Nazwy wsi źródłem wiedzy o przeszłości na przykładzie toponimów z Doliny Olszynki na Pogórzu Ciężkowickim

• Autorzy: Marcin Wojciech Solarz

Warianty tytułu

Village Names as a Source of Knowledge of the Past : Toponyms in the Olszynka Valley in the Ciężkowickie Foothills

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Dolina Olszynki położona jest w granicach Pogórza Ciężkowickiego na pograniczu województwa małopolskiego (powiat tarnowski) i podkarpackiego (powiat jasielski). We wczesnym średniowieczu obszar ten znajdował się na rubieżach państwach polskiego i dopiero od połowy wieku XIV wraz z przyłączeniem do Królestwa Polskiego Rusi Czerwonej stał się miejscem intensywnej akcji osadniczej. W granicach doliny Olszynki (dopływ Ropy) znajduje się kilka wsi o nazwach wiele mówiących o przeszłości miejscowego środowiska przyrodniczego i społeczności lokalnych. Nazwy miejscowości w dolnym biegu rzeki związane są raczej z człowiekiem, z jego działalnością i kulturą (Siepietnica, Święcany), podczas gdy w średnim i górnym z reguły odwołują się do cech środowiska przyrodniczego istniejących w chwili lokacji osad (Szerzyny, Ołpiny, Olszyny, Żurowa, Czermna). Sytuację tę można tłumaczyć chronologią procesów osadniczych. Szczególnie intrygujące na tym obszarze są m.in. takie toponimy, jak Siepietnica (nazwa pochodząca od zawodu wykonywanego przez miejscową ludność w czasach poprzedzających XIV-wieczną kolonizację), Ołpiny i Żurowa (wskazujące na określone cechy środowiska przyrodniczego w XIV wieku i jednocześnie na osadnictwo z udziałem ludności niemieckiej) oraz Czermna (toponim wskazujący na motywację przyrodniczą nazwy i związki właścicieli wsi za Kazimierza Wielkiego z Rusią Czerwoną). (abstrakt oryginalny)

EN

The Olszynka valley is located in the Ciężkowicke Foothills on the border of the Lesser Poland voivodeship (district of Tarnów) and Subcarpathian voivodeship (district of Jasło). In the early Middle Ages this area was located on the borders of the Kingdom of Poland and only since the mid-14th century with the seizure of Red Ruthenia by king Casimir the Great it became the subject of intense settlement colonization. In the Olszynka valley there are located several villages with names very meaningful in the context of the past of the local environment and local communities. The names of villages concentrated at the mouth of the valley are rather related to human activity and culture (Siepietnica, Święcany), while in the upper part of the valley they generally refer to the characteristics of the natural environment existing there in 14th century (Szerzyny, Ołpiny, Olszyny, Żurowa, Czermna). This situation could be explained by the chronology of the settlement processes. Especially intriguing in this area are such toponyms as Siepietnica (name derived from the profession performed by the local population in the days preceding the 14th-century colonization), Ołpiny and Żurowa (indicating certain features of the natural environment in the 14th century and at the same time presence of some German settlers) and Czermna (related not only to some features of the local environment but also to the Ruthenian origin of its owners in the 2nd half of the 14th century). (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Wieś; Osadnictwo

EN

Village; Colonization

• Czasopismo: Acta Universitatis Lodziensis. Folia Geographica Socio-Oeconomica
• Rocznik: 2016
• Numer: nr 25 Geografia historyczna : wybrane współczesne problemy badawcze
• Strony: 63--81

Twórcy

autor

Marcin Wojciech Solarz

• Uniwersytet Warszawski

Bibliografia

• Czajkowski J., 1995, Dzieje osadnictwa historycznego na Podkarpaciu i jego odzwierciedlenie w grupach etnicznych, [w:] Czajkowski J. (red.), Łemkowie w historii i kulturze Karpat, Sanok, s. 27-166.
• Czermna, b.d.w., Mała Poligrafia Redemptorystów w Tuchowie.
• Ćmiech A., Franczyk-Cegła A., 2013, Lokacje i nadania króla Kazimierza Wielkiego w Ziemi Gorlickiej, Nowy Sącz.
• Dobrowolska M., 1985, Procesy osadnicze w dorzeczu Wisłoki i Białej Dunajcowej w tysiącleciu, Kraków.
• DUPKPB, 1994, Dokumentacja do utworzenia Parku Krajobrazowego Pasma Brzanki, Urząd Wojewódzki w Tarnowie, Wydział Ochrony Środowiska.
• Gancarski J., 2009, Trzcinica - Karpacka Troja, Krosno.
• Hap W., 1998, Ziemia Jasielska naszą małą Ojczyzną, Jasło.
• KDKK, 1874, Kodeks Dyplomatyczny Katedry Krakowskiej ś. Wacława, t. 1, Kraków.
• KDKT, 1875, Kodeks Dyplomatyczny Klasztoru Tynieckiego, Lwów.
• KDM, 1876-1887, Kodeks Dyplomatyczny Małopolski, Kraków.
• Klimek Z., 1997, Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych, Część 5, Nazwy osobowe pochodzenia niemieckiego, Kraków.
• Krasnowolski B., 2010, Między wschodem a zachodem. Studia nad historią i sztuką pogranicza polsko-łemkowskiego, Toruń.
• Kroczak R., 2010, Geomorfologiczne i hydrologiczne skutki funkcjonowania dróg polnych na Pogórzu Ciężkowickim, Warszawa.
• Kuraś S., 1962, Zbiór dokumentów małopolskich, Wrocław.
• Lencewicz S., 1922, Kurs geografji Polski, Warszawa.
• Leosz C., 2003, Żurowa. Wieś - parafia - Ochotnicza Straż Pożarna, Żurowa.
• Lubaś W., 1963, Nazwy terenowe powiatów jasielskiego i krośnieńskiego, "Onomastica", 8 (1-2), s. 195-236.
• Lubaś W., 1964a, Nazwy miejscowości powiatu jasielskiego, [w:] Garbacik J. (red.), Studia z dziejów Jasła i powiatu jasielskiego, Kraków, s. 571-598.
• Lubaś W., 1964b, Nazwy terenowe powiatów jasielskiego i krośnieńskiego, Część 2, "Onomastica", 9 (1-2), s. 123-163.
• Malec M., 2003, Słownik etymologiczny nazw geograficznych Polski, Warszawa.
• Mańczak W., 1999, Wieża Babel, Wrocław.
• Matka Boża Pocieszenia w Czermnej, 2010, Czermna.
• Paszkiewicz H., 2002, Polityka ruska Kazimierza Wielkiego, Kraków.
• Rospond S., 1956, Olbino = Łobino - prastara dzielnica Wrocławia, "Onomastica", 2 (1), s. 171-179.
• Rymut K., 1975, Nazwy miejscowe dawnego powiatu bieckiego, "Prace Onomastyczne", 23.
• Rymut K., 2003, Kto to byli świepietnicy?, [w:] Rymut K., Szkice onomastyczne i historycznojęzykowe, Kraków, s. 209-213.
• Sarna W., (1908) 1995, Opis powiatu jasielskiego, Jasło.
• SGKP, 1880-1902, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Warszawa.
• SHG, Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu, http://www.slownik.ihpan.edu.pl/browse.php?d=3.
• Solarz F.K., 1996 (1970), Ołpiny - wieś w powiecie jasielskim, Tuchów.
• Solarz M.W., 1998, W Paśmie Liwocza i Brzanki, Krosno.
• Solarz M.W., Kroczak R., 2016, Hydronimy Pasma Brzanki na Pogórzu Ciężkowickim, "Onomastica", 60, s. 333-359.
• Ślawski T., 1995, Święcany. Zarys monograficzny, Tuchów.
• Ślawski T., 2002, Biecz. Szkice historyczne, Biecz.
• Taszycki W. (red.), 1977-1980, Słownik staropolskich nazw osobowych, Wrocław.

Identyfikatory

DOI

10.18778/1508-1117.25.04