Prawne zasady równości i sprawiedliwości

• Autorzy: Wojciech Łączkowski

Warianty tytułu

Legal Principles of Equality and Justice

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Zasada równości i sprawiedliwości traktowane są najczęściej, jako podstawy demokratycznych systemów prawa. Jednak bliższa analiza tego problemu rodzi wiele wątpliwości. Co do zasady równości można twierdzić, że w sensie obiektywnym i dosłownym obowiązuje ona tylko w sferze aksjologicznej tak, jak określa to Powszechna Deklaracja Praw Człowieka z 10 grudnia 1948 r. - to znaczy w odniesieniu do przyrodzonej godności człowieka oraz praw, które nie zależą od woli prawodawcy państwowego, czyli naturalnych praw człowieka. W pozostałym zakresie równość nie ma charakteru uniwersalnego i obiektywnego, lecz uzależniona jest od subiektywnie określonych cech przypisanych przez ustawodawcę poszczególnym grupom adresatów norm prawnych. Takie grupowanie obywateli może być niezbędne ze sprawiedliwościowego i praktycznego punktu widzenia, ale nie powinno się tego łączyć z obiektywną i uniwersalną zasadą równości. Nie należy bowiem przypisywać prawu wartości, które w nim nie występują. Ponadto nie należy prowokować prób siłowego wprowadzania do prawa równości w wypadkach, w których prowadziłoby to do niesprawiedliwości lub byłoby sprzeczne z interesem dobra wspólnego. Jeszcze bardziej złożona i trudniejsza jest sprawa odnosząca się do zasady sprawiedliwości. Pomimo powszechnego występowania tego pojęcia w prawie i w języku potocznym, nie udało się dotychczas sformułować uniwersalnej definicji sprawiedliwości. Fenomen tego zjawiska można wyjaśnić tym, że sprawiedliwość, podobnie jak prawda, dobro, piękno albo prawa natury w dziedzinie fizyki czy biologii, nie są autorstwa człowieka. Ludzie jedynie je odkrywają i starają się z nich korzystać. Stwarza to dwojakie możliwości, które znajdują swoje źródło między innymi w polskiej Konstytucji. Można uznać, że owe prawa i wartości pochodzą od Boga lub że ich źródła są inne. Pierwsze założenie, zwłaszcza w kręgu kultury euroamerykańskiej, skłania do szukania znaczenia pojęcia sprawiedliwości w chrześcijaństwie, co powinno powodować, że prawo nie będzie sprzeczne z uniwersalnymi zasadami moralności chrześcijańskiej. Przyjęcie drugiego założenia powoduje utrzymywanie się dotychczasowego stanu niepewności i relatywizmu pojęcia sprawiedliwości w prawie. (abstrakt oryginalny)

EN

The principles of equality and justice are usually treated as the fundamental principles on which democratic systems are based. When analysed more deeply, though, this approach becomes less obvious. Regarding the principle of equality it may be stated that literally and in the objective sense that principle is effective only in the axiological sphere as defined in the Universal Declaration of Human Rights of 10 December 1948, i.e. in reference to inherent dignity of a human being and the natural rights which are independent of the will of the state legislator. In the remaining scope, equality has no objective and universal character and depends on subjectively defined features assigned by the legislator to particular groups of addressees of legal norms. Such grouping of citizens may be indispensible from the practical and justice point of view, but should not be associated with the objective and universal principle of equality. A right should not be ascribed values which it does not contain. Moreover, mere enforcement of equality in cases which would in consequence lead to injustice or stay in conflict with the interest of common good should be avoided. The principle of justice is even more complex and difficult. Despite the common presence of that notion in legal and general, everyday language, all attempts to formulate a universal definition of justice so far have failed. This phenomenon may be explained by the fact that like other values such as truth, goodness, beauty, or the laws of nature in physics or biology, they are not created by man. Human beings only discover them and try to make use of them. This creates two types of possibilities, expressed inter alia in the Constitution of the Republic of Poland. Firstly, it may be recognised that those laws and values derive from God, and secondly, that their sources should be sought elsewhere. While, especially in the Euro-American culture the first assumption induces one to seek the meaning of justice in Christianity, which should in consequence ensure that law does not stay in contradiction to the universal principles of Christian morality, the adoption of the other means continuation of the existing uncertainty and relativism of the concept of justice, or equity in law. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Sprawiedliwość; Demokracja; System prawny; Prawa człowieka; Deklaracja Praw Człowieka; Konstytucja RP

EN

Justice; Democracy; Legal system; Human rights; Declaration of Human Rights; RP Constitution

• Czasopismo: Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny
• Rocznik: 2011
• Numer: nr 2
• Strony: 57--64

Twórcy

autor

Wojciech Łączkowski

• Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II

Bibliografia

• Ch. Perelman, O sprawiedliwości, Warszawa 1959.
• Cz. Znamierowski, Rozważania wstępne do nauki o moralności i prawie, Warszawa 1964.
• J. Mikołajewicz, O słusznościowych granicach prawa, "Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny" 2010, z. 3.
• J. Rawls, Teoria sprawiedliwości, Warszawa 1994.
• K. Ajdukiewicz, O sprawiedliwości, "Kultura i Wychowanie" 1939, nr 2.
• L. Petrażycki, Teoria prawa i państwa w związku z teorią moralności, Warszawa 1960.
• R.J. Neuhaus, Śmierć w piątek po południu, "W drodze", Poznań 2001.
• Słownik współczesnego języka polskiego, t. 1, Reader's Digest, Warszawa 1998.
• W. Łączkowski, Egalitarne czy sprawiedliwe finansowanie potrzeb socjalnych ze środków społecznych, w: W. Konieczny (red.), Ius suum quique. Studia prawnofinansowe. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Wacławowi Gronowskiemu, Warszawa 2005.
• W. Łączkowski, Finanse publiczne XXI wieku - egalitaryzm czy zasada pomocniczości, w: A. Dobaczewska, E. Juchniewicz, T. Sowiński (red.), System finansów publicznych. Prawo finansowe wobec wyzwań XXI wieku, Warszawa 2010.
• W. Łączkowski, Wymiar sprawiedliwości a stosowanie prawa, w: Ius et lex. Księga pamiątkowa ku czci profesora Adama Strzembosza, Lublin 2002.
• Z. Ziembiński, O pojmowaniu sprawiedliwości, Lublin 1992.