Pogranicze w ujęciu geograficzno-socjologicznym - zarys problematyki

• Autorzy: Marek Barwiński

Warianty tytułu

Geographical and sociological aspects of borderland - an outline of main issues

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

W artykule zawarto próbę analizy problematyki pogranicza - zwłaszcza narodowego - uwzględniając jego aspekt geograficzny, historyczny, polityczny, etniczny, społeczny i kulturowy. Z uwagi na bardzo szeroki i wieloznaczny zakres tematyki pogranicza, ograniczono się przede wszystkim do analizy w ujęciu geograficzno-socjologicznym. Głównym celem było ukazanie różnorodności obszarów pograniczy - jej przyczyn i konsekwencji. (abstrakt oryginalny)

EN

Borderlands have always been a subject of various disciplines such as anthropology, archaeology, ethnology, ethnography, geography, history, law, and sociology. Therefore, an appropriate examination of this matter requires a large interdisciplinary approach. The term of borderland has many meanings according to its context: geographical, historical, political, ethnic, social or cultural. This study is mainly concerned with the geographical and sociological aspects of the issue. As borderland was traditionally defined as a territory or border area, one of its basic features is spatial dimension In some cases, borderland is delimited precisely - by rivers, mountains or other elements of the natural environment. Most often the range of borderland is determined in terms of settlement geography: migrations, settlements, inhabitants culture. Borderland is a transition zone between two, or more, states or nations. This situation is owing to multiple historical changes of political dependence of the region, mixture of people in the settlement process, and different political influences. A special type of borderland is a frontier. This term, rendered into Polish language as kresy, do not have an explicit, unequivocal meaning either in Polish political life or in literature. It comprises not only spatial and geographical aspects but also cultural and mythical ones. Usually, the frontier is identified in Polish literature with south-eastern extremities of pre-partition or pre-war Poland while western confines of the country are called borderland. However, the term frontier can be used in relation to very many border areas in all continents which played a similar role in the history of different states as kresy in Poland. Frontier is a specific borderland where a politically and ethnically accomplished state border on less developed, in this respect, peoples. It was the case of practically all borderlands at the fringes of main centres of civilization. In political geography the notion of the frontier is explained with core and periphery theories. The core area is a territory of strong political, economic, ethnic, and cultural dominance which was a springboard for expansion toward neighbouring areas. Usually, the expansion covered at first ethnically related territories and then it spread over periphery of different ethnic background. Despite the etymological meaning of the Polish word kresy (literally: ends, extremities), frontier does not convey the idea of territorial expansion limits. To the contrary, frontier comprehends expansiveness because, as an area without strict confines, it is an undefined border zone which should be maximally enlarged. It corresponds with an American interpretation of the term frontier: that part of a settled, civilized country which lies next to an unexplored or undeveloped region Borderlands are liable to unite or bring closer together some regions and countries; frontiers, on the contrary, generally separate and seclude them. The geographic core and periphery theory shows some resemblances with a sociological conception of centre - periphery relation which considers borderland as a dependent area remote from a centre. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Region przygraniczny; Granice państwa; Badania socjologiczne; Geografia regionalna; Zróżnicowanie kulturowe

EN

Border areas; State boundaries; Sociological research; Regional geography; Cultural diversity

• Czasopismo: Acta Universitatis Lodziensis. Folia Geographica Socio-Oeconomica
• Rocznik: 2002
• Numer: nr 4
• Strony: 11--23

Twórcy

autor

Marek Barwiński

• Uniwersytet Łódzki, Katedra Geografii Politycznej i Studiów Regionalnych

Bibliografia

• Babiński G., 1994, Pogranicze etniczne, pogranicze kulturowe, peryferie. Szkic wstępny problematyki, [w:] Pogranicze. Studia społeczne, red. A. Sadowski, t. 4, Białystok, s. 5-28.
• Babiński G., 1997, Pogranicze polsko-ukraińskie, Kraków.
• Barwiński M., 1998, Political Conditions of Transborder Contacts of Lemkos Living on Both Sides of the Carpathian Mountains, [w:] Region and Regionalism, No. 3: Borderlands or Transborder Regions - Geographical, Social and Political Problems, red. M. Koter, K. Heffner, Opole-iódź, s. 233-240.
• Bukowska-Floreńska I., 1994, Pogranicze jako kategoria wewnątrzspoleczna i wewnątrzkulturowa, [w:] Pogranicze jako problem kultury, red. T. Smolińska, Opole, s. 165-173.
• Chlebowczyk J., 1975, Procesy narodowotwórcze we wschodniej Europie Środkowej w dobie kapitalizmu, Warszawa.
• Chlebowczyk J., 1980, On Small and Young Nations in Europe. Nation-Forming Processes in Ethnic Borderlands in East-Central Europe, Wrocław.
• Chlebowczyk J., 1983, O prawie do bytu małych i młodych narodów, Warszawa-Kraków.
• Chłopocki J., 1989, Zderzenia i przenikanie kultur w warunkach cywilizacji naukowo-technicznej, [w:] Zderzenia i przenikanie kultur na pograniczach, red. Z. Jasiński, J. Korbel, Opole, s. 211-222.
• Ciechocińska M., 1995, Obszary pogranicza w warunkach transformacji systemowej, [w:] Wschodnie pogranicze tv perspektywie socjologicznej, red. A. Sadowski, Białystok, s. 42-50.
• Ciok S., 1992, Wybrane problemy rozwoju i zagospodarowania zachodnich obszarów przygranicznych, [w:] Problemy regionalnych struktur funkcjonalno-przestrzennych, red. J. Łoboda, "Studia Geograficzne" , t. LII, s. 67-84.
• Eberhardt P., 1996, Problematyka regionów transgranicznych na wschodnim pograniczu Polski, "Przegląd Geograficzny" , t. LXVIII, z. 1-2, s. 41-56.
• Heffner K., 1996, Kluczowe problemy demograficzno-osadnicze obszarów przygranicznych Polska-Czechy. Raport końcowy. Syntetyczny opis osiągniętych wyników, Opole.
• Heffner K., 1998, Population Changes and Processes o f Development in the Polish-Czech Borderland Zone, [w:] Region and Regionalism, No. 3: Borderlands or Transborder Regions - Geographical, Social and Political Problems, red. M. Koter, K. Heffner, Opole-Łódź, s. 204-216.
• Nikitorowicz J., 1995, Pogranicze. Tożsamość. Edukacja międzykulturowa, Białystok.
• Kadłubiec D., 1995, Cieszyńskie pogranicze kulturowe, [w:] Kultura ludowa na pograniczu, red. D. Kadłubiec, Katowice, s. 9-15.
• Kantor R., 1989, Kultura pogranicza jako problem etnograficzny, [w:] Zderzenie i przenikanie kultur na pograniczach, red. Z. Jasiński, J. Korbel, Opole, s. 239-251.
• Karcz E., 1991, Polsko-słowackie pogranicze kulturowe, [w:] Na pograniczach (kultura ludzie - problemy), red. Z. Jasiński, Opole, s. 71-74.
• Koter M., 1995, Ludność pogranicza - próba klasyfikacji genetycznej, "Acta Universitatis Lodziensis" , Folia geographica nr 20, s. 239-246.
• Koter M., 1997, Kresy państwowe - geneza i właściwości w świetle doświadczeń geografii politycznej, [w:] Kresy - pojęcie i rzeczywistość, red. K. Handke, Warszawa, s. 9-52.
• Popławski T., 1995, Peryferyjność pogranicz, [w:] Wschodnie pogranicze w perspektywie socjologicznej, red. A. Sadowski, Białystok, s. 32-41.
• Popławski T., 1996, Peryferie a pogranicze, [w:] Pogranicze. Studia społeczne, t. 5, red. A. Sadowski, Białystok, s. 37-47.
• Rembowska K., 1998, Borderland - neighbourhood o f cultures, [w:] Region and Regionalism, No. 3: Borderlands or Transborder Regions - Geographical, Social and Political Problems, red. M. Koter, K. Heffner, Opole-Łódź, s. 23-27.
• Rykiel Z., 1990, Koncepcje granic w badaniach geograficznych, "Przegląd Geograficzny" , t. LXII, z. 1-2, s. 23-36.
• Rykiel Z., 1990, Region przygraniczny jako przedmiot badań geograficznych, "Przegląd Geograficzny", t. LXVIII, z. 3-4t, s. 263-274.
• Rykiel Z., 1991, Rozwój regionów stykowych w teorii i w badaniach empirycznych, Wrocław.
• Sadowski A., 1991, Narody wielkie i male. Białorusini iv Polsce, Kraków.
• Sadowski A., 1991, Społeczne problemy wschodniego pogranicza, Białystok.
• Sadowski A., 1992, Pogranicze. Studia społeczne. Zarys problematyki, [w:] Pogranicze. Studia społeczne, t. 1, red. A. Sadowski, Białystok, s. 5-7.
• Sadowski A., 1995, Pogranicze polsko-białoruskie. Tożsamość mieszkańców, Białystok.
• Sadowski A., 1995, Specyfika wschodniego pogranicza, [w:] Wschodnie pogranicze w perspektywie socjologicznej, red. A. Sadowski, Białystok, s. 9-11.
• Sadowski A., 1995, Socjologia pogranicza, [w:] Wschodnie pogranicze w perspektywie socjologicznej, red. A. Sadowski, Białystok, s. 12-19.
• Sakson A., 1990, Mazurzy - społeczność pogranicza, Poznań.
• Słownik języka polskiego, 1979, t. 2, Warszawa.
• Sobczyński M., Zawadzka B., 1988, Orawa Polska. Problemy geograficzno-polityczne i społeczne, Łódź.
• Sobczyński M., 1995, Współczesne uwarunkowania powiązań transgranicznych, [w:] Polska i jej współdziałanie transgraniczne z sąsiadami, Materiały z konferencji Warszawa-Szklarska Poręba-Bocholt, cz. 1, red. A. Stasiak, K. Miros, s. 137-149; Podstawy rozwoju zachodnich i wschodnich obszarów przygranicznych Polski, Biuletyn nr 10, Warszawa.
• Sobczyński M., 1996, Współczesne międzynarodowe powiązania transgraniczne (próba systematyzacji), [w:] Strefa pogranicza Połska-Czechy. Procesy transformacji i rozwoju, Materiały z konferencji międzynarodowej Opole-Ostrawa, red. K. Heffner, W. Drobek, Opole, s. 70-80.
• Sobczyński M., 1998, The Historical Transborder Region of Orawa, [w:] Region and Regionalism, No. 3: Borderlands or Transborder Regions - Geographical, Social and Political Problems, red. M. Koter, K. Heffner, Opole-Łódź, s. 141-149.
• Stasiak A., 1993, Wybrane problemy rozwoju ludnościowego przygranicznego regionu zachodniej Polski, "Przegląd Geograficzny", t. LXV, z. 1-2, s. 29-42.
• Staszczak Z., 1978, Pogranicze.polsko-niemieckie jako pogranicze etnograficzne, Poznań.
• Uliasz S., 1997, O kategorii pogranicza kultur, [w:] Pogranicze kultur, red. Cz. Kłak, Rzeszów, s. 9-20.
• Wrzesiński W., 1980, Tradycje pogranicza polsko-niemieckiego i ich znaczenie dla kształtowania stosunków polsko-niemieckich, [w:] Stosunki polsko-niemieckie. Integracja i rozwój Ziem Zachodnich i Północnych, red. B. Jałowiecki, J. Przewłocki, Katowice.
• Wrzesiński W., 1988, Kresy czy pogranicze? Problem Ziem Zachodnich i Północnych w polskiej myśli politycznej XIX i XX wieku, [w:] Między Polską etniczną a historyczną, red. W. Wrzesiński, Wrocław.

Identyfikatory

DOI

11089/16925