w: M. Zubik (red.), Księga XX-lecia Trybunału Konstytucyjnego, Warszawa 2006.
• M. Wójcik-Żołądek, Ubóstwo i wykluczenie społeczne, "INFOS", nr 4 (118) z 1 marca 2012 r., Biuro Analiz Sejmowych.
• National Human Rights Institutions in the EU Member States. Strengthening the Fundamental Rights Architecture in the EU, European Union Agency for Fundamental Rights, 2010, raport dostępny na: http://fra.europa.eu/fraWebsite/attachments/NHRI_en.pdf.
• National Institutions for the Promotion and Protection of Human Rights. Report of the Secretary General, A/HRC/20/9, 1 May 2012, dostępny na: http://www.ohchr.org/Documents/HRBodies/HRCouncil/RegularSession/Session20/A-HRC-20-9_en.pdf.
• P. Jaros, Rzecznik Praw Dziecka. Ustawodawstwo i praktyka, Warszawa 2006.
• Prognoza ludności na lata 2003-2030, http://www.msap.pl/npr/prognozy/Prognoza%/20ludnosci%20na%20lata%202003/2030%20(GUS).pdf.
• R. Kwiecień, Teoria i filozofia prawa międzynarodowego. Problemy wybrane, Warszawa 2011.
• Raport ombudsmana z kwietnia 2011 r., Too Old to Be Equal, dostępny na: http://www.ombudsman.gov.ie/en/Report/InvestigationReports/April2011-TooOldtobeEqual/File,13952,en.pdf.
• Report of the Open-ended Working Group on Ageing, Open-ended Working Group on Ageing First working session New York, 18-21 April 2011, A/AC.278/2011/4, 17 May 2011, raport dostępny na: http://daccess-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N11/344/90/PDF/N1134490.pdf?OpenElement.
• Rzecznik Praw Obywatelskich - informacja roczna o swojej działalności w obszarze równego traktowania w roku 2011 oraz o przestrzeganiu zasady równego traktowania w Rzeczypospolitej Polskiej, "Biuletyn RPO" 2012, nr 2 (Źródła), oprac. red. M. Wróblewski, A. Błaszczak, A. Chabiera, K. Wilkołaska, J. Gacek.
• S. de Beauvoir, Starość, Warszawa 2011.
• S. Jarosz-Żukowska, w: M. Jabłoński (red.), Wolności i prawa jednostki w Konstytucji RP, t. I: Idee i zasady przewodnie konstytucyjnej regulacji wolności i praw jednostki w RP, Warszawa 2010.
• S.P. Kramer, Baby Gap, "Foreign Affairs" 91, 2012, nr 3 (May/June).
• Starzenie się społeczeństwa polskiego, "Studia BAS" 2012, nr 2 (w druku).
• Strona internetowa badań Komisji: http://www.equalityhumanrights.com/legal-and-policy/inquiries-and-assessments/inquiry-into-home-care-of-older-people/
• Ustawa z 15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich, Dz. U. 2001, Nr 14, poz. 147 ze zm.
• Ustawa z 3 grudnia 2010 r. o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego traktowania (Dz. U. 2010, Nr 254, poz. 1700).
• Z. Strzelecki, J. Witkowski, Przyszłość i perspektywy demograficzne Polski, w: J. Kochanowski, M. Kuruś (red.), Quo vadis Polonia? W drodze do demokratycznego państwa prawa. Polska 1989-2009, "Biuletyn RPO" 2010, nr 5 (Źródła).
• Zasady dotyczące statusu i funkcjonowania krajowych instytucji powołanych do ochrony i promocji praw człowieka (zasady paryskie), dostępne na: http://www2.ohchr.org/english/law/parisprinciples.htm.