Inwencja sztuki jako sztuka inwencji : wokół głównych założeń estetyki nietzscheańskiej

• Autorzy: Jerzy Luty

Warianty tytułu

The Invention of Art as an Art of Invention : the Characteristics of Nietzsche's Aesthetics

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Inwencja w sposób naturalny łączy się ze sztuką. Żadna sztuka nie może istnieć bez inwencji, tak jak nie istnieją wynalazki bez potrzeby ich wynajdywania. Przedmiotem niniejszego artykułu są dwa rodzaje inwencji, z których każdy wyznacza odmienny sposób filozofowania, a także różne traktowanie funkcji sztuki i roli tworzenia. Pierwszy (nazwany tu Inwencją Tego Samego), wywodzący się z idealizmu transcendentalnego, widzi w sztuce narzędzie filozofii. Drugi (nazwany Inwencją Uwolnioną) - uwalnia sztukę, nazywając ją niewinną i nieodpowiedzialną "grą ze światem". Wedle drugiej koncepcji, stanowiącej osnowę nietzscheańskiej "estetyki artysty" (w przeciwieństwie do kantowskiej "estetyki widza"), sztuka powinna być ze wszech miar odkrywcza, w przeciwnym razie nie zasługuje na swoje miano. Powiemy wówczas, że jest sztuką słabą, wtórną. Dobra sztuka (sztuka uwolniona) to taka, która odkrywa nowe światy - lecz nie w imię starych, ale w imię nieskrępowanej wolności tworzenia. Jej naczelna zasada - Inwencja Uwolniona - sama jest sztuką w tym sensie, że, po pierwsze, umożliwia wszelką sztukę, po drugie, nadaje jej walor niepowtarzalności, oryginalności. Sztuka inwencji byłaby więc immanentną zasadą sztuki, w ramach której tworzą się podstawowe kategorie nietzscheańskiej "estetyki artysty". Są nimi: piękno, upojenie i wielki styl. Ich analiza, dokonana przez Martina Heideggera w dziele Nietzsche, stanowi dziś przykład filozofowania, które, na przekór trendom, pozostaje wierne zarówno filozofii, jak i sztuce. (fragment tekstu)

EN

The author of the dissertation presents some aspects of Nietzsche's aesthetics. Derrida points out the "invention" as the main category of Nietzsche's philosophy. The author distinguishes two kinds of "invention": free invention, invention of difference or invention of art; and invention of The Same or invention of philosophy. Heidegger characterizes Nietzsche's aesthetics on the basis of: beauty, ecstasy and great style. Vuarnet rates Nietzsche among the category of "philosopher-artist". Finally the author points out the most important categories, which characterize Nietzsche's late philosophy - like the category of play, game and child (playing a game with the universe) taken from Heraclitian fragment B52; best explained in Thus Spoke Zarathustra. The dissertation is organized in six parts. In chapter 1 the author introduces the meaning of "invention" in its diversity and ambiguity. In chapters 2 and 3 the author presents two kinds of invention: "invention of The Same" and "free invention". Chapter 4 includes the description of manifestations of, so-called "The Same" in philosophy (which means reason and morality). In chapter 5 the author explores the primary sources and most important principles of Nietzsche's aesthetics, including Heidegger reception of such concepts: beauty, ecstasy, form and great style. In the last chapter the author comments on the aspects of reception and historiography raised by "the phenomena of play", probably the most influential part of Nietzsche's thought. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Poglądy filozoficzne

EN

Philosophical thought

• Czasopismo: Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu. Nauki Humanistyczne
• Rocznik: 2004
• Tom: 9
• Numer: nr 1055
• Strony: 56--67

Twórcy

autor

Jerzy Luty

• Uniwersytet Wrocławski, doktorant

Bibliografia

• Derrida J. (1998), Psyche. Odkrywanie innego, [w:] Postmodernizm. Antologia przekładów, Kraków.
• Hegel G.W.F. (1964-1967), Wykłady o estetyce, t. I-III, Warszawa.
• Heidegger M. (1998), Nietzsche, PWN, Warszawa.
• Markowski M.P. (1997), W kręgu sztuki, [w:] Nietzsche. Filozofia interpretacji, Kraków.
• Nietzsche F. (2000), Zmierzch bożyszcz, czyli jak filozofuje się młotem, przeł. G. Sowiński, Kraków.
• Panasiuk R. (1988), Schelling, Warszawa.
• Schelling F.W.J. (1983), Filozofia sztuki, Warszawa.
• Vuarnet J.N. (2000), Filozof-artysta, Gdańsk, rozdz. V. l.
• Wohlfart G. (1997), Postmodernizm Nietzschego, "Sztuka i Filozofia", nr 13.