Przyczyny deficytów i dylematów etycznych w badaniach naukowych

• Autorzy: Danuta Walczak-Duraj

Warianty tytułu

The Reasons of Deficits and Ethical Dilemmas in Research

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Celem podjętych w tym tekście rozważań jest charakterystyka deficytów i dylematów etycznych pojawiających się najczęściej w trakcie realizacji badań naukowych w ogóle, zaś badań naukowych w dwóch dyscyplinach - socjologii i ekonomii - w szczególności. Przy czym dylematy etyczne rozumiane są tutaj przede wszystkim jako synonim dylematów moralnych, doświadczanych przez jednostkę w sytuacji konieczności dokonywania trudnego wyboru między dwiema lub więcej sytuacjami, możliwościami czy rozwiązaniami, którego skutki, w większym lub mniejszym stopniu, związane są z ponoszeniem odpowiedzialności moralnej. Kiedy zaś mówimy o deficytach etycznych jednostki mamy na myśli takie jej zachowania, które stanowią odstępstwo od zachowań pożądanych w sensie etycznym, niezależnie od tego, czy te pożądane zachowania expressis verbis formułowane są w regulacjach prawnych czy też w szeroko pojętych programach etycznych, np. w kodeksach etycznych. Stąd też wiodąca teza podjętych rozważań sprowadza się do stwierdzenia, że występujące deficyty etyczne w zachowaniach badawczych polskich naukowców w obszarze nauk społecznych wynikają przede wszystkim z tego, iż ich wybory odnoszące się do rozwiązań natury metodologicznej nie idą zazwyczaj w parze z pogłębioną refleksją natury etycznej, opartą na dyspozycji etycznej, samoświadomości etycznej i wiedzy etycznej. W efekcie w wielu środowiskach naukowych brak jest ugruntowanego przekonania, że kompetencje etyczne badacza stanowią integralny składnik jego kompetencji merytorycznych. (fragment tekstu)

EN

The analysis of the deficits and ethical dilemmas in research will be related to two disciplines of the social sciences: sociology and economics. Research conducted within these disciplines, because of its multi-paradigm nature, tends to be charac-terized by deficits, not only ethical but also ethical and methodological dilemmas and interpretation reasons. The leading thesis of this paper aims to prove that the looming deficits and ethical dilemmas of Polish researchers in the field of social sciences are two basic but very different premises. The first group of reasons primarily refer to broad ethical deficits, perceived unreliableness in terms of scientific research. It is related mainly to the structural aspects of the functioning of universities and other research units and logic param-eterization. In the ethical programs (especially codes of ethics), ethical deficits are identified in three areas of 'activity' of research related to the description, diagnosis and interpretation of the results relating to: bragging - e.g. the preparation, record-ing and publishing of the results that were not obtained; falsification - which means manipulating the research materials, equipment or method, replacing or bypassing the data in such a way that the results are not presented in a true way; plagiarism - the appropriation of other people ideas, methods, results, or terms without proper reference. Plagiarism is also the unauthorized use of information obtained through confidential review of proposals and manuscripts, or e.g. using conference presen-tations without permission. Its structural evidence is primarily the emphasis on 'productivity' and parameterization as the basic criterion, not only of scientific but also academic success-oriented and personalized careers. The second group of reasons refers primarily to broad ethical dilemmas; to the ethical context of social research at every stage of the proceedings: conceptualiza-tion, selection of methods, techniques and research tools, conducting research (which concern for example the covert participant observation), analysis and interpretation of data, publishing developed and interpreted empirical material. Perform-ing even a cursory analysis of how to present research findings in these two disci-plines, you can come to the conclusion that the methodological competence of the investigator does not always go hand in hand with ethical competence. What is more, there is a tendency to downplay the principle that the social sciences should be guided by the principle of the so-called humanistic coefficient. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Badania naukowe; Etyka; Nauki społeczne; Wartości i normy etyczne

EN

Scientific research; Ethics; Social sciences; Value and ethical norms

• Czasopismo: Annales : etyka w życiu gospodarczym
• Rocznik: 2017
• Tom: 20
• Numer: nr 1
• Strony: 17--32

Twórcy

autor

Danuta Walczak-Duraj

• University of Lodz, Poland

Bibliografia

• Agazzi E., Dobro, zło i nauka. Etyczny wymiar działalności naukowo-technicznej, tłum. E. Kałuszyńska, Oficyna Akademicka OAK, Warszawa 1997.
• Carr D., Professional Education and Professional Ethics, "Journal of Applied Philosophy" 1999, vol. 16, nr 1.
• Dobra praktyka badań naukowych. Rekomendacje, Zespół Etyki w Nauce przy Ministrze Nauki, 25 maja 2004, http://www.uwm.edu.pl/wnt/sites/default/files/uploads/stu-denci/pliki/dobra-praktyka.pdf, s. 5-9.
• Dobre obyczaje w nauce, Komitet Etyki w Nauce przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 1994.
• Dobre praktyki w procedurach recenzyjnych w nauce, Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Warszawa 2011, http://www.nauka.gov.pl/g2/oryginal/2014_02/307f 93 3b1a75d6705a4406d5452d6dbf.pdf.
• Dyoniziak R., Sondaże a manipulowanie społeczeństwem, Universitas, Kraków 1997.
• Etyka i patologie polskiego środowiska akademickiego, https://ntaetyka.cordpress.com/cate-gory/aspekty-finanse/page3/.
• Etyka w edukacji, nauce, polityce i biznesie, red. J. Błażejewski, Gdańskie Towarzystwo Na-ukowe, Gdańsk 2007.
• Fisher C., Developing a code for academics, "Science and Engineering Ethicsˮ 2003, nr 9.
• Galewicz W., O etyce badań naukowych "Diametros" 2009, vol. 19.
• Goćkowski J., Etos nauki i role uczonych, Wydawnictwo Secesja, Kraków 1996.
• Goćkowski J., K. Pigoń, Etyka zawodowa ludzi nauki, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław-Warszawa-Kraków 1991.
• Grabek A., C. Bielakowski, Naród, turystyka habilitacyjna, "Wprost" 2015, 9 sierpnia.
• Grabski M.W., Dobra praktyka naukowa, Zespół ds. Etyki w Nauce przy Przewodniczącym KBN, Warszawa 2000, http://kbn.icm.edu.pl/etyka/praktyka.html.
• Hajduk Z., Nauka a wartość, aksjologia nauki, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 2008.
• Heller H., Jak być uczonym, Wydawnictwo Znak, Kraków 2009.
• Jawłowska A., Życie i kodeksy, "Etyka" 1994, nr 27.
• Kleszcz R., Nauczyciel akademicki: neutralność czy aksjologiczne zaangażowanie, "Etykaˮ 2011, nr 44.
• Kot J., Społeczny wymiar postrzegania moralnego. Studium socjologiczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2000.
• Kodeks etyki pracownika naukowego, Załącznik do uchwały nr 10/2012 Zgromadzenia Ogól-nego PAN z dnia 13 grudnia 2012 r., Komisja do Spraw Etyki w Nauce, Warszawa 2012, http://www.nauka.gov.pl/g2/oryginal/2014_02/2ae2188ff8670eed98ede50de1e 9007f.pdf.
• Liberkowski R., Fenomen wyobrażeń, Wydawnictwo Naukowe Instytutu Filozofii Uniwer-sytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu, Poznań 2009.
• Morawski Z.R., Etyczne aspekty działalności badawczej w naukach empirycznych, Wydaw-nictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2013.
• Nelkin D., Forbidden Research: Limits to Inquiry in the Social Sciences [w:] Ethical Issues in Scientific Research. An Anthology, red. E. Erwin, S. Gendin, L. Kleinman, Garland Publishing, New York & London 1994.
• Opolski K., T. Potocki, Sposoby pomiaru bogactwa narodów w obliczu zmieniającego się otoczenia ekonomiczno-społecznego świata, Kwartalnik Internetowy "e-Finanse" 2010, vol. 6, nr 3, www.e-finanse.com.
• Pasztelańska J., Wyższe szkoły pobierania czesnego, "Dziennik. Gazeta Prawna" 2016, 15-17 kwietnia, nr 73 (4220).
• Popper K.R., Odpowiedzialność moralna uczonego [w:] idem, Mit schematu pojęciowego, tłum. B. Chwedeńczuk, KiW, Warszawa 1997.
• Program rozwoju szkolnictwa wyższego do 2020r. Opis prac nad programem rozwoju szkol-nictwa wyższego do 2020 r. i jego najważniejsze elementy, Część I, red. J. Woźnicki, Warszawa 2015.
• Proposed Federal Policy on Research Misconduct, www.aps.org/policy/statements/federal-policy.cfm.
• Research Ethics. A Reader, red. D. Elliot, J.E. Stern, University Press of New England 1997.
• Reykowski J., Ukryte założenia normatywne jako osiowy składnik mentalności [w:] Orienta-cje społeczne jako element mentalności, red. J. Reykowski, K. Skarżyńska, M. Ziół-kowski, Wydawnictwo "Nakom", Poznań 1990.
• Schachman H.K., What is misconduct in science?, "Science" 1993, nr 261.
• Scheler M., Resentyment i moralność, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1977.
• Shamoo A., D. Resnik, Responsible conduct of research, 2nd ed., Oxford University Press, New York 2009.
• Stodolak S., Kompromitacja nie tylko dawnej ekonomii, "Dziennik. Gazeta Prawna" 2015, 13-15 lutego, nr 30 (3923).
• Suchodolska M., Rozmowa z dr. K. Kuleszą, Polska nauka na krześle elektrycznym, "Dzien-nik. Gazeta Prawna" 2016, 15-17 kwietnia, nr 73 (4220).
• Szostek A., Czy potrzebny jest kodeks. Dobre praktyki w szkołach wyższych?, "NAUKA" 2007, nr 2.
• Śliwerski B., Banalizacja nauki, "Forum Akademickie" 2012, nr 4, https:/forumakademic-kie.pl/fa/2012/04/banalizacja-nauki/.
• Walczak A., (Samo)świadomość - w kierunku dojrzałości etycznej nauczyciela [w:] Etyka i profesjonalizm w zawodzie nauczyciela, red. M. Michalak, Wydawnictwo Uniwer-sytetu Łódzkiego, Łódź 2010.
• Walczak-Duraj D., Miejsce kompetencji humanistycznych i dyspozycji etycznych w treściach kształcenia polskich socjologów, referat wygłoszony na konferencji naukowej pt.: "Socjolog, czyli kto?... Problemy kwalifikacji socjologów i ich pozycja na rynku pracy", Katowice, 22 kwietnia 2016.
• Walczak-Duraj D., Niepewność i ryzyko jako główne ramy interpretacyjne współczesnych społeczeństw, "Humanizacja Pracy" 2016, vol. 49, nr 1 (283).
• Ważny J., Etyka w pracach naukowych, "Forum Akademickie" 2007, nr 5, https://prenume-ruj.forumakademickie.pl/fa/2007/05/etyka-w-pracach-naukowych/.
• Weber M., Nauka jako zawód i powołanie, tłum. P. Dybel [w:] M. Weber, red. Z. Krasno-dębski, WP, Warszawa 1999.
• Weber M., Sens "wolnej od wartościowań" socjologii i ekonomii [w:] Problemy socjologii wiedzy, red. A. Chmielecki, S. Czerniak, J. Niżnik, S. Rainko, PWN, Warszawa 1985 [1917].
• Znaniecki F., The Method of Sociology, Farrar & Rinehart, Inc., New York 1934.
• Zoll A., Komentarz do kodeksu etyki naukowca, "Forum Akademickie" 2013, nr 1, https://pre-numeruj.forumakademickie.pl/fa/2013/01/kronika-wydarzen/kodeks-etyki-naukowca/

Identyfikatory

DOI

10.18778/1899-2226.20.1.02