Twórczość literacka o tematyce górskiej Jana Alfreda Szczepańskiego "Jaszcza" (1902-1991)

• Autorzy: Marek Czyż

Warianty tytułu

Jan Alfred Szczepański's "Jaszcz" (1902-1991) Literature Output Concerning Mountains Themes

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Pisarstwo górskie Jana Alfreda Szczepańskiego cechuje się autentyzmem. Nie chodzi tu jednak o autentyzm reprezentowany w wielu podobnych dziełach tzw. "litera tury alpinistycznej", która niekiedy nudzi swoim schematyzmem, chronologicznym nawar stwianiem opisów kolejnych chwytów czy stopni podczas wspinaczki, czy też relacjami za kładania kolejnych obozów na wyprawie. Jaszcz często wyłamywał się z tego charaktery stycznego dla tego typu utworów realistycznego szablonu opisywania dróg taternickich, "świadomie odchodził od naturalistycznego rekonstruowania topograficznych i technicznych szczegółów w opisach wspinaczek". Był pisarzem, który starał się pokazać w sposób praw dziwy człowieka i ukazać "istotę jego związku z górami, jego prawdziwą reakcję na góry i wspinaczkę". Czynił to przy tym w sposób sugestywny - liryczny i refleksyjny - wykorzy stując charakterystyczne dla siebie słownictwo i metaforykę. Jego proza górska, w której wy dobywał z alpinizmu "przede wszystkim wartości estetyczne i poznawcze w sposób dosko nale zharmonizowany z jego wartościami sportowymi" uznawana jest za pomost łączący twórczość literacką pisarzy taternickich pokolenia międzywojennego, dla którego, obok twór czości Szczepańskiego, reprezentatywne było pisarstwo Wincentego Birkenmajera i Wie sława Stanisławskiego - z młodymi pisarzami powojennymi, takimi jak Jan Długosz czy Adam Skoczylas. (abstrakt oryginalny)

EN

Authenticity characterizes J.A. Szczepanski's mountain writing. It does not mean, however, the authenticity exemplified in other pieces of so-called 'alpine literature', which is sometimes schematic, and in the consequence boring, with its chronological description of climbing techniques or camping reports. Jaszcz often discontinued that realistic pattern of description of the climbing routes in the Tatras, 'he consciously quitted the naturalistic reconstruction of the topographic and technical details of climbing descriptions'. He tried to show the truth about a human being and 'the essence of his or her relation to the mountains, the genuine reaction to the mountains and climbing'. He did it in a very suggestive mode, both lyric and reflexive, using the words and metaphors characteristic for him. In his prose, he pointed to 'the esthetic and cognitive values of alpinism, perfectly harmonized with its sportive values', and his books are considered as a bridge between the Polish mountain writers in the period between the wars 1918- 1939, for instance W. Birkenmajer and W. Stanisławski, and the young writers after the Second World War, with J. Dlugosz and A. Skoczylas among others. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Turystyka; Przegląd literatury

EN

Tourism; Literature review

• Czasopismo: Folia Turistica / Akademia Wychowania Fizycznego im. B. Czecha w Krakowie
• Rocznik: 2008
• Numer: nr 19 Historia turystyki
• Strony: 155--185

Twórcy

autor

Marek Czyż

• Akademia Wychowania Fizycznego w Krakowie

Bibliografia

• Barnaś K., "Wyprawa do księżycowej ziemi" Szczepańskiego, "Życie Literackie" 1954, nr 31, s. 9.
• Bieńkowska D., Pamiętnik liryczny, "Nowiny Literackie i Wydawnicze" 1957, nr 6, s. 2.
• Chowański A., Opowiadania z Tatr, "Turysta" 1957, nr 19, s. 15.
• Czer. [Czermiński] A., W śniegach i w słońcu Afryki, "Czas" 1935, nr 326, s. 6.
• Dudziński B., Wśród książek, "Wiadomości Literackie" 1936, nr 23, s. 5.
• Hołata D., O pochodzeniu książki wyprawowej, "Bularz" 1991, s. 73-83.
• J.K., Polska wyprawa w Andy, "Nowiny Literackie" 1957, nr 12, s. 7.
• Jagiełło M., Woźniakowski J., Tatry w poezji i sztuce polskiej [antologia], Wydawnictwo Literackie, Kraków 1975.
• Jaworski K.A., Poza mną całe Tatry, "Kamena" 1957, nr 15-16, s. 5.
• Jaworski S., Odpowiem ci przestrzenią [antologia], Wydawnictwo Literackie, Kraków 1976.
• K.B., Różne epoki i różne wyprawy podróżnicze, "Echo Krakowskie" 1954, nr 163, s. 3.
• Kolbuszewski J., Czego nam potrzeba "Notatnika alpejskiego" czy "Siedmiu kręgów wtajemniczenia", "Ta ter nik" 1960, nr 1, s. 39-40.
• Kolbuszewski J., Quo vadis, literaturo górska?, "Taternik" 1961, s. 23.
• Kolbuszewski J., Tatry w poezji polskiej 1918-1939, "Wierchy" 1974, s. 18- 41.
• Kolbuszewski J., Góry w literaturze polskiej. Próba syntezy w: Góry w kulturze polskiej. Sympozjum 9-10.XI.1974, KAW RSW "Prasa-Książka- Ruch", Kraków 1975, s. 41-58.
• Kolbuszewski J., [przedmowa do:] Czarny Szczyt. Proza taternicka lat 1904-1939 [antologia], Wydawnictwo Literackie, Kraków 1976, s. 5-23.
• Kolbuszewski J., O sposobie istnienia literatury alpinistycznej w: Alpinizm w badaniach naukowych. Mate riały z sympozjum 18.XI.-19.XI.1978, Zeszyty Naukowe AWF Kraków nr 17, Kraków 1981, s. 55-67.
• Kolbuszewski J., Tatry w literaturze polskiej 1805-1939, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1982.
• Kolbuszewski J., [rec.] Jan Alfred Szczepański, Od Słupów Herkulesa do Arki Noego, "Wierchy" 1983, s. 352-353.
• Kolbuszewski J., Tatry i górale w literaturze polskiej. Antologia, Ossolineum, Wrocław 1992.
• Krygowski W., [rec.] Jan Alfred Szczepański: W śniegach i w słońcu Afryki, "Wierchy" 1935, s. 228-229.
• Krygowski W., [rec.] Wyprawa do księżycowej ziemi. Jan Alfred Szczepański, "Wierchy" 1954, s. 288.
• Krygowski W., [rec.] Jan Alfred Szczepański: Siedem kręgów wtajemniczenia, "Wierchy" 1960, s. 253.
• Lipoński W., Sport - literatura - sztuka, "Sport i Turystyka", Warszawa 1974.
• Łubieński T., Nie da się napisać arcydzieła o wspinaniu (fragmenty wywiadu), "Bularz" 1991, s. 94-95.
• Małachowski B., [rec.] Jan A. Szczepański: W śniegach i w słońcu Afryki, "Taternik" 1935/36, s. 125.
• Marx J., Peregrynacje krytyka, "Tu i Teraz" 1984, nr 15, s. 10.
• Matuszyk A., Dlaczego warto czytać prozę górską Jana Alfreda Szczepańskiego? [przedmowa do:] J.A. Szcze pański, Przygody ze skała, dziewczyną i śmiercią, Wyd. Ati, Kraków 1996, s. 7-10.
• Osiecki S., [list do redakcji po lekturze Wyprawy do księżycowej ziemi], "Przegląd Kulturalny" 1958, nr 3, s. 11.
• Ossendowski F.A., [rec.] Szczepański Jan A.: W śniegach i w słońcu Afryki, "Nowa Książka" 1936, z. 6, s. 319-320.
• Sadkowski W., Mężczyzna musi umieć walczyć, "Nowe Książki" 1959, nr 19, s. 1172-1173.
• Skoczylas A., [rec.] Szczepański Jan Alfred: Przygody ze skałą, dziewczyna i śmiercią, "Taternik" 1957, nr 4, s. 52.
• Skoczylas A., Skoczylas A., To warto przeczytać, "Gazeta Krakowska" 1957, nr 64, s. 2.
• Szczepański J.A., Korespondencja J.A. Szczepańskiego z wydawnictwami z lat 1927-1939, Centralne Archiwum Turystyki Górskiej w Krakowie (CATG), sygn. JAS II.1.1.
• Szczepański J.A., Karty z podróży do Chile, "Kurier Literacko-Naukowy" 1937, nr 40-47, 50.
• Szczepański J.A., Polska wyprawa w Andy, "Kurier Turystyczno-Zdrojowy i Komunikacyjny" 1937, nr 10-11, 14-16, 21-22.
• Szczepański J.A., Podróż nad Pacyfik, maszynopis, 1938, CATG, sygn. JAS III.1.2.
• Szczepański J.A., Wyprawa do przyszłości ziemi, maszynopis 1940, CATG sygn. JAS III.1.3.
• Szczepański J.A., Góry śniade jak my, maszynopis 1941, CATG, sygn JAS. III.1.4.
• Szczepański J.A., Siedem biwaków, maszynopis 1944, CATG, sygn. JAS III .1.9.
• Szczepański J.A., Czarny Kot [redakcyjny wstęp do artykułu:], "Sztandar Młodych" 1957, nr 28, s. 8.
• Szczepański J.A. Siedem kręgów wtajemniczenia, "Sport i Turystyka", Warszawa 1959.
• Szczepański J.A. Od Słupów Herkulesa do Arki Noego, "Iskry", Warszawa 1983.
• Szewczyk W. [rec.] Wyprawa do księżycowej ziemi, "Dziennik Zachodni" 1955, nr 56, s. 4.
• Warneńska M., Na spotkanie wielkiej przygody, "Orka" 1959, nr 39, s. 9.
• Warneńska M., Podróżnik niestrudzony, "Fakty" 1984, nr 47, s. 9.
• Ziemilski A., O Tatrach - dla dorosłych, "Nowe Książki" 1957, nr 5, s. 25- 26.
• Zybula G., Niezwykła wędrówka, "Dziennik Ludowy" 1984, nr 157, s. 5.