Relacje prezydenta Jaruzelskiego z ZSRR jako element wschodniej polityki Polski w latach 1989-1990

• Autorzy: Daria Nałęcz

Warianty tytułu

President Jaruzelski's Relations with the USSR as an Element of Poland's Eastern Policy in the Period of 1989-1990

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Dzięki niewykorzystywanym dotąd źródłom archiwalnym tekst pozwala precyzyjniej przyjrzeć się mechanizmowi zrzucania hegemonii ZSRR nad Polską, i w szerszej perspektywie, nad pozostałymi krajami, będącymi od Jałty strefą wpływów sowieckich. Wskazuje na cele polityczne, jakie stawiał sobie zwycięski obóz Solidarności. A na ich tle przybliża poglądy i zamiary odsuniętych od władzy, w wyniku wyborów 4 czerwca 1989 r., komunistów. Wielkie nadzieje pokładali oni w Wojciechu Jaruzelskim, prezydencie, którego znowelizowana konstytucja PRL wyposażyła w ogromne kompetencje. Życie pokazało jednak, iż mógłby je egzekwować tylko za cenę głębokiego podziału kraju, konfliktu, który zamiast do reform prowadziłby do chaosu, załamania, a nie wzmocnienia Polski na arenie międzynarodowej. Utrwaliłby też negatywny wizerunek Jaruzelskiego. Prezydent stanął przed dylematem: wesprzeć zmiany, w tym te o charakterze geopolitycznym, czy się im przeciwstawić. Uznając dobro państwa i wolę obywateli wyrażoną w wyborach, wybrał pierwszą opcję. Choć trzeba przyznać, że istotną rolę odegrała słabnąca jego pozycja polityczna. Wybór większością zaledwie jednego głosu, systematyczne usuwanie ze stanowisk ludzi PZPR w koalicyjnym rządzie, rozpad PZPR, niechęć opinii publicznej - wszystko to pozbawiało go narzędzi do działania. W relacjach z ZSRR przyjął rolę bufora. Do końca sprawowania władzy wierzył w powodzenie sowieckiej pierestrojki, Gorbaczowa jako reformatora systemu, który - choć poddany transformacji - miał jednak trwać dalej. Dlatego też chciał Gorbaczowa wspierać, uważając go za gwaranta demokratyzacji zarówno wewnętrznej, jak i w relacjach międzynarodowych. Bał się zwrotu ZSRR ku nacjonalizmowi i awanturniczemu imperializmowi. Nie wyobrażał sobie zwrotu Polski ze Wschodu na Zachód, przystąpienia do NATO i Wspólnot Europejskich. Nie wykonał jednak żadnego ruchu, który mógłby ten cel zniweczyć.(abstrakt oryginalny)

EN

Thanks to the archival sources that have not been used so far, the article provides an opportunity to look at the mechanism of freeing Poland and, in a broader perspective, other countries that have been under the Soviet influence since Yalta, from the hegemony of the USSR. Against this background, it presents the opinions and intentions of the communists who lost power as a result of the election of 4 June 1989. They pinned their hopes on Wojciech Jaruzelski, the President whom the amended Constitution gave great powers. However, life showed that he could have exercised them only for the price of the country division, a conflict that would have led to chaos instead of reforms, a breakdown instead of strengthening Poland's position on the international arena. It would have strongly established Jarulelski's negative image, too. The President faced a dilemma: support changes, including those that were geopolitical in nature, or oppose them. Having recognised the interest of the state and the will of the citizens expressed in the election, he chose the first option. However, it must be said that his weakening political position played an important role. The presidential ballot won by one vote, systematic elimination of the PUWP representatives from posts in the coalition government, the collapse of PUWP, public opinion dislike - all these things deprived him of tools to act. In the relations with the USSR, he adopted a role of a buffer. Until the end of his term of office, however, he believed in the success of the Soviet perestroika and Gorbachev as a reformer of the system, which would continue existing after the transformation. That is why he wanted to support Gorbachev and use him as a guarantor of democracy at home as well as in international relations. He was afraid of the USSR's turn to nationalism and rowdy imperialism. He could not realise Poland's turn from the East to the West, accession to NATO and the European Communities. However, he did not undertake any steps that might have destroyed those plans.(original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Historia polityczna; Polityka zagraniczna; Prezydent

EN

Political history; Foreign policy; President

• Czasopismo: Myśl Ekonomiczna i Polityczna
• Rocznik: 2018
• Numer: nr 1 (60)
• Strony: 220--263

Twórcy

autor

Daria Nałęcz

• Uczelnia Łazarskiego w Warszawie

Bibliografia

• Archiwum Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej.
• Fundacja Archiwum Dokumentacji Historycznej PRL.
• Dziennik Ustaw z 1989, poz. 101, poz. 444.
• Sprawozdania Stenograficzne z posiedzeń Sejmu PRL, 1989 r.
• Sprawozdania Stenograficzne z posiedzeń Sejmu RP, 1990 r.
• Balcerowicz L., Trzeba się bić, Warszawa 2014.
• Budowaliśmy od podstaw politykę zagraniczną Polski. Prof. Krzysztof Skubiszewski, pierwszy minister spraw zagranicznych odrodzonej Rzeczypospolitej dla "Tygodnika Powszechnego", rozmawiają W. Bereś, K. Burnetko, A. Romanowski, "Tygodnik Powszechny" z 17 kwietnia 1994 r.
• Brzeziński Z., O Polsce, Europie i świecie, przedmowa R. Kuźniar, Warszawa 2002.
• Bush G.H., Scowcroft Brent, Świat przekształcony, Warszawa 2000.
• Ciosek S., Wspomnienia (niekoniecznie) dyplomatyczne. Opowiastki z Polski i Rosji, Warszawa 2014.
• Diabelski wir wydarzeń. Z prezydentem RP Wojciechem Jaruzelskim rozmawia D. Fikus, "Rzeczpospolita" z 5 października 1990.
• Exposé ministrów spraw zagranicznych 1990-2013, Warszawa 2013.
• Górnicki Wiesław, Teraz już można. Ze wspomnień kulawego Szerpy, Wrocław 1994.
• Historia XIX i XX wiek, 1956-1989, wybór tekstów źródłowych, t. VI, cz. 2, red. naukowa A. Koseski, J.R. Szaflik, R. Turkowski, Pułtusk 2004.
• Jaruzelski W., Pisma wybrane. Listy, Toruń 2013.
• Jaruzelski W., Przemówienia, Toruń 2001.
• Jaruzelski W., Starsi o 30 lat, Toruń 2011.
• Krzysztof Skubiszewski - dyplomata i mąż stanu, R. Kuźniar (red.), Warszawa 2011.
• Krzysztof Skubiszewski i dyplomacja czasów przełomu, Poznań 2016.
• Kuczyński W., Zwierzenia zausznika, Warszawa 1992.
• Mazowiecki T., Rok 1989 i lata następne, Warszawa 2012.
• Michnik A., Wasz prezydent nasz premier, "Gazeta Wyborcza" z 3 lipca 1989 r.
• Nic o Polsce bez Polski, wywiad udzielony E. Krzemieniowi i M. Rapackiemu, "Gazeta Wyborcza" z 24 stycznia 1991 r.
• Polityka zagraniczna bez ideologii. Rozmowa "Rzeczypospolitej" z ministrem prof. Krzysztofem Skubiszewskim, rozmawia W. Zieliński, "Rzeczpospolita" z 16 listopada 1989 r.
• Poprzeczko J., Wyższe sfery europejskie. Z prezydentem w Szwajcarii, "Polityka"z 17 lutego 1990 r.
• Przywództwo i konteksty. Księga jubileuszowa w sześćdziesiątą rocznicę urodzin Prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego, D. Waniek, K. Janik (red.), t. II, Warszawa-Kraków 2014.
• Rakowski M.F., Dzienniki polityczne 1987-1990, t.10, Warszawa 2005.
• Reitter J., Po co te wojska, Gazeta Wyborcza z 14 lutego 1990.
• Rok 1989 - Bronisław Geremek opowiada, Jacek Żakowski pyta, Warszawa 1990.
• Rozmowy dyplomatyczne Prezydenta Wojciecha Jaruzelskiego 1989-1990, t. I - Rok 1989, P. Dybicz, G. Sołtysiak (red.), Warszawa 2008.
• Skubiszewski K., Polityka zagraniczna i odzyskanie niepodległości. Przemówienia, oświadczenia, wywiady 1989-1993, Warszawa 1997.
• Skubiszewski K., Stosunki między Polską a NATO w latach 1989-1993 - przyczynek do historii dyplomacji w III Rzeczypospolitej, www.skubi.net/nato.html
• Stosunki międzynarodowe. Dokumenty i materiały 1989-2000, Z. Leszczyński, A. Koseski (red.), Pułtusk 2001.
• Wiedziałem, że się uda, Tadeusz Mazowiecki w rozmowie z T. Torańską, "Gazeta Wyborcza" z 11-12 września 2004 r.
• Wielowieyski A., Losowi na przekór, Warszawa 2015.
• Zmierzch dyktatury, Polska lat 1986-1989 w świetle dokumentów, wybór, wstęp i opracowanie A. Dudek, t. II, Warszawa 2010.
• Brzeziecki A., Tadeusz Mazowiecki, biografia naszego premiera, Kraków 2015.
• Dudek A., Historia polityczna Polski 1989-2015, Kraków 2016.
• Kissinger H., Dyplomacja, Warszawa 1996.
• Kowal P., Koniec systemu władzy. Polityka ekipy gen. Wojciecha Jaruzelskiego w latach 1986-1989, Warszawa 2012.
• Kowal P., Cieślik Mariusz, Jaruzelski. Życie paradoksalne, Kraków 2015.
• Kuźniar R., Polityka zagraniczna III Rzeczypospolitej, Warszawa 2012.
• Malewicz P., Polska polityka wschodnia w latach 1989-1991, Toruń 2008.
• Nałęcz Tomasz, Strażnicy Rzeczypospolitej. Prezydenci Polski w latach 1989- 2017, Warszawa 2017.
• Skubiszewski K., Polska i Sojusz Północnoatlantycki w latach 1989-1991, "Sprawy Międzynarodowe" 1999, nr 1.
• Strzelczyk J., Ucieczka ze Wschodu. Rosja w polskiej polityce 1989-1993, Warszawa 2002.
• Żurawski vel Grajewski P., Polska polityka wschodnia 1989-2015. Wymiar narodowy i unijny, Kraków 2016.

Identyfikatory

DOI

10.26399/meip.1(60).2018.09/d.nalecz