Wielokryterialne wspomaganie decyzji jako przykład współczesnej optyki postrzegania problemów decyzyjnych przez badania operacyjne

• Autorzy: Tadeusz Trzaskalik , Tomasz Wachowicz
• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Badania operacyjne są klasyfikowane jako jedna z subdyscyplin nauk o zarządzaniu. Współcześnie obejmują wiele nurtów badawczych, dających się zaszeregować, przykładowo, jako twarde, miękkie, czy behawioralne badania operacyjne. Niestety, jako subdyscyplina o formalnym, matematycznym rodowodzie, często są postrzegane przez pryzmat stereotypów i błędnie utożsamiane wyłącznie z nurtem twardych badań operacyjnych, zorientowanych na budowę wyabstrahowanych modeli matematycznych. Tworzy to bez wątpienia fałszywy obraz współczesnej teorii decyzji i jest podstawą formułowania nieuzasadnionych wniosków o ograniczonej aplikacyjności oferowanych przez badania operacyjne metod wsparcia. Celem niniejszego rozdziału jest przedstawienie jednego z dynamicznie rozwijających się nurtów badań operacyjnych, jakim jest wielokryterialne wspomaganie (podejmowania) decyzji. Praca składa się z trzech części. W pierwszej został zarysowany historyczny rozwój badań operacyjnych, uwzględniający zarówno twarde badania operacyjne, w których zadania optymalizacyjne, powstałe w wyniku modelowania matematycznego badanego problemu decyzyjnego, są rozwiązywane najczęściej z wykorzystaniem metod analizy matematycznej oraz algebry liniowej, jak również behawioralne badania operacyjne. W drugiej części pracy zaprezentowano wybrane zagadnienia dotyczące rozwoju wielokryterialnego wspomagania decyzji: pojęcie optymalności w sensie wektorowym, programowanie celowe, wielokryterialne metody dyskretne, interaktywne wspomaganie decyzji w warunkach ryzyka oraz wielokryterialne wieloetapowe procesy decyzyjne. W trzeciej części pokazano przykład wykorzystania metod wielokryterialnych do wspomagania procesu negocjacji dwustronnych. Badania operacyjne dostarczają w tej sytuacji metod pozwalających na strukturyzację problemu negocjacyjnego, analizę subiektywnych preferencji negocjatorów oraz budowę systemu wartościowania ofert negocjacyjnych. Ten ostatni jest podstawą prowadzenia zaawansowanego wspomagania asymetrycznej i symetrycznego zmierzającego do identyfikacji kontraktów efektywnych. (fragment tekstu)

Słowa kluczowe

PL

Wielokryterialne podejmowanie decyzji; Badania operacyjne; Decyzje optymalne; Podejmowanie decyzji w warunkach ryzyka; Proces podejmowania decyzji

EN

Multiple-criteria decision making; Operations research; Optimal decisions; Decision making under conditions of risk; Decision making process

• Czasopismo: Prace Naukowe / Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach
• Rocznik: 2017
• Tom: Nauki o zarządzaniu : dokonania, trendy, wyzwania
• Strony: 165--187

Twórcy

autor

Tadeusz Trzaskalik

• Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach

autor

Tomasz Wachowicz

• Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach

Bibliografia

• Chen C.-T., Hwang C.L. (1992), Fuzzy Multiple Attribute Decision Making Methods and Applications, Springer-Verlag, Berlin.
• Chudykowska M. (2015), Projektowanie systemu pomiaru dokonań w oparciu o strategiczną kartę wyników (komunikat prywatny, praca doktorska), Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu, Wrocław.
• Churchman C.W., Ackoff R.L. (1954), An Approximate Measure of Value, "Journal of the Operations Research Society of America", 2(2).
• Cyfert S., Dyduch W., Latusek Jurczak D., Niemczyk J., Sopińska A. (2014), Subdyscypliny w naukach o zarządzaniu - logika wyodrębnienia, identyfikacja modelu koncepcyjnego oraz zawartość tematyczna, "Organizacja i Kierowanie", nr 1.
• Davey A., Olson D. (1998), Multiple Criteria Decision Making Models in Group Decision Support, "Group Decision and Negotiation", 7.
• Edwards W., Barron F.H. (1994), SMARTS and SMARTER: Improved Simple Methods for Multiattribute Utility Measurement, "Organizational Behavior and Human Decision Processes", 60.
• Epstein S. (1994), Integration of the Cognitive and the Psychodynamic Unconscious, "American Psychologist", 49.
• Figuera J., Greco S., Ehrgott M. (2005), Multiple Criteria Decision Analysis: State of the Art Surveys, Springer Verlag, Boston, Dordrecht, London.
• Forrester J.W. (1994), System Dynamics, Systems Thinking, and Soft OR, "System Dynamics Review", 10.
• Fortun M., Schweber S.S. (1993), Scientists and the Legacy of World War II: The Case of Operations Research (OR), "Social Studies of Science", 23.
• Górecka D., Roszkowska E., Wachowicz T. (2016), The MARS Approach in the Verbal and Holistic Evaluation of the Negotiation Template, "Group Decision and Negotiation", 25(6).
• Hamalainen R.P., Luoma J., Saarinen E. (2013), On the Importance of Behavioral Operational Research: The Case of Understanding and Communicating about Dynamic Systems, "European Journal of Operational Research", 228.
• Hammond J.S., Keeney R.L., Raiffa H. (2002), Smart Choices: A Practical Guide to Making Better Decisions, Broadway Books, New York.
• Hwang C.-L., Yoon K. (1981), Multiple Attribute Decision Making: Methods and Applications, Springer-Verlag, New York.
• Kahneman D., Tversky A. (1979), Prospect Theory: An Analysis of Decision Under Risk, "Econometrica", 47, 2.
• Kashi K" Franek J. (2014), Application of Multiple Attribute Decision Making Methods in Human Resources, 7th International Scientific Conference Managing and Modelling of Financial Risks, Ostrava.
• Kalai E., Smorodinsky M. (1975), Other Solutions to Nash's Bargaining Problem, "Econometrica: Journal of the Econometric Society", 43, 3.
• Keeney R.L., Raiffa H. (1976), Decisions with Multiple Objectives: Preferences and Value Trade-offs, Wiley, New York.
• Kersten G.E., Noronha S.J. (1999), WWW-based Negotiation Support: Design, Implementation, and Use, "Decision Support Systems", 25.
• Kersten G.E., Roszkowska E., Wachowicz T. (2015), Do the Negotiators' Profiles Influence an Accuracy in Defining the Negotiation Offer Scoring Systems?, [w:] B. Kamiński, G.E. Kersten, P. Szufel, M. Jakubczyk, T. Wachowicz (eds.), The 15th International Conference on Group Decision and Negotiation Letters, Warsaw School of Economics Press.
• Kilgour D.M., Eden C. (2010), Handbook of Group Decision and Negotiation, Springer.
• Kopańska-Bródka D., Wachowicz T. (2013), Postnegocjacyjna optymalizacja kompromisu negocjacyjnego, "Studia Ekonomiczne", nr 138, Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach.
• Michalewicz Z., Fogel D.B. (2006), Jak to rozwiązać czyli nowoczesna heurystyka, Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa.
• Michnik J. (2013), Weighted Influence Non-linear Gauge System (WINGS) - An Analysis Method for the Systems of Interrelated Components, "European Journal of Operational Research", 228(3).
• Michnik J. (2017), The WINGS Method with Midtiple Networks and its Application to Innovation Projects Selection, "International Journal of Applied Management Science" (accepted for publication).
• Michnik J., Adamus-Matuszyńska A. (2015), Structural Analysis of Problems in Public Relations, "Multiple Criteria Decision Making", nr 10, UE Katowice.
• Michnik J., Nowak M. (2013), New Product Selection Using Discrete Interactive Decision Aiding Technique, "Studia Ekonomiczne. Zeszyty Naukowe Wydziałowe", nr 137, UE, Katowice.
• Mingers J. (2000), Variety is the Spice of Life: Combining Soft and Hard OR/MS Methods, "International Transactions in Operational Research", 7.
• Nash J.F. (1950), The Bargaining Problem, "Econometrica", 18.
• Nowak M. (2004), Interactive Approach in Multicriteria Analysis Based on Stochastic Dominance, "Control & Cybernetics", 4.
• Nowak M. (2006), INSDECM - an Interactive Procedure for Stochastic Multicriteria Decision Problems, "European Journal of Operational Research", 175.
• Nowak M. (2007), Aspiration Level Approach in Stochastic MCDM Problems, "European Journal of Operational Research", 177.
• Nowak M. (2008), Interaktywne wielokryterialne wspomaganie decyzji w warunkach ryzyka. Metody i zastosowania, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Katowice.
• Nowak M. (2010), Trade-off Analysis in Discrete Decision Making Problems Under- Risk, "Lecture Notes in Economics and Mathematical Systems", 638.
• Nowak M. (2011), Interactive Multicriteria Decision Aiding Under Risk - Methods and Applications, "Journal of Business Economics and Management", 12/1.
• Nowak M. (2013), An Interactive Procedure for Aggregate Production Planning, "Croatian Operational Research Journal (CRORR)", 4.
• Nowak M. (2013), Project Portfolio Selection Using Interactive Approach, "Procedia Engineering", 57.
• Nowak M., Nowak B. (2013), An Application of the Multiple Criteria Decision Tree in Project Planning, "Procedia Technology", 9.
• Nowak M., Trzaskalik T. (2013), Interactive Procedure for a Multiobjective Stochastic Discrete Dynamic Problem, "Journal of Global Optimization", 57/2.
• Nowak M., Trzaskalik T. (2013), Capacity Planning Using Interactive Stochastic Dynamic Programming, [w:] L. Zadnik Stijn, J. Žerovnik, J. Povh, S. Drobne, A. Lisec (eds.), Proceedings of the 12th International Symposium on Operational Research SOR'13, Slovenian Society Informática (SDI), Section for Operational Research (SOR), Ljubljana.
• Pechová H., Staňková Š. (2015), Application of WINGS Method in CRM Performance Measurement, [w:] IDIMT 2015: Information Technology and Society - Interaction and Interdependence - 23rd Interdisciplinary Information Management Talks, Poděbrady.
• Radziszewska-Zielina E., Śladowski G. (2017), Supporting the Selection of a Variant of the Adaptation of a Historical Building with the Use of Fuzzy Modelling and Structural Analysis, "Journal of Cultural Heritage", 26, s. 53-63, https://doi.org/ 10.1016/j.culher.2017.02.008.
• Raiffa H., Richardson J., Metcalfe D. (2002), Negotiation Analysis: The Science and Art of Collaborative Decision Making, The Balknap Press of Harvard University Press, Cambridge (MA).
• Rego Mello B.B. (2015), Industry Risk Assessment in Brazil Based on Weighted Influence Non-Linear Gauge System and Analytic Hierarchy Process Methods (MBA Thesis), Zaprezentowano na 3rd International Conference on Multiple Criteria Decision Making MCDM 2015 - Bridging Disciplines, Hamburg.
• Roszkowska E., Wachowicz T. (2015), Application of Fuzzy TOPSIS to Scoring The Negotiation Offers in Ill-structured Negotiation Problems, "European Journal of Operational Research", 242.
• Roszkowska E., Wachowicz T. (2015), Inaccuracy in Defining Preferences by the Electronic Negotiation System Users, "Lecture Notes in Business Insformation Processing", 218.
• Roszkowska E., Wachowicz T. (2016), Negocjacje. Analiza i wspomaganie decyzji, Wolters Kluwer Polska, Warszawa.
• Schoop M., Jertila A., List T. (2003), Negoisst: A Negotiation Support System for Electronic Business-to-business Negotiations in E-commerce, "Data & Knowledge Engineering", 47.
• Simon H.A. (1955), A Behavioral Model of Rational Choice, "The Quarterly Journal of Economics", 69.
• Slovic P., Finucane M., Peters E., MacGregor D.G. (2002), Rational Actors or Rational Fools: Implications of the Affect Heuristic for Behavioral Economics, "The Journal of Socio-Economics", 31.
• Trzaskalik T. (1990), Wielokryterialne dyskretne programowanie dynamiczne. Teoria i zastosowania w praktyce gospodarczej, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Katowice.
• Trzaskalik T. (1998), Multiobjective Analysis in Dynamie Environment, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Katowice.
• Trzaskalik T., red. (2006), Metody wielokryterialne na polskim tynku finansowym, PWE, Warszawa.
• Trzaskalik T., red. (2014), Wielokryterialne wspomaganie decyzji. Metody i zastosowania, PWE, Warszawa.
• Trzaskalik T., Sitarz S. (2004), Modele programowania dynamicznego w strukturach porządkowych, [w:] R Kulikowski, J. Kacprzyk, R. Słowiński (red.), Badania operacyjne i systemowe '04. Podejmowanie decyzji. Podstawy metodyczne i zastosowania, Akademicka Oficyna Wydawnicza EXIT, Warszawa.
• Tversky A., Kahneman D. (1975), Judgment Under Uncertainty: Heuristics and Biases, [w:] Utility, Probability, and Human Decision Making, Springer.