Poprawa struktury obszarowej polskiego rolnictwa : podejście systemowe

• Autorzy: Mariusz Dacko , Aneta Dacko

Warianty tytułu

Improving the Area Structure of Polish Agriculture : a Systemic Approach

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Proces przemian struktury obszarowej polskiego rolnictwa cechuje się znaczną inercją. Zależy on m.in. od czynników społeczno-gospodarczych oraz politycznych. O ile zjawiska społeczno-polityczne mają charakter pierwotny, zachodzą spontanicznie i trudno nimi sterować, o tyle działania polityczne są celowe, a niekiedy szkodliwe. Zabory, reforma rolna okresu międzywojennego, wojny oraz polityka prowadzona w okresie powojennym przyczyniły się do dezorganizacji agrarnej struktury kraju, w efekcie czego polskie rolnictwo do dziś boryka się z nadmiernym rozdrobnieniem, któremu towarzyszy przeciążenie nadmiarem siły roboczej i mniejsza dochodowość na tle rolnictwa UE-15. Nie dziwią więc argumentowane względami ekonomicznymi postulaty reform mających przeciwdziałać rozdrobnieniu. W kontekście ekonomicznym poprawę struktury obszarowej można uznać za pożądaną, gdyż umożliwia ona zwiększenie skali i opłacalności produkcji, wzmacnia powiązanie gospodarstw z rynkiem, a co za tym idzie - służy polepszeniu ekonomicznej sytuacji rodzin rolników i podniesieniu ich statusu społecznego. Z drugiej strony, zbyt radykalne próby zmiany struktury obszarowej w kierunku jej koncentracji mogą przynieść liczne zagrożenia: wzrost bezrobocia i pogrążenie wsi w kryzysie, niekorzystne zmiany kulturowe, przyspieszenie zaniku tradycji wiejskiej oraz pogorszenie stanu środowiska przyrodniczego. Rozważania prowadzone w artykule wiodą do refleksji, że przy wszelkich próbach reformowania rolnictwa należy na nie spoglądać jak na złożony i silnie powiązany z otoczeniem system, który reaguje z oporem i inercją na bodźce. W systemie tym występują liczne sprzężenia zwrotne, ograniczenia, a nierzadko też i sprzeczności. Ma on również niewątpliwie ograniczoną odporność na forsowanie zbyt radykalnych zmian. Zarządzanie takim systemem wymaga więc znajomości jego struktury, którą tworzą nie tylko elementy, lecz także łączące je relacje. Sterowanie zmianami w rolnictwie to proces wymagający najczęściej działania wielokierunkowego. Działanie to staje się skuteczne, gdy interwencja zostaje skierowana tam, gdzie według dostępnej wiedzy bodziec (czasem nawet niewielki) powinien przynieść znaczącą reakcję. Taki bodziec do przemian rozdrobnionego rolnictwa mogłoby stworzyć przedefiniowanie obowiązującego w Polsce pojęcia gospodarstwa rolnego, ograniczenie wsparcia dla gospodarstw, których produkcja jest przeznaczana jedynie na samozaopa-trzenie, wprowadzenie podatków od odłogów, a także wdrożenie bardziej zdecydowanych zachęt dla inicjatyw rolniczej sprzedaży bezpośredniej, zarówno indywidualnej, jak i w ramach tworzonych przez rolników grup producenckich. (abstrakt oryginalny)

EN

The transformation of the area structure of Polish agriculture is a process exhibiting considerable inertia. It depends on, inter alia, socio-economic and political factors. While the socio-economic phenomena have a primary nature, occur spontaneously, and are difficult to control, the political activities are voluntary and sometimes harmful. The annexations, land reform between the wars, and politics conducted under a socialist system in the post-war period contributed to the disorganisation of the agrarian structure of Poland. Consequently, Polish agriculture still suffers from excessive fragmentation, accompanied by excess workforce overload and lower profitability in comparison with the EU-15 countries. Economically grounded demands for a reform intended to counteract the fragmentation, therefore, come as no surprise. In the economic context, an improvement in the area structure can be considered desirable as it makes it possible to increase the scale and profitability of production, strengthen the connection between farms and the market, and thus also improve the economic situation and social status of farmer families. On the other hand, too radical attempts to change this structure by way of concentration can bring a number of risks: a rise in unemployment, immersion of the village in crisis, negative cultural change, decline of rural tradition, and deterioration of the natural environment. The analyses conducted in the paper lead to the reflection that any attempts at agricultural reform should consider the agriculture as a complex system strongly associated with the environment, which reacts with resistance and inertia to stimuli. In such a system, there are numerous feedback loops, limitations, and often also contradictions. It is also undoubtedly limited by the resistance to push for too radical changes. Managing such a system, therefore, requires knowledge of its structure (which is formed not only by the elements themselves but also by relationships between them), and the mechanisms of its action. Controlling the changes in agriculture is a process that usually requires multi-directional action. Such action becomes effective when intervention is addressed to the points where, according to the available knowledge, the stimulus (sometimes even weak) is expected to bring a significant reaction. Such a stimulus for transformation of agriculture in Poland would be an attempt at redefining the current concept of a farm, reducing the support for farms whose production is earmarked only for subsistence, introducing taxes on fallow land, and implementing more powerful incentives to encourage initiatives for direct sales of agricultural products, both individually and by farmers united in producer groups. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Struktura agrarna; Indywidualne gospodarstwa rolne; Myślenie systemowe; Podejście systemowe

EN

Agrarian structure; Individual arable farms; System thinking; System-based approach

• Czasopismo: Problemy Drobnych Gospodarstw Rolnych
• Rocznik: 2014
• Numer: nr 2
• Strony: 23--37

Twórcy

autor

Mariusz Dacko

• Uniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołłątaja w Krakowie

autor

Aneta Dacko

• Uniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołłątaja w Krakowie

Bibliografia

• Cempel C. (2003), Teoria i inżynieria systemów. E-skrypt. Radom, Instytut Technologii i Eksploatacji. (http:/neur.am.put.poznan.pl)
• Dacko M. (2008), Formy organizacyjne gospodarstw rolnych we Francji. Wieś i Doradztwo,nr 1-2(53-54), s. 55-57.
• Dacko M., Dacko A. (2011), Dylematy zrównoważonego rozwoju polskiego rolnictwa. Zeszyty Naukowe SERIA, t. XIII, z. 8, s. 33-38.
• Dacko M., Dacko A. (2012), Struktura agrarna rolnictwa w województwie małopolskim. Roczniki Naukowe SERIA, t. XIV, z. 3, s. 53-59.
• Dacko M., Dacko A., Płonka A., Kalinichenko A., Malynska L.V. (2012), Model of changes in the spatial mix of private agricultural farms in Poland between 1950 and 2009. Ekonomika i Region [Economics and Region (Poltava National Technical University, Ukraine)], nr 1(32), s. 129-136.
• Dacko M., Płonka A. (2011), Grupy producentów - szansa na zwiększenie konkurencyjności rozproszonego rolnictwa. Wieś i Doradztwo, nr 1-2(65-66), s. 5-13.
• Falkowski J., Kostrowicki J. (2001), Geografia rolnictwa świata. Warszawa, Wyd. Nauk. PWN, s. 122-130.
• Janus J. (2011), Zintegrowany system kształtowania układów gruntowych wsi. Rozprawa habilitacyjna. Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich, nr 8.
• Kałuża H. (2009), Wybrane problemy rozwoju małych gospodarstw rolnych w opinii ich właścicieli. Zeszyty Naukowe SGGW w Warszawie - Problemy Rolnictwa Światowego, t. 9(24), s. 58-64.
• Kotarbiński T. (1965), Traktat o dobrej robocie. Wrocław, Wyd. PAN. Lange O. (1962), Całość i rozwój w świetle cybernetyki. Warszawa, PWN.
• Musiał W., Otoliński E. (2009), Rozważania nad potrzebą przemian gospodarstw rolniczych w regionach rozdrobnionych agrarnie. Roczniki Nauk Rolniczych, ser. G, t. 96, z. 4, s. 147-154.
• Poczta W., red. (2013), Gospodarstwa rolne w Polsce na tle gospodarstw Unii Europejskiej -wpływ WPR. Warszawa, Główny Urząd Statystyczny.
• Regulski J. (1974), Cybernetyka systemów planowania. Warszawa, Wiedza Powszechna.
• Runowski H. (2002), Rozwój zrównoważony rolnictwa i gospodarstw rolniczych, [w:] Wieś i rolnictwo - perspektywy rozwoju. Warszawa, IERiGŻ, IRWiR PAN, SGH - Katedra Agrobiznesu, s. 139-156.
• Stelmach M. (1971), Ustalenie modelowych wielkości gospodarstw indywidualnych oraz kształtu ich działek w powiązaniu z programem rolnym w obrębie scaleniowym. Rozprawa doktorska. Wrocław, AR.
• Wilkin J. (2010), Rolników należy opodatkować. Newsweek, nr 45/2010. (http://biznes.newsweek. pl/rolnikow-nalezy-opodatkowac,67458,1,1.html)
• Woch F. (2001), Optymalne parametry rozłogu gruntów gospodarstw rodzinnych dla wyżynnych terenów Polski. Pamiętnik Puławski, z. 127, s. 21-25.
• Zegar J. (2009), Kwestia koncentracji ziemi w polskim rolnictwie indywidualnym. Roczniki Nauk Rolniczych, ser. G, t. 96, z. 4, s. 256-266.
• Zegar J. (2011), Struktura obszarowa indywidualnych gospodarstw rolnych w Polsce. Stan i perspektywa zmian. Realia i Co Dalej, nr 3(24), s. 31-56.
• Żak M. (2006), Podstawy geodezyjnego urządzania gruntów rolnych. Kraków, Wydawnictwo Akademii Rolniczej w Krakowie.