Nihilizm egzystencjalno-moralny a polityczny

• Autorzy: Romuald Piekarski

Warianty tytułu

Existential-moral and political nihilism

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

We współczesnych dyskusjach pojęcie nihilizmu stosowane jest dość swobodnie i mieni się wieloma znaczeniami, sprawiając wrażenie chaotyczności. Nihilizm łączony jest z niejasnymi wyobrażeniami, a nierzadko sprowadzany jest do rodzaju etykiety, którą określa się który odrzuca moralność, neguje wartości duchowe i porządek społeczny może przybierać różne postaci i spełniać różne role. Negacja standardów moralnych i wartości może wiązać się tutaj ze swoistym hedonizmem, materializmem czy sensualizmem. U Dostojewskiego w pewien sposób pokazany jest także nihilizm społeczny i polityczny. Bunt egzystencjalno-metafizyczny przeniesiony zostaje na wymiar urządzania społeczeństwa. Przybiera to wówczas postać działań spiskowych czy wręcz terrorystycznych. Zwerbowani do działania nihiliści wciągani są w zbrodniczą i zarazem rewolucyjną działalność, lecz nie ma ona jeszcze charakteru dobrze zorganizowanego działania. W wersji politycznej, odnoszącej się do życia zbiorowego, nihilizm wspierał rozmaite formy rewolty. Jego wywrotowy potencjał, uzasadniając przemoc, eksplodował czy to w formie rewolucji, czy terroryzmu. Kwestionując wcześniejsze dyskursy, mające znaczenie moralne, podważał tradycyjne rodzaje ładu. Nihilizmem politycznym zajął się Herman Rauschning, autor Rewolucji nihilizmu, diagnozując rządy narodowego socjalizmu. Ciekawą rzeczą jest śledzenie, jak nihilizm egzystencjalny, indywidualny, obyczajowy ujawnia swoje społeczne konsekwencje, prowadząc do zbrodniczego państwa bezprawia. Rauschning uznał nihilizm za nieodzowną przesłankę i składnik narodowego socjalizmu. Nihilizmem kierować się miały, wedle niego, zarówno elity nazistowskie, jak i sam Führer. Oznacza on w tym kontekście bezideowość, instrumentalny stosunek do wszelkich idei, posługiwanie się przemocą, terrorem i podstępem. Nazizm posługuje się wszelkimi wartościami i światopoglądami, które traktuje w sposób cyniczny. Postawa nihilistyczna przejawia się jako totalny dynamizm, gdzie nie ma nic stałego za wyjątkiem może pędu do wzmagania własnej mocy, do walki o panowanie. Współczesne elity mogą mieć podobnie niski rodowód co elity nazistowskie, posiadają jednak zazwyczaj bardziej pospolite cechy (elementy zbrodnicze nie występują tu o wiele częściej niż w innych grupach społecznych), są tam osoby pazerne, cyniczne, interesowne, zdolne do wyrafinowanej manipulacji, zacięte w rywalizacji, gotowe sięgać po niemoralne środki i sposoby. O terrorze sianym w Europie w tych dniach przez islamistów czytamy, że to "atak barbarzyńców na naszą cywilizację". Problem w tym, że owi barbarzyńcy nie zawsze są obcymi przybyszami, często rodzą się wewnątrz naszej słabnącej cywilizacji wraz z nihilizmem. (abstrakt oryginalny)

EN

In modern discussions the concept of nihilism is used quite freely and shimmers with many meanings, giving the impression of chaos. Nihilism is combined with vague notions, and often imported to the type of label you pelt to your opponents. Nihilist, that is a man who rejects morality, denies the spiritual values and social order, can take different forms and fulfill various roles. The negation of moral standards and values may be associated with a kind of hedonism, materialism and sensualism. Dostoevsky, in a way, also shown social and political nihilism. Existential-metaphysical rebellion is shifted to the dimension of society structure. It may than take the form of conspiracy or even terrorist activities. Recruited nihilists are drawn into the criminal and at the same time revolutionary activity, but it is not yet a wellorganized action. In a political version, relating to collective life, nihilism supported various forms of revolt. Its subversive potential, justifying violence, exploded either in the form of revolution or terrorism. Contesting earlier morally relevant discourses, it undermined traditional forms of governance. Herman Rauschning, author of Revolution of nihilism, diagnosing the rule of National Socialism, dealt with political nihilism. It is interesting to track how existential, individual and moral nihilism reveals its social consequences, leading to murderous state of lawlessness. Rauschning recognized nihilism as the indispensable prerequisite and component of National Socialism. According to him, both the Nazi elite and Führer himself relied on nihilism. In this context it means the lack of ideological orientation, instrumental attitude to any idea, the use of violence, terror and deceit. Nazism uses all the values and world views, and treats them cynically. Nihilistic attitude manifests itself as a total dynamism, where there is nothing permanent, except maybe the momentum to enhance one's own power, to fight for domination. Today's elites, may have similarly low pedigree, as the Nazi elite, but have usually more common features (criminal elements do not occur much more frequently here than in other social groups): there are greedy, cynical, mercenary people, capable of sophisticated manipulation, fierce in competition, ready to reach for immoral means and methods. The terror shed by the Islamists in Europe in these days, is said to be "a barbarian attack on our civilization". The problem is that the barbarians are not always strangers, they are often born within our declining civilization along with nihilism. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Filozofia; Polityka; Filozofia moralna; Literatura

EN

Philosophy; Politics; Moral philosophy; Literature

• Czasopismo: Pieniądze i Więź
• Rocznik: 2015
• Numer: nr 3(68)
• Strony: 20--29

Twórcy

autor

Romuald Piekarski

• Uniwersytet Gdański

Bibliografia

• Górnisiewicz A., Nowoczesność, nihilizm, polityka. Wokół myśli Karla Löwitha, Wyd. MAREK DEREWIECKI, Kęty 2014.
• Heidegger M., Nietzsche, tom 2, PWN, Warszawa 1999.
• Januszkiewicz M., Nihilizm jako kategoria literaturoznawcza, "Słupskie Prace Filologiczne, Seria Filologia Polska" 2007, nr 5.
• Podgórski R., Myślenie z wnętrza nihilizmu, http://www.opoka.org.pl/biblioteka/F/R/podgorski_nihilizm1.html.
• Possenti V., Nihilizm, http://www.ptta.pl/pef/pdf/n/nihilizm, pdf/
• Rauschning H., Rewolucja nihilizmu, NOW, Warszawa 1996.
• Sowiński G. (red.), Wokół nihilizmu, Wydawnictwo A, Kraków 2001.
• Turgieniew I., Ojcowie i dzieci, Warszawa 1951.