Człowiek i środowisko przyrodnicze: szanse przetrwania Homo sapiens w zdegradowanej biosferze

• Autorzy: Ewa Symonides

Warianty tytułu

Humans and the Environment: Chances of Persistence of Homo Sapiens in Degrading Biosphere

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Z biologicznego punktu widzenia człowiek rozumny (Homo sapiens) - jedyny żyjący przedstawiciel rodziny człowiekowatych (Hominidae) - osiągnął ewolucyjny sukces: opanował wszystkie lądowe ekosystemy Ziemi i zdominował liczebnie populacje innych, dużych ssaków. Czy taki sukces może być równocześnie zapowiedzią katastrofy w dłuższej perspektywie czasu? Minione stulecie świadkiem trzykrotnego wzrostu populacji H. sapiens, ale także nienotowanej wcześniej, bezpośredniej lub pośredniej, antropogenicznej degradacji biosfery, zwłaszcza wylesiania kontynentów, pustynnienia Ziemi, degradacji gleb, spadku zasobów słodkiej wody, rosnącego tempa ubożenia różnorodności biologicznej, ocieplenia klimatu oraz strat lądowej części planety na skutek wzrostu poziomu wód oceanów. Szanse przetrwania Homo sapiens w warunkach eksplozji populacji i gwałtownie kurczących się zasobów środowiska są przedmiotem dyskusji i kontrowersji w gronie filozofów, przyrodników, ekonomistów, demografów. Według propagatorów neomaltuzjanizmu (m.in. Paul R. Ehrlich), jedynym ratunkiem dla biosfery i człowieka może być skuteczne ograniczenie przyrostu naturalnego; zwolennicy tzw. kornukopii (m.in. Ester Boserup), głoszą optymistyczną tezę o elastyczności biosfery, której pojemność - w efekcie stymulowanych przez przyrost ludności innowacji agrotechnologicznych - może wzrastać, podobnie, jak miało to miejsce dzięki rewolucji przemysłowej i zielonej rewolucji. Realnym zagrożeniem dla Homo sapiens i jego środowiska są ogromne dysproporcje demograficzne, gospodarcze i społeczne w różnych częściach świata, dążenie do osiągnięcia wysokiego standardu życia przez społeczeństwa krajów tzw. trzeciego świata oraz egoistyczne postawy społeczeństw krajów wysoko rozwiniętych, ignorujących konieczność ograniczenia konsumpcji i ochrony środowiska przyrodniczego. (abstrakt oryginalny)

EN

From biological point of view, Homo sapiens, the sole representative of family Hominidae, achieved an evolutionary success: invaded all terrestrial ecosystems, dominating other populations of large mammals. Will this success turn into an ecological catastrophe in the future? The last century witnessed the threefold increase in the number of human population and degradation of biosphere, in the degree never observed before, especially deforestation, desertification, soils degradation, decreasing supplies of fresh water, increasing rate of species extinction, climate warming and decreasing land surface due to the global sea level rise. The chances of persistence of Homo sapiens under the explosion of human population and steeply shrinking pool of natural resources are vigorously debated and remain still controversial among philosophers, economists, naturalists and demographers. According to neomalthusians (e.g. Paul Ehrlich), the sole solution to human kind is the reduction of human population number. Instead, the so called cornucopists (e.g. Esther Boserup) believe in the elasticity of biosphere, which capacity, due to stimulated by population growth agrotechnological innovations, can infinitely expand, like it took place in the time of industrial and green revolution. The real threat to humans and environment is posed by great demographic, economic and social inequalities between different regions, aspirations of developing countries to achieve the high life standard, and selfish attitudes of developed societies ignoring the necessity to reduce consumption and protect natural environment. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Człowiek w środowisku; Środowisko przyrodnicze; Degradacja środowiska; Zmiany klimatyczne

EN

Human in environmental; Natural environment; Degradation of the environment; Climate change

• Czasopismo: Przyszłość. Świat-Europa-Polska
• Rocznik: 2017
• Numer: nr 3 Człowiek w antropocenie
• Strony: 20--45

Twórcy

autor

Ewa Symonides

Bibliografia

• Achard F., Eva H., Stibig H., Mayaux P., Gallego J., Richards T., Malingreau J. (2002). Determination of deforestation rates of the worlds humid tropical forests. Science, 297 (5583): 999-1002.
• Akçakaya, H.R., Butchart, S.H.M., Watson, J.E.M., Pearson, R.G. (2014). Preventing species extinctions resulting from climate change. Nature Climate Change, 4: 1048-1049.
• Archer D. (2011). Globalne ocieplenie. Zrozumieć prognozę. PWN, Warszawa.
• Baillie J.E.M., Hilton-Taylor C., Stuart S.N. ( 2004). 2004 IUCN Red List of Threatened Species. IUCN - World Conservation Union, Gland, Switzerland & Cambridge, U.K.
• Bendhun F., Renard P. (2004). Indirect estimation of groundwater inflows into the Aral sea via a coupled water and salt mass balance mode". Journal of Marine Systems, 47: 35-50.
• Biswas M.R. (1994). Agriculture and environment: A review, 1972-1988. Ambio, 23: 192-197.
• Boserup E. (1970). Woman's role in economic development. London: George Allen & Unwin.
• Boserup E. (2005). The conditions of agricultural growth: the economics of agrarian change under population pressure. New Brunswick & New Jersey.
• Bramwell, D. (2002). How many plant species are there? Plant Talk, 28: 32-34.
• Chen J.L., Wilson C.R., Tapley B.D. (2006). Changes in the velocity structure in the Greenland ice sheet. Science, 311: 986-990.
• Cohen J.E. (1995). How many people can the earth support? W.W. Norton & Company, New York.
• Cronk Q.C.B., Fuller J.J. (2001). Plant invaders. The threat to natural ecosystems. Earthscan Publications Ltd., London and Sterling, VA.
• Daily G.C., Ehrlich P.R. (1992). Population, sustainability, and Earth's carrying capacity. BioScience, 42: 761-771.
• Darimont Ch.T., Fox C.H., Bryan H.M., Reimchen T.E. (2015). The unique ecology of human predators. Science, 349: 858-860.
• Dobrzańska B.M. (2010). Degradacja gleb. W: Ochrona środowiska przyrodniczego. PWN, Warszawa: 132-141.
• Dobrzański G. (2010). Globalne ocieplenie. W: Ochrona środowiska przyrodniczego. PWN, Warszawa: 95-106.
• EEA. (2015). Środowisko Europy 2015 - Stan i prognozy: Synteza. Europejska Agencja Środowiskowa, Kopenhaga.
• Ehrlich P.R. (2008). Demography and policy: A view from outside the discipline. Population and Development Review, 34: 103-113.
• Enuoh, O.O.O., Bisong, F.E. (2015). Colonial forest policies and tropical deforestation: the case of Cross River State, Nigeria. Open Journal of Forestry, 5: 66-79.
• Everett R.A. (2000). Patterns and pathways of biological invasion. Trends. Ecol. Evol. 15: 177-178.
• FAO. (2001). Report on the International Workshop on the Land Degradation Assessment in Drylands Initiative (LADA). Rome.
• FAO. (2005). Change in the extent of forest and other wooded land. Global Forest Resources Assessment 2005. Rome.
• FAO. (2012). State of the World's Forests 2012. Rome.
• FAO (2016). State of the World's Forests 2016. Forests and agriculture: land-use challenges and opportunities. Rome.
• FAO, UNDP i UNEP (1994). Land degradation in South Asia: its severity, causes and effects upon the people. World Soil Resources Reports. Food and Agriculture Organization of the United Nations, Rome.
• Fearnside P. (2006). Tropical deforestation and global warming. Science, 312: 1137.
• Fidell K., Knutson T., Milly P. (2006). Weak simulated extratropical responses to complete tropical deforestation. Journal of Climate,19: 2835- 2850.
• Fitton L., Saffouri R., Blair R. (1995). Environmental and economic costs of soil erosion. Science, 267: 1117-1123.
• Frederick A., Meyerson B. (2003). Population, Biodiversity and Changing Climate. Advances in Applied Biodiversity Science, 4: 83-90.
• Ghienne J.-F., Schuster M., Bernard A., Duringer P., Brunet M. (2002). The Holocene giant Lake Chad revealed by digital elevation models. Quat. Int. 87: 81-85.
• Global Footprint Network, (2016), National Footprint Accounts 2016; www.footprintnetwork.org/2016/03/08/national-footprint-accounts
• Grachev M.A. (2009). On the present state of the ecological system of lake Baikal. Lymnological Institute, Siberian Division of the Russian Academy of Sciences.
• Hadley Centre for Climate Change (2006). The century of drought. Independent, October 2006.
• Hansen M.C., P.V. Potapov, R. Moore, M. Hancher, S.A. Turubanova, A. Tyukavina, D. Thau, S.V. Stehman, S.J. Goetz, T.R. Loveland, A. Kommareddy, A. Egorov, L. Chini, C.O. Justice, J.R.G. Townshend, (2013), High-Resolution Global Maps of 21st-Century Forest Cover Change, Science, 2013; 342 (6160): 850, DOI: 10.1126/sci-ence.1244693.
• Hołub G. (2012). Człowiek a świat naturalny. Wokół koncepcji egalitaryzmu gatunkowego Paula W. Taylora. Logos i etos, 1(32): 105-126.
• Hulme P.E. (2007). Biological Invasions in Europe: Drivers, Pressures, States, Impacts and Responses. W: R. Hester & R.M. Harrison (red.) Biodiversity Under Threat. Environmental Science and Technology, Royal Society of Chemistry, Cambridge: 55-79.
• IPCC (2014). Climate Change. Synthesis Report Fifth Assessment Report, AR5 (Report). Intergovernmental Panel on Climate Change 2014.
• Kniivila M. (2004). Land Degradation and Land Use/Cover Data Sources. Department of Economic and Social Affairs. Statistics Division (Working Document).
• Kowalski M. (2008). Problemy demograficzne. Katastrofy i zagrożenia we współczesnym świecie. PWN, Warszawa: 112-137.
• Kowda W. (1983). Żyzność gleby i produkcja żywności. W: A. Biswas, M. Biswas (red.) Przyroda, żywność i człowiek. PWN, Warszawa.
• Negri, A., Adler, R., Xu, L., Surrat, J. (2004). The impact of Amazonian deforestation on dry season rainfall. Journal of Climate,17: 1307-1319.
• LAL R. (1995). Erosion-crop productivity relationships for soils of Africa. Soil Science Society of America Journal, 59: 661-667.
• LAL R. (1996). Axle load and tillage effects on soil degradation and rehabilitation in Western Nigeria. I. Soil physical and hydrological properties. Land Degradation Review, 7: 19-45.
• LAL R. (1998). Soil erosion impact on agronomic productivity and environment quality. Critical Reviews in Plant Sciences, 17: 319-464.
• Leblanc M., Favreau G., Maley J., Yahaya Nazoumou Y., Leduc Ch., Stagnitti F., van Oevelen P.J., Delclaux F., Jacques Lemoalle J. (2006). Reconstruction of megalake Chad using shuttle radar topographic mission data. Palaeogeography, palaeoclimatology, palaeoecology, 239: 16-27.
• Lovelock J. (2006). Gaja. Nowe spojrzenie na życie na Ziemi. Prószyński i S-ka, Warszawa.
• Lynden G.W.J. van. (2000). Soil degradation in Central and Eastern Europe. The assessment of the status of human-induced soil degradation. FAO and ISRIC, Report 2000/5.
• Mack R.N., Simberloff D.S., Lonsdale W.M., Evans H., Clout M., Bazzaz F.A. (2000). Biotic invasions: Causes, epidemiology, global conse-quences, and control. Ecol. Appl. 10: 689-710.
• May R.M. (1992). How many species inhabit the earth? Sci. Amer. 10: 18-24.
• May R.M. (1993). Marine species richness. Nature, 366: 361- 598.
• McNeill P., Engelke J.R. (2016). The Great Acceleration: An Environmental History of the Anthropocene since 1945. Harvard University Press, Cambridge.
• Micklin P. (2007). The Aral Sea Disaster. Annual Review of Earth and Planetary Sciences, 35 (4): 47-72.
• Mora C., Tittensor D.P, Adl S., Simpson A.G.B., Worm B. (2011). How Many Species Are There on Earth and in the Ocean? PLOS Biol. 9(8): 100-127.
• Morton D., DeFries R., Shimabukuro Y., Anderson L., Arai E., Espirito-Santo B., Freitas F., Morisette J. (2006). Cropland expansion changes deforestation dynamics in the southern Brazilian Amazon. Proceedings of the National Academy of Sciences,103 (39): 14637-14641.
• Myers N. (1993). Tropical forests: the main deforestation fronts. Environ. Con-serv. 20: 9-16.
• Myers N., Mittermeier R.A., Mittermeie C.G., da Fonseca G.A.B., Kent J. (2000). Biodiversity hotspots for conservation priorities. Nature, 403: 853-858.
• Nicholls R.J., Hoozemans F.M.J., Marchand M. (1999). Increasing flood risk and wetland losses due to global sea-level rise: regional and global analyses. Global Environmental Change, 9, Suppl. 1: 69-87.
• Oldfield S., Lusty C., MacKinven A. (1998). The World List of Threatened Trees. World Conservation Press, Cambridge.
• Pearson R.G., Dawson T.P. (2005). Long-distance plant dispersal and habitat fragmentation: identifying conservation targets for spatial landscape planning under climate change. Biol. Cons. 123(3): 389-401.
• Perry D.A. (1994). Forest ecosystems. John Hopkins Univ. Press, Baltimore.
• Pimentel D. (2006). Soil erosion: A food and environmental threat. Environment, Development and Sustainability, 8: 119-137.
• Plit F. (2008). Brak wody i głód. Katastrofy i zagrożenia we współczesnym świecie. PWN, Warszawa: 138-153.
• Porębska G., Sadowski M. (2007). Współczesne problemy pustynnienia. Ochrona Środowiska i Zasobów Naturalnych, 30: 73-82.
• Reid W.V. (1992). How many species will there be? W: T.C. Whitmore, J.A.
• Rignot E., Thomas R.H. (2002). Mass Balance of Polar Ice Sheets. Science, 297 (5586): 1502-1506.
• Roemmich D., McGowan J. (1996). Climatic warming and the decline of zoo-plankton in the Californian current. Science, 267: 672-675.
• Roser M. Ortiz-Ospina E. (2017) - 'World Population Growth'. Published online at OurWorldInData.org. Retrieved from: https://ourworldindata.org/world-population-growth/ [Online Resource]
• Sayer (red.). 1992. Tropical deforestation and species extinction. Chapman & Hall, London.
• Scotland R.W., Wortley A.H. (2003). How many species of seed plants are there? Taxon, 52: 01-104.
• Silver W.L., Brown S., Lugo A.E. (1996). Effects of changes in biodiversity on ecosystem function in tropical forests. Conserv. Biol. 10: 17-24.
• Shepherd A.; Wingham D. (2007). Recent Sea-Level Contributions of the Antarctic and Greenland Ice Sheets. Science, 315 (5818): 1529-1532.
• Strahm W. (1999). Threatened species. World Conserv. 3-4: 12-12.
• Strzępek K.M., Smith J.B. (red.). (1995). As Climate Changes: International Impacts and Implications. Cambridge University Press, Cambridge.
• Symonides E. (2008). Zagrożenia różnorodności biologicznej. Katastrofy i zagrożenia we współczesnym świecie. PWN, Warszawa: 56-69.
• Taylor P.W. (1986). Respect for Nature. A Theory of environmental ethics. Princeton University Press.
• Thorne R.F. (2002). How many species of seed plants are there? Taxon, 51: 511.
• Thiele J., Otte A. (2008). Invasion patterns of Heracleum mantegazzianum in Germany on the regional and landscape scales. J. Nat. Conserv. 16(2): 61-71.
• Ulanowski T. (2017). Zaskakujące odkrycie szczątków Homo sapiens w Maroku. Historia człowieka jest dużo starsza, niż sądziliśmy! Gazeta Wyborcza, 7.06.2017.
• U.S. Census Bureau (2016). Annual Estimates of the Resident Population. United States Census Bureau, Population Division.
• Werth D., Avissar R. (2005). The local and global effects of African deforestation, Geophysical Research Letters, 32.
• Wilson E.O. (1999). Różnorodność życia. PWN, Warszawa.
• Wilson E.O, Reeder D.A.M. (2005). Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference. Johns Hopkins University Press, Baltimore.
• Wood W.B. (1990). Tropical deforestation: balancing regional development demands and global environmental concerns. Global Environmental Change, 1: 23-41.
• WRI. (2001). Disappearing Land: Soil Degradation. Sustainable Development Service: Global Trends, Washington.
• Zakrzewski S.F. (1997). Podstawy toksykologii środowiska. PWN, Warszawa.
• Zhou G.Y. (1995). Influences of tropical forest changes on environmental quality in Hainan Province, PR of China. Ecological Engineering, 4: 223-229.