Academic Aspects of Management Accounting and Controlling in Poland Since the 1990s

• Autorzy: Anna Szychta , Justyna Dobroszek

Warianty tytułu

Akademickie aspekty rachunkowości zarządczej i controllingu w Polsce od lat 90. XX wieku

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

Management accounting (MA) systems in enterprises in Poland are shaped by numerous economic and institutional factors. Normative drivers such as teaching at the university level, academic research and publications of Polish academics (which are, in turn, influenced by the development of MA and controlling in Western countries) are of major importance. The aim of the paper is to recognize and present the scope of the impact that the Anglo-American concept of management accounting, and the controlling concept according to the approach in German-speaking countries, have had on the academic aspects of MA in Poland since 1990. The authors answer in the paper six explorative research questions. The basis for the answers to these questions is a literature study, a review and thematic classification of articles concerning MA and controlling, published in the two main Polish journals in this area, and a survey conducted by the authors among heads of accounting departments at universities and other entities of further education in Poland. The paper provides arguments confirming that there is no uniform perception of the relationship between MA and controlling among Polish accounting researchers, that research topics in Poland are dominated by the Anglo-American concept of MA, and that educational programs on accounting at university level have a preference for the term management accounting, although they also offer courses on controlling. (original abstract)

Na kształtowanie systemów rachunkowości w przedsiębiorstwach w Polsce wpływa wiele czynników ekonomicznych i instytucjonalnych. Spośród tych drugich decydujący wpływ mają takie normatywne czynniki, jak nauczanie uniwersyteckie, badania naukowe i aktywność publikacyjna polskich pracowników naukowych, które z kolei pozostają pod wpływem rozwoju rachunkowości zarządczej i controllingu w krajach zachodnich. Celem tego artykułu jest określenie i prezentacja zakresu wpływu angloamerykańskiej koncepcji rachunkowości zarządczej i koncepcji controllingu rozwijanej w krajach niemieckojęzycznych na akademickie aspekty rachunkowości zarządczej w Polsce od 1990 roku. Autorki odpowiadają na sześć pytań badawczych. Podstawę do tych odpowiedzi stanowią studia literaturowe, przegląd i tematyczna klasyfikacja artkułów dotyczących rachunkowości zarządczej i controllingu, opublikowanych w dwóch polskich czasopismach z tego zakresu, oraz badania ankietowe przeprowadzone wśród kierowników instytutów i katedr rachunkowości na uniwersytetach i w innych szkołach wyższych w Polsce. Artykuł jest potwierdzeniem, że nie ma jednolitego postrzegania relacji między rachunkowością zarządczą a controllingiem wśród polskich autorów publikacji i pracowników naukowych w dziedzinie rachunkowości, badania w zakresie rachunkowości zarządczej w Polsce pozostają pod dominującym wpływem angloamerykańskiej koncepcji management accounting, a programy edukacyjne na poziomie uniwersyteckim są ukierunkowane na rachunkowość zarządczą, ale są także oferowane przedmioty dotyczące controllingu. (abstrakt oryginalny)

Słowa kluczowe

EN

Management accounting; Controlling; Didactics

PL

Rachunkowość zarządcza; Controlling; Dydaktyka

• Czasopismo: Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości
• Rocznik: 2017
• Tom: 93
• Numer: nr 149
• Strony: 175--209

Twórcy

autor

Anna Szychta

• University of Lodz, Poland

autor

Justyna Dobroszek

• University of Łodz, Poland

Bibliografia

• Albu C.N., Albu N., (2012), Factors Associated with the Adoption and Use of Management Accounting Techniques in Developing Countries: The Case of Romania, "Journal of International Financial Management & Accounting", 23 (3). pp. 50-69.
• Albu C.N., Albu N., Faff R., Hodgson A. (2011), Accounting competencies and the changing role of accountants in emerging economies: The case of Romania, "Accounting in Europe", 8 (2), pp. 153-182.
• Anthony R.N. (1988), The Management Control Function, Harvard Business School Press, Boston.
• Anthony R.N. (1989), Reminiscences about Management Accounting, "Journal of Management Accounting Research", 1, Fall, pp. 1-20.
• Anthony R.N., Govindarajan V. (2000), Management Control Systems, McGraw-Hill, Irwin.
• Baran W. (2013), Management accounting in the implementation of management control in healthcare organizations, "Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości", 72 (128), pp. 7-31.
• Becker A. (2004), Jeneseits des Kerns des Controlling: Management Accounting as Social and Institutional Practice, "Controlling & Management", 2, pp. 95-107.
• Becker A., Messner M. (2005), After Scandals: A German-Speaking Perspective on Management Accounting Research and Education, "European Accounting Research", 14 (2), pp. 417-427.
• Binder Ch., Schäffer U. (2005), Controllinglehrstühle und uhre Inhaber - ein Überblick, [in:] J. Weber, M. Meyer (Hrsg.), Internationalisirung des Controlling: Standortbesstimmungen und Optionen, Wiesbaden, pp. 11-28.
• Bramsemann R. (1990), Handbuch Controlling: Methoden und Techniken, Carl Hanser, Wien-München.
• Brodaczewski R. (2002), Controlling w polskich przedsiębiorstwach, "Controlling i Rachunkowości Zarządcza", 12, pp. 22-26.
• Brzezin W. (1998), Rachunkowość finansowa i zarządcza a controlling, "Rachunkowość Zarządcza i Controlling", 1, grudzień, pp. 2-6.
• Busse von Colbe W., (1990), Lexikon des Rechnungswesen, R. Oldenbourg Verlag, München-Wien.
• Covaleski M. A., Evans III J. H., Luft J. L., Schields M.D. (2003), Budgeting Research: Three Theoretical Perspectives and Criteria for Selective Integration, "Journal of Management Accounting Research", 15, pp. 3-49.
• Deyhle A. (1996), Controller-Handbuch: enzyklopädisches Lexikon für die Controller-Praxis, Verlag Haufe Lexware, Gauting.
• Dobija M. (2008), Rachunkowość zarządcza i controlling, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Dobroszek J. (2011), Ewolucja controllingu w praktyce amerykańskich i europejskich przedsiębiorstw, "Acta Universitatis Lodziensis. Folia Oeconomica", 249, pp. 101-121.
• Dobroszek J. (2014), Pomiar kosztów i wyników w systemie controlling w przedsiębiorstwach usług logistycznych, Uniwersytet Łódzki, Łódź (PhD dissertation).
• Dobroszek J. (2016), Rachunkowość zarządcza w zarządzaniu łańcuchem dostaw w świetle wyników badań literaturowych i ankietowych, "Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości", 89 (145), pp. 29-54.
• Dobroszek J., Szychta A. (2009), Koncepcyjny i ewolucyjny wymiar controllingu, "Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości", 52 (108), pp. 21-48.
• Dobroszek J., Szychta A. (2015), Indicators as an Instrument of Measurement in Management Accounting in Logistics Enterprises in Poland, "Management and Business Administration. Central Europe", 4, pp. 11-33.
• Drury C. (1995), Rachunek kosztów, PWN, Warszawa.
• Ewert R., Wagenhofer A. (2007), Management Accounting Theory and Practice in German-Speaking Countries, [in:] Ch.S. Chapman, A.G. Hopwood, M.D. Shields (eds.), Handbook of Management Accounting Research, vol. 2, Elsevier, Amsterdam, pp. 1035-1070.
• Fjałkowska D. (2003), Moda na controlling, "Controlling i Rachunkowość Zarządcza", 2, pp. I-XVI.
• Franz K.P., Kajüter P. (2002), Zum Kern des Controlling, Sonderdruck aus: J. Weber, B. Hirsch (Hrsg.), Controlling als akademische Disziplin, Eine Bestandsaufnahme, Wiesbaden, pp. 123-130.
• Goliszewski J. (1990), Controlling - system koordynacji przedsiębiorstwa, "Przegląd Organizacji", 8-9.
• Goliszewski J. (2002), Rozwój controllingu w Polsce na podstawie ogłoszeń o pracę, "Controlling i Rachunkowość Zarządcza", 6, pp. 21-26.
• Goliszewski J. (2015) Controlling. Koncepcje zastosowania, wdrożenie, Oficyna a Wolters Kluwer business, Warszawa.
• Grandlund M. & Lukka K. (1998), It's a small world of management accounting practices, "Journal of Management Accounting Research", 10, pp. 151-179.
• Grosu C., Almasan A. & Circa C. (2014), The current status of management accounting in Romania: the accountants' perspective, "Journal of Accounting and Management Information Systems", 13 (3), pp. 537-558.
• Guilding C., Cravens K.S. & Tayles M. (2000), An international comparison of strategic management accounting practices, "Management Accounting Research", 11 (1), pp. 113-136.
• Haldma T. & Lääts K. (2002), Influencing contingencies on management accounting practices in Estonian manufacturing companies, "Management Accounting Research", 13 (4), pp. 379-400.
• Horngren Ch.T. (1986), Cost and management accounting: yesterday and today, [in:] Research and Cur-rent Issues in Management Accounting, eds. M. Bromwich, A.G. Hopwood, Pitman Publishing Ltd., London, pp. 31-43.
• Horváth P. (2006), Controlling, Verlag Franz Vahlen, München.
• Jaruga A. (1993), Kierunki zmian funkcji rachunkowości w procesie przechodzenia do gospodarki rynkowej, "Acta Universitatis Lodziensis. Folia Oeconomica", 127, pp. 3-12.
• Jaruga A. (1995), Rachunek kosztów, rachunkowość zarządcza - wprowadzenie, [in:] A. Jaruga (red.), Rachunek kosztów i rachunkowość zarządcza, Centralny Ośrodek Szkolenia Zawodowego, SKwP, Warszawa.
• Jaruga A. (1997a), Rachunkowość zarządcza - od systemu informacji do współudziału w zarządzaniu, "Zeszyty Teoretyczne Rady Naukowej", 41, pp. 129-136.
• Jaruga A. (1997b), Rachunkowość zarządcza ostatniej dekady: od funkcji informacyjnej do współudziału w zarządzaniu, [in:] A.A. Jaruga, W.A. Nowak, A. Szychta, Zarządzanie kosztami w praktyce światowej, ODDK, Gdańsk, pp. 7-15.
• Jaruga A. (1999), Rachunkowość zarządcza na świecie: wczoraj - dziś - jutro, "Controlling i Rachunkowość Zarządcza w Firmie", egzemplarz promocyjny (promotional copy), pp. 2-3.
• Jaruga A. & Ho S.S.M. (2002), Management accounting in transitional economies, "Management Accounting Research", 13 (4), pp. 375-378.
• Jaruga A., Kabalski P., Szychta A. (2014), Rachunkowość zarządcza, Oficyna a Wolters Kluwer business, Warszawa.
• Jinga G., Dumitru M., Dumitrana M., Vulpoi M. (2010), Accounting systems for cost management used in the Romanian economic entities, "Journal of Accounting and Management Information Systems", 9 (2), pp. 242-267.
• Jinga G., Dumitru M. (2015), The Change in Management Accounting from an Institutional and Contingency Perspective: A Case Study for a Romanian Company, "International Journal of Social, Behavioral, Educational, Economic, Business and Industrial Engineering", 9 (6), pp. 1913-1920.
• Kaplan R.S., Cooper R. (2000), Zarządzanie kosztami i efektywnością, Dom Wydawniczy ABC, Kraków.
• Kaplan R.S., Norton D.P. (2001), Strategiczna karta wyników. Jak przełożyć strategię na działanie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Kiziukiewicz T. (2003) Rachunkowość zarządza jako instrument zarządzania, [in:] T. Kiziukiewicz (red.), Zasady rachunkowości zarządczej, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa.
• Küpper H.-U. (2008), Controlling Konzeption, Aufgaben, Instrumente, Schäffer-Poeschel Verlag, Stuttgart.
• Lääts K., Haldma T. (2012), Changes in the scope of management accounting systems in the dynamic economic context, "Economics and Management", 17 (2), pp. 441-447.
• Luther R., Jones T.C., Saxi A. (2010), Experiencing change in German controlling: management accounting in globalizing world, CIMA, Amsterdam.
• IFAC (1997), Management Accounting Concepts. Proposed Revision to Statement on International Management Practice 1, Financial and Management Accounting Committee, Exposure Draft, IFAC, New York.
• IFAC (1998), Management Accounting Concepts. International Management Accounting Practice Statement, Financial and Management Accounting Committee, International Federation of Accountants, New York.
• IMA (2008), Statements on Management Accounting. Definition of Management Accounting, Institute of Management Accountants, Montvale.
• Mayer E. (1986), Controlling-Konzepte. Perspektiven für 90er Jahre, Gabler, Wiesbaden.
• Mayer E., Mann R. (1992), Controlling w twojej firmie, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa.
• Nowak E. (red.) (1996), Podstawy controllingu, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław.
• Nowak E. (2011), System controllingu w przedsiębiorstwie, [in:] E. Nowak (red.), Controlling w działalności przedsiębiorstwa, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa.
• Olech S. (1999), Tendencje rozwojowe controllingu, "Controlling i Rachunkowość Zarządcza w Firmie", 2, pp. 2-3.
• Reichmeinn T. (1997), Controlling mit Kennzahlen: Die systemgestützte Controlling-Konzeption mit Analyse - und Reprotinginstrumenten, Vahlen, München.
• Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 27 kwietnia 2010 r. w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy oraz zakresu jej stosowania, Dz. U. 2010, nr 82/, poz. 537.
• Sawicki K. (1992), Controlling a rachunkowość podmiotów gospodarczych, "Zeszyty Teoretyczne Rady Naukowej", 21, pp. 23-33.
• Sawicki K. (1999), Problemy stosowania controllingu w polskich przedsiębiorstwach, "Zeszyty Teoretyczne Rady Naukowej", 48, pp. 98-105.
• Schäffer U., Binder Ch. (2008), Controlling as an academic discipline: the development of management accounting and management control research in German-speaking countries between 1970 and 2003, "Accounting History", 13 (1), pp. 33-74.
• Schwetizer M., Friedl B. (1992), Beitrag zu einer umfassenden Controlling-Konzeption [in:] K. Spermann, E. Zur (Hrsg.), Controlling. Grundlagen-Informationssysteme-Anwendungen, Gabler, Wiesbaden, pp. 141-167.
• Schulz E., Schulz W., Letmathe, P. (1993), Umweltcontrolling in der Praxis, [in:] Controlling, Vahlen, München.
• Sobańska I. (1992), Od tłumacza, [in:] E. Mayer & R. Mann, Controlling w twojej firmie, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa.
• Sobańska I. (2002), Jak się zmienia praktyka rachunkowości zarządczej na przełomie XX i XXI wieku? (część II - Polska), "Controlling i Rachunkowość Zarządcza", 1, pp. 6-11.
• Sobańska I. (2006), Rachunkowość zarządcza, [in:] I. Sobańska (red.), Rachunek kosztów i rachunkowość zarządcza. Najnowsze tendencje, procedury i ich zastosowanie w przedsiębiorstwach, C.H. Beck, Warszawa, pp. 34-59.
• Sobańska I. (2010), Rachunkowość zarządcza, [in:] I. Sobańska (red.), Rachunkowość zarządcza. Podejście operacyjne i strategiczne, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa.
• Sobańska I., Kabalski P. (2016), Ustrój społeczno-gospodarczy a tematyka publikacji książkowych z za-kresu rachunkowości na przykładzie Polski - zarys historyczny (1995-2015), [in:] S. Sojak (red.), Abacus - od instruktarzy gospodarczych po współczesne podręczniki rachunkowości, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń.
• Sobańska I., Szychta A. (1995), Management Accounting in Polish Companies in the Period of Structural Transformations, 18th Annual Congress of the European Accounting Association, Birmingham, UK, 10-12.05.1995.
• Sobańska I., Wnuk T. (2000), Zmiany w praktyce rachunkowości na przełomie XX i XXI wieku, "Zeszyty Teoretyczne Rady Naukowej", 56, pp. 215-221.
• Sobańska I., Wnuk T. (1999), The development of management accounting in enterprises operating in Poland in the 1990s, Conference Accounting and Audit: Problems of Development, Riga, Latvian University Press, January, pp. 217-221.
• Sobańska I., Wnuk T. (2001), Management accounting practice in Poland, [in:] Economics and Management, vol. 1, Accounting Changes in European Organizations, Kaunas University of Technology, Faculty of Economics and Management, Kaliningrad State Technical University, Kaunas, pp. 225-231.
• Sobańska I., Szychta A., Świderska G.K., Kabalski P. (2010), Rachunkowość zarządcza a controlling, "Rachunkowość", 3, pp. 59-62.
• Sojak S., Czerska E. (2013), Zestawienie prac habilitacyjnych i doktorskich z zakresu rachunkowości obronionych w latach 2006-2012, "Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości", 74 (130), pp. 197-233.
• Sojak S., Czerska E. (2017), Zestawienie tytułów profesorskich, prac habilitacyjnych i doktorskich z zakresu rachunkowości obronionych w Polsce w latach 2007-2016, "Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości", 92 (148), pp. 227-278.
• Sojak S., Gierusz J., Kozak P., Czerska E. (2007), Zestawienie prac habilitacyjnych i doktorskich z zakresu rachunkowości obronionych w latach 1948-2006, "Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości", 37 (93), pp. 5-112.
• Szychta A. (1992), Rachunkowość jako narzędzie operatywnego i strategicznego controllingu, "Zeszyty Teoretyczne Rady Naukowej", 20, pp. 32-36.
• Szychta A. (2002), The scope of application of management accounting methods in Polish enterprises, "Management Accounting Research", 13 (4), pp. 401-418.
• Szychta A. (2005), Rola współczesnych specjalistów do spraw rachunkowości zarządczej w świetle ewolucji jej zakresu i metod, "Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości", 25 (81), pp. 80-107.
• Szychta A. (2007), Etapy ewolucji i kierunki integracji metod rachunkowości zarządczej, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
• Szychta A. (2009), Changes in management accounting practice in Poland, [in:] I. Sobańska , W.A. Nowak (eds.), Enterprise Accounting and Management under Globalization: recent Evidence from Poland and Lithuania, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, pp. 75-97.
• Szychta A. (2011), Rachunkowość zarządcza jako działalność zawodowa w kontekście doświadczeń zagranicznych, "Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości", 62 (118), pp. 289-312.
• Szychta A., Dobroszek J. (2016), Perception of Management Accounting and Controlling by Polish Authors in Publications in 1990-2016, Proceedings of the 5th International Conference on Accounting, Auditing and Taxation (ICAAT 2016), ed. J. Alver, Tallinn, Atlantis Press. DOI: 10.2991/icaat-16.2016.45.
• Świderska G.K. (2010), Controlling kosztów i rachunkowość zarządcza, MAC Consulting, Difin, Warszawa. Świderska G.K. (2017), Controlling kosztów i rachunkowość zarządcza, Wydanie drugie zmienione I rozszerzone, MAC Consulting, Difin, Warszawa.
• Šiška L. (2016), The Contingency Factors Affecting Management Accounting in Czech Companies, "Acta Universitatis Agriculturae Et Silviculturae Mendelianae Brunensis", 64 ( 4), pp. 1383-1392.
• Vámosi T.S, (2000), Continuity and change: Management accounting during processes of transition, "Management Accounting Research", 11, pp. 27-63.
• Vollmuth H.J. (1993), Controlling. Planowanie, kontrola, zarządzanie, Agencja Wydawnicza Placet, Warszawa.
• Weber J., Schäffer U. (1999), Sicherstellung der Rationalität von Führung als Controlleraufgabe, Die Betriebswirtschaft: DBW, Schäffer-Poeschel, vol. 59, Stuttgart, pp. 731-747.
• Wnuk-Pel T. (2010), Application of activity-based costing in companies in Poland, "Comparative Economic Research", 3, pp. 107-139.
• Wnuk-Pel T. (2011), Zastosowanie rachunku kosztów działań w przedsiębiorstwach w Polsce, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
• Wnuk-Pel T. (2013), Capital Budgeting Practices in Non-manufacturing Companies in Poland, "Social Sciences/ Socialiniaimokslai", 4 (82), pp. 59-69.
• Zarzycka E. (2012), Management accountant's role and functions in the ERP environment - focus on internal reporting and performance measurement, "Comparative Economic Research. Central and Eastern Europe", 15 (2), pp. 47-64.
• Zarzycka E. (2014), Kształcenie w obszarze rachunkowości zarządczej/controllingu na studiach I i II stopnia na kierunku Finanse i Rachunkowość w Polsce, "Zeszyty Teoretyczne Rachunkowość", 79 (135), pp. 215-234.
• Zarzycka E. (2016), Koncepcje i tendencje rozwoju zawodu specjalisty rachunkowości zarządczej. Wymiar krajowy i międzynarodowy, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
• Zarzycka E., Dobroszek J. (2015a), Education in the area of management accounting/controlling in Poland and Germany - comparative studies, working paper, 38th EAA Annual Congress 2015, Glasgow.
• Zarzycka E., Dobroszek J. (2015b), Education in the area of management accounting/controlling in Poland and Germany, "Social Sciences (Socialiniai mokslai) ", 87 (1), pp. 54-63.
• Ziegenbein K. (2002), Controlling, [in:] Kompendium der praktischen Betriebswirtschaft, Ludwigshafen (Rhein), Kiel.
• CGMA (2015), Global Management Accounting Principles, http://www.cimaglobal.com/Documents/Employer docs/web pages 2016/global-management-accounting-principles.pdf (access: 15.05.2017).
• O miesięczniku "Controlling i Rachunkowość Zarządcza", http://www.econtrolling.explanator.pl/ (access: 23.08.2016).
• Perspective of the International Controller Association (ICV) and the International Group of Controlling (IGC), (2012), https://www.igc-controlling.org/fileadmin/pdf/grundsatzposition_e.pdf (access: 25.08.2016).
• Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości, http://ztr.skwp.pl/resources/html/cms/MAINPAGE (access: 15.05.2017).

Identyfikatory

DOI

10.5604/01.3001.0010.3196