Podmiotowe samostanowienie czy syndrom paternalizmu? Na przykładzie uniwersytetów trzeciego wieku

• Autorzy: Aleksander Lipski
• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Wsłuchując się w opinie ekspertów na temat sytuacji ludzi starych w nowoczesnym świecie, można odnieść wrażenie, że jest źle, a nawet coraz gorzej, a przygnębiający nastrój ich wniosków nieuchronnie musi się udzielić każdemu. Antoni Kępiński kreślił przed laty taki obraz losu człowieka starego: "we współczesnym świecie naukowo-technicznym obowiązuje zasada użyteczności - człowiek jest dobry, dopóki jest użyteczny. (...) Zasada ta godzi przede wszystkim w ludzi starych, oni nie nadążają za tempem współczesnego życia, nie mają sił, aby sprostać różnego rodzaju obowiązkom i rolom, jakie to życie narzuca (...). Poczucie niepotrzebności zwykle znacznie przyspiesza proces starczej degradacji, (...) człowiek niepotrzebny jest tym, na którego wydano wyrok śmierci społecznej". Adam Zych, nawiązując do Wiesława Łukaszewskiego, mówi, że "starość przestała być przedmiotem dumy, źródłem dodatkowej godności człowieka, a stała się powodem zawstydzenia i źródłem poczucia zagrożenia". Zdaniem Brunona Synaka nigdy chyba świat nie dyskryminował starości tak drastycznie jak dziś, nigdy pozycja społeczna człowieka starego nie była tak podła. Nie nadążając za wyzwaniami współczesności, wyłamując się z obowiązującego stylu życia, jaki dyktuje prawodawcza ideologia systemu społecznego, manifestująca się w kulturze młodości z właściwymi jej aktywizmem i witalnością, hedonizmem i narcyzmem, pragnieniem zdobywania i transgresji, kultem ciała i prawidłowego wizerunku, obsesyjnym konsumpcjonizmem i bez mała neurotyczną ruchliwością, człowiek stary skazuje się na dyskryminujące piętno społecznej dysfunkcjonalności. Niezdolni do uczestnictwa w "normalnym" życiu społecznym ulegają wielowymiarowemu wykluczeniu społecznemu i postępującej marginalizacji, zasilając szeregi underclass, tj. ludzi definiowanych w ramach tego dyskursu jako społeczny balast, rosnące - zwłaszcza w warunkach demograficznych realiów zwiększającego się odsetka osób w wieku "poprodukcyjnym" - obciążenie systemu społecznego, utrudniające jego rozwój w jedynie słusznym kierunku wzrostu gospodarczego mierzonego wskaźnikami makroekonomicznymi. Rozszerza się swoista gerontofobia, petryfikując odwieczny i ponadczasowy podział na "normalnych" i "nienormalnych", "prawidłowych" i "nieprzystosowanych", "swoich" i "obcych". W dekoracjach teatru demokracji, tolerancji i wielokulturowości niepostrzeżenie rozwija się kapilarna wiedzowładza tej ideologii, której bezwzględność i siła wyraża się w powszechnej jej akceptacji przez prawidłowo zsocjalizowaną większość, dla której prawomocny styl życia jest oczywisty sam przez się i nie wymagający dodatkowego uzasadnienia. Najbardziej dobitnym świadectwem potęgi tej przemocy symbolicznej nie jest sama "tyrania większości", ale ci spośród mniejszości underclass, którzy identyfikują się z narzuconą im interpretacją rzeczywistości i postrzegają sami siebie i swoje życie jako niewłaściwe, odbiegające od wzorca realizowanego przez "normalnych ludzi". Ci, którzy chcieliby zatem żyć jak oni, tylko z określonych przyczyn nie są w stanie i w efekcie ze wstydem postrzegają sami siebie i swoje życie. (fragment tekstu)

Słowa kluczowe

PL

Starzenie się społeczeństw; Andragogika; Uniwersytet Trzeciego Wieku; Paternalizm

EN

Ageing of the population; Andragogy; University of the Third Age; Paternalism

• Czasopismo: Prace Naukowe / Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach
• Rocznik: 2017
• Tom: Osoba starsza w perspektywie społeczno-pastoralnej
• Strony: 134--157

Twórcy

autor

Aleksander Lipski

• Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach

Bibliografia

• Active Ageing Index 2014. Analytical Report. April 2015, UNECE/European Commission, http://www.age-platform.eu (dostęp: 6.02.2016).
• Błędowski P. et al., Raport na temat sytuacji osób starszych w Polsce, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, Warszawa 2012.
• Byszewski J., UTW bez ścian [w:] A. Goldys et al., Raport z badania "ZOOM na UTW", Towarzystwo Inicjatyw Twórczych "ę", Warszawa 2012, http://zoomnautw.pl/wp-content/uploads/2012/05 (dostęp: 8.02.2016).
• Czerniawska O., Drogi i bezdroża andragogiki i gerontologii, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Humanistyczno-Ekonomicznej, Łódź 2000.
• Czerniawska O., Edukacja osób " Trzeciego Wieku" [w:] T. Wujek (red.), Wprowadzenie do andragogiki. Instytut Technologii Eksploatacji, Warszawa 1996.
• Dubas E., Starość znana i nieznana - wybrane refleksje nad współczesną starością, "Rocznik Andragogiczny" 2013, t. 20.
• Europejski Rok Aktywności Osób Starszych i Solidarności Międzypokoleniowej 2012 w Polsce. Raport ewaluacyjny, MPiPS, Warszawa 2013.
• Global AgeWatch Index 2015. Insight Report, HelpAge International, http://www.helpage.org (dostęp 6.02.2015).
• Górnikowska-Zwolak E., Starość kobiet. W poszukiwaniu edukacji prowadzącej do osobistego rozwoju [w:] E. Górnikowska-Zwolak, M. Wójcik (red.), Obecność kobiet i problematyki kobiecej w refleksji andragogów i pedagogów społecznych, GWSP w Mysłowicach, Mysłowice 2010.
• Górnikowska-Zwolak E., Szkic do portretu Ślązaczki. Refleksja feministyczna, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2004.
• Habermas J., Filozoficzny dyskurs nowoczesności, Universitas, Kraków 2007.
• Habermas J., Technika i nauka jako ideologia [w:] J. Szacki (wyb.), Czy kryzys socjologii? Czytelnik, Warszawa 1977.
• Habermas J., Teoria działania komunikacyjnego, t. 2: Przyczynek do krytyki rozumu funkcjonalnego, PWN, Warszawa 2002.
• Jeste D., Depp C., Vahia I., Successful cognitive and emotional aging, "World Psychiatry" 2010, Vol. 9, No. 2.
• Kępiński A., Melancholia, PZWL, Warszawa 1985.
• Kiedy jeżdżę na rolkach, smarkacze krzyczą: Dziadek do piachu! Wywiad Doroty Wodeckiej z prof. Wiesławem Łukaszewskim, "Gazeta Wyborcza" 17.11.2008, http://wyborcza.pl/l,95755,5953936 (dostęp: 3.02.2016).
• Krzyżanowska Ł, Dlaczego potrzebujemy uniwersytetów trzeciego wieku, czyli o korzyściach z bycia studentem na emeryturze, Stowarzyszenie Europe4Youth, Kruków 2014, http://www.europe4youth.eu (dostęp: 2.02.2016).
• Lipski A., Dylematy integracji społecznej osób niepełnosprawnych [w:] L. Frąckiewicz, W. Koczur (red.), Niepełnosprawni a praca, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice 2004.
• Lipski A., Kultura młodości, czyli nowy wspaniały świat [w:] M. Kapias, A. Lipski, G. Polok, Aksjologia w czasach kultury młodości - szkic do portretu, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego, Katowice 2012.
• Mossakowska M. et al., Rekomendacje [w:] M. Mossakowska, A. Więcek (red.), Aspekty medyczne, psychologiczne, socjologiczne i ekonomiczne starzenia się ludzi w Polsce, Termedia Wydawnictwa Medyczne, Poznań 2012.
• Muchnicka-Djakow I., Człowiek starszy w rodzinie i społeczeństwie [w:] K. Wiśniew- ska-Roszkowska (red.), Gerontologia dla pracowników socjalnych, PZWL, Warszawa 1987.
• Parsons T., Struktura społeczna a osobowość, PWE, Warszawa 1969.
• Pędich W., Ludzie starzy, Centrum Rozwoju Służb Społecznych, Warszawa 1996.
• Phillips J., Ajrouch K., Hillcoat-Nalletamby S., Key concepts in social gerontology, SAGE Publications Ltd., London 2010.
• Pomian K., Die Krise der Zukunft [w:] Hrsg. K. Michalski, Über die Krise. Castelgandolfo-Gesprache 1985. Klett-Cotta, Stuttgart 1986.
• Ranzijn R., Active ageing: Another way to oppress marginalized and disadvantaged elders? "Journal of Health Psychology" 2010, Vol. 15, No. 5.
• Ray R., Coming of age in critical gerontology, "Journal of Aging Studies" 2008, Vol. 22, No. 2.
• Rok 2012 rokiem Uniwersytetów Trzeciego Wieku, Uniwersytet Trzeciego Wieku Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, Warszawa 2012.
• Rowe J., Kahn R., Human aging: usual and successful, "Science" 1987, Vol. 10, No. 237.
• Sójka J. (red.), Po co seniorom kultura? Badania kulturalnych aktywności osób starszych. Raport, Związek Miast Polskich, Poznań 2012.
• Synak B., Starość w obliczu współczesnych przemian społeczno-kulturowych [w:] W. Pałubicki (red.), Człowiek w obliczu starości, Instytut Filozofii i Socjologii UG, Gdańsk 1991.
• Szatur-Jaworska B., Społeczne uczestnictwo [w:] B. Szatur-Jaworska (red.), Stan przestrzegania praw osób starszych w Polsce. Analiza i rekomendacje działań, Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich, Warszawa 2008.
• Szatur-Jaworska B., Uwagi o ekskluzji i inkluzji na przykładzie polityki społecznej wobec ludzi starych [w:] J. Grotowska-Leder, K. Faliszek (red.), Ekskluzja i inkluzja społeczna, Wydawnictwo Akapit, Toruń 2005.
• Szukalski P., Starzenie się ludności - wyzwanie XXI wieku [w:] P. Szukalski (red.), Przygotowanie do starości. Polacy wobec starzenia się, Fundacja Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2009.
• Trafiałek E., Narodowa strategia spójności a profilaktyka wykluczenia społecznego ludzi starych [w:] A. Stopińska-Pająk (red.), Edukacja wobec starości - tradycja i współczesność, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2009.
• Vilar E., Starość jest piękna: manifest przeciwko kultowi młodości, ADiT, Warszawa 2008.
• Wiśniewska-Roszkowska K., Stary człowiek w rodzinie, PZWL, Warszawa 1974.
• Założenia Długofalowej Polityki Senioralnej w Polsce na lata 2014-2020, "Monitor Polski" z 2014 r..
• Zeilig H., The critical use of narrative and literature in gerontology, "International Journal of Ageing and Later Life" 2011, Vol. 6, No. 2.
• Zych A., Człowiek wobec starości. Szkice z gerontologii społecznej, Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1999.
• Zych A., Leksykon gerontologii, Impuls, Kraków 2010.