Dynamika ludnościowa miast Polski i Białorusi - studium porównawcze

• Autorzy: Liudmila Fakeyeva , Katarzyna Gorczyca , Andrzej Zborowski

Warianty tytułu

Population Dynamics of Polish and Belarus Cities - a Comparative Study

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Rozwój systemów osadniczych w Polsce i na Białorusi posiada wiele cech wspólnych: intensywne procesy uprzemysłowienia oraz urbanizacji, centralnie planowany rozwój miast, szybki wzrost znaczenia dużych miast w systemach osadniczych. Z drugiej strony widoczne są znaczące różnice: szybsze przejście polskich miast do fazy postindustrialnej, wcześniejsze procesy deindustrializacji i gentryfikacji w dużych miastach, zawansowane procesy dekoncentracji i suburbanizacji oraz rozwój społeczno-ekonomiczny małych i średnich miast w obszarach metropolitalnych. Celem artykułu jest wyjaśnienie wpływu procesów metropolizacji na demograficzny rozwój miejskiej sieci osadniczej w Polsce i na Białorusi. Na podstawie analizy dynamiki liczby ludności w okresie 1970-2014 wyróżniono tendencje charakterystyczne dla procesów rozwoju osadniczego badanych krajów. Skonstruowano klasyfikację rozwoju ludnościowego ośrodków miejskich polskich i białoruskich oraz wyodrębniono 4 typy rozwoju miast: progresji ludnościowej, umiarkowanego wzrostu, depopulacyjny, kurczący się. W obu krajach zauważono występowanie dodatniej dynamiki ludnościowej w małych ośrodkach miejskich znajdujących się w granicach funkcjonalnych ośrodków miejskich. Jednak w Polsce obserwujemy zmniejszanie się liczby ludności miasta centralnego i koncentrację ludności w ośrodkach podmiejskich, natomiast na Białorusi oddziaływanie dużego ośrodka miejskiego (Mińska, Brześcia) nie prowadzi do dekoncentracji ludności w rdzeniu funkcjonalnego obszaru miejskiego. W badanych krajach niekorzystne tendencje demograficzne i występowanie zwartych obszarów charakteryzujących się depopulacją zaobserwowano w miastach peryferyjnych, także w ośrodkach poprzemysłowych. (abstrakt oryginalny)

EN

The development of settlement systems in Poland and Belarus has many common features such as intensive processes of industrialization and urbanization, a centrally planned development of cities, a rapid growth of importance of big cities in settlement systems. On the other hand, one can observe significant differences: a faster transition of Polish cities to the post-industrial phase, earlier deindustrialization and gentrification processes in large cities, advanced processes of decentralization and suburbanization, as well as socio-economic development of small and medium cities in metropolitan areas. The aim of the article is to explain the impact of metropolization processes on the demographic development of the urban settlement network in Poland and Belarus. Based on the population dynamics analysis in the period 1970-2014,trends characteristic for the settlement development processes in the researched countries were distinguished. The classification of population development of Polish and Belarusian urban centers was constructed, and 4 types of urban development were distinguished: population progression, moderate growth, depopulation, and shrinking. Both countries have a positive population dynamics in small urban centers within the boundaries of functional urban centers. However, in Poland we observe a decline in the population of the central city and a concentration of population in suburban centers, while in Belarus the impact of a large urban center (Minsk, Brest) does not lead to decentralization of the population in the core of a functional urban area. In the investigated countries, unfavorable demographic trends and the occurrence of dense areas characterized by depopulation were observed in peripheral cities as well as in post-industrial centers. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Procesy ludnościowe; Metropolizacja; System osadniczy

EN

Population processes; Metropolisation; Settlement system

• Czasopismo: Prace Geograficzne / Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego
• Rocznik: 2018
• Numer: z. 154
• Strony: 71--92

Twórcy

autor

Liudmila Fakeyeva

• Białoruski Universytet Państwowy, Mińsk, Białoruś

autor

Katarzyna Gorczyca

• Uniwersytet Jagielloński

autor

Andrzej Zborowski

• Uniwersytet Jagielloński

Bibliografia

• Amin A., Thrift N., 1994, Globalization, institutions, and regional development in Europe, Oxford University Press, Oxford.
• Antipova E., Fakeyeva L. 2012 Settlement system of Belarus. Spatial and temporal trends at the end of 20th and the beginning of the 21st centuries, Journal of Settlements and Spatial Planning, 3, (2), 129-139.
• Berg L. van den, Drewett R., Klaassen L.H., Rossi A., Vijverberg C.H.T., 1982, Urban Europe. A Study of growth and decline. 1, Oxford: Pergamon Press.
• Bieńkowska E., 2013, Depopulacja jako wyzwanie dla polskiej polityki miejskiej, [w:] N. Szajewska, M. Lipińska (red.), Zarządzanie rozwojem miast o zmniejszającej się liczbie mieszkańców (w kontekście perspektywy finansowej 2014-2020), Senat Rzeczypospolitej Polskiej, Kancelaria Senatu, Warszawa, 11-19.
• Champion A. G., 2001, A changing demographic regime and evolving polycentric urban regions: Consequences for the size, composition and distribution of city populations, Urban Studies, 38 (4), 657-677.
• Conti S., 1997, Interpendent and uneven development. A systemic view of the global-local dialectic, Bulletin 47 (2), International Geographical Union, 195-204.
• Dicken P., 1994, Global-local tension: firms and states in the global space-economy. The Roepke Lecture in Economic Geography, Economic Geography, 70 (2), 101-128.
• Długosz Z., 2005, Population movements in large Polish cities in 1988-2002, Bulletin of Geography, Socio-economic Series, 4, 25-36.
• Domański R., 2006, Gospodarka przestrzenna. Podstawy teoretyczne, PWN, Warszawa.
• Eberhardt P., 1989, Regiony wyludniające się w Polsce, Prace Geograficzne, IGiGPZ PAN, 148.
• Gurin N., 1984, Problemy pereustroystva selskogo rasseleniya v zonah vliyaniya krupnyih gorodov (na primere g. Minska), BGU, Minsk. In: Гурин, Н.Н. Проблемы переустройства сельского расселения в зонах влияния крупных городов (на примере г. Минска): автореф. дис. ... канд. геогр. наук 11.00.02 / Н.Н. Гурин; БГУ им. В.И. Ленина. - Минск, 1984. - 21 c.
• Jakóbczyk-Gryszkiewicz J., 2011, Ewolucja procesów suburbanizacji w regionie miejskim Łodzi, [w:] J. Jakóbczyk-Gryszkiewicz (red.), Regiony miejskie w Polsce, 20, 89-116.
• Jałowiecki B., Gorzelak G., Smętkowski M., 2009, Obszary metropolitalne w Polsce - diagnoza i rekomendacje, Studia Regionalne i Lokalne, 1, 35, 52-73.
• Kabisch N., Haase D., Haase A., 2012, Urban population development in Europe, 1991-2008: The examples of Poland and the UK, International Journal of Urban and Regional Research, 36 (6), 1326-1348.
• Kantor-Pietraga I., Krzysztofik R., Runge J., 2012, Kontekst geograficzny i funkcjonalny kurczenia się małych miast w Polsce południowej, [w:] K. Heffner, A. Halama (red.) Ewolucja funkcji małych miast w Polsce, Studia Ekonomiczne Zeszyty Naukowe Wydziałowe Uniwersytetu Ekonomicznego, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Katowice, 9-24.
• Kantor-Pietraga I., 2014, Systematyka procesu depopulacji miast na obszarze Polski od XIX do XXI wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
• Klaassen L. H., Scimeni G., 1981, Theoretical issues in urban dynamic, [w:] L.H. Klaassen, W.T.M. Molle and J. H. P. Paelinck (red.), Dynamic of urban development, Aldershot: Gower, 8-28.
• Klunia W., 2000, Ekonomicheskie problemyi razvitiya agropromyishlennogo kompleksa v usloviyah perehodnoy ekonomiki, BGU, Minsk. In: Клюня, В.Л. Экономические проблемы развития агропромышленного комплекса в условиях переходной экономики: автореф. дис. ... д-ра эк. наук: 08.00.01/ В.Л. Клюня, Белорусский государственный университет. - Минск, 2000. - 34 с.
• Krasowski K., 2004, Urbanizatsiya v Belarusi: ekonomiko-geograficheskiy analiz, BrGU, Brest. In: Красовский, К.К. Урбанизация в Беларуси: экономико-географический анализ / К.К. Красовский. - Брест: Изд-во БрГУ, 2004. - 203 с.
• Krasowski K., 2006, Urbanizatsiya v Belarusi: ekonomiko-geograficheskiy analiz i prognoz. BGU, Minsk. In: Красовский, К.К. Урбанизация в Беларуси: экономико-географический анализ и прогноз: автореф. дис. ... д-ра геогр. наук: 25.00.24 / К.К. Красовский; Белор. гос. ун-т. - Минск, 2006. - 44 с.
• Kroll F., Kabisch N., 2012, The relation of diverging urban growth processes and demographic change along an urban-rural gradient, Population, Space and Place, 18 (3), 260-276.
• Kurek S., 2005, Territorial distribution of population change in Poland in the years 1991-2001, Bulletin of Geography, Socio-economic Series., 4, 117-133.
• Manak B.A., 1992, Naselnitstva Belarusi: regiyanalnyiya asablivastsi razvitstsya i rassyalennya, Universitetskae, Minsk. In: Манак, Б.А. Насельнiцтва Беларусi: рэгiянальныя асаблiвасцi развiцця i рассялення / Б.А. Манак. - Мн.: Унiверсiтэцкае, 1992. - 176 с.
• Manak B.A., Antipova E. A., 1999, Ekonomiko-geograficheskiy analiz demograficheskoy situatsii i razmescheniya naseleniya na territorii Respubliki Belarus, BGU, Minsk. In: Манак, Б.А. Эко- номико-географический анализ демографической ситуации и размещения населения на территории Республики Беларусь / Б.А. Манак, Е.А. Антипова. - Мн: БГУ, 1999. - 291 с.
• Maksimow G., 1972, Izuchenie sistemyi gorodskih poseleniy BSSR metodami matematicheskoy statistiki, Nauka i tehnika, Minsk. In: Максимов, Г.Т. Изучение системы городских поселений БССР методами математической статистики / Г.Т. Максимов. - Мн.: Наука и техника, 1971. - 160 с.
• Markowski T., Marszał T., 2006, Metropolie, obszary metropolitalne, metropolizacja. Problemy i pojęcia podstawowe, KPZK PAN, Warszawa.
• Medwedew W., Polskiy S., 1969, Planirovanie i regulirovanie rosta gorodov (Belorusskaya SSR), NII ekonomiki i ekonomiko-matematicheskih metodov planirovaniya pri Gosplane BSSR, Minsk. In: Медведев В.Ф., Польский С.А. Планирование и регулирование роста городов (Белорусская ССР): НИИ экономики и экономико-математических методов планирования при Госплане БССР, Минск, 1969.
• Miszewska B.,1998, Badania sieci osadniczej w ośrodku wrocławskim, [w:] J. Kaczmarek (red.), Metodologia geografii osadnictwa na przełomie wieków. X Konwersatorium wiedzy o mieście, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, 71-95.
• Mykhnenko V., Turok I. 2008, East European cities-patterns of growth and decline, 1960-2005, International Planning Studies, 13 (4), 311-342.
• Parysek J., 2005, Development of Polish towns and cities and factors affecting this process at the turn of the century, Geographia Polonica, 78 (1), 99-116.
• Pirozhnik I., 2000, Prostranstvennyie aspektyi urbanizatsii Belarusi, Vestnik BGU. Seriya 2. Himiya. Biologiya. Geografiya, 3, 77 - 82. In: Пирожник, И.И. Пространственные аспекты урбанизации Беларуси / И.И. Пирожник // Вестник БГУ. Серия 2. Химия. Биология. География. - 2000. - № 3. - С. 77-82.
• Pirozhnik I., Antipova E., 2006, Transformatsiya sistemyi rasseleniya Belarusi vo vtoroy polovine XX - nachale XXI v., Vestnik BGU. Seriya 2. Himiya. Biologiya. Geografiya, 3, 72-78. In: Пирожник И.И., Антипова Е.А. Трансформация системы расселения Беларуси во второй половине XX - начале XXI в. // Вестник БГУ. Серия 2. Химия. Биология. География. - 2006. - № 3. - С. 72-78.
• Pirozhnik I., Antipova E., 2013, Prostranstvennaya struktura gorodskogo rasseleniya i harakter urbanizatsii Belarusi v usloviyah globalizatsii, Regionalnyie issledovaniya, 40 (2), 82-93. In: Пирожник И.И., Антипова Е.А. Пространственная структура городского расселения и характер урбанизации Беларуси в условиях глобализации // Региональные исследования, № 2(40), 2013. - с. 82-93.
• Polskiy S. (red.), 1973, Gorod i mayatnikovaya migratsiya naseleniya, NII ekonomiki i ekonomikomatematicheskih metodov planirovaniya pri Gosplane BSSR, Minsk. In: Город и маятниковая миграция населения // под ред. С.А. Польского.- Мн.: НИИ экономики и экономико- математических методов планирования при Госплане БССР, 1973. - 185 с.
• Polskiy S., 1976, Demograficheskie problemyi razvitiya Minska, BGU, Minsk. In: Польский, С.А. Демографические проблемы развития Минска / С.А. Польский; под. ред. Ю.К. Козлова. - Минск: БГУ, 1976. - 152 с.
• Potrykowska A., 1989, Procesy depopulacji obszarów wiejskich w Polsce, Czasopismo Geograficzne, 60 (4), 405-416.
• Rakow A., 1969, Naselenie BSSR,Vyisheyshaya shkola, Minsk. In: Раков, А.А. Население БССР / А.А. Раков. - Минск: Вышэйшая школа, 1969. - 223 с.
• Rakow A., 1974, Belorussiya v demograficheskom izmerenii, Minsk. In: Раков А. А. Белоруссия в демографическом измерении, Минск, 1974 - 127с. (Библиотечка газеты «Голас Радзімы»).
• Rink D., Couch C., Haase A., Krzysztofik R., Nadolu, B., Rumpel, P., 2014, The governance of urban shrinkage in cities of post-socialist Europe: policies, strategies and actors, Urban Research & Practice, 7 (3), 258-277.
• Runge A., 2012, Metodologiczne problemy badania miast średnich w Polsce, Prace Geograficzne, 129, 83-101.
• Runge J., 2007, Metody badań w geografii społeczno-ekonomicznej - elementy metodologii, wybrane narzędzia badawcze, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
• Sassen S., 2001, The global city: New York, London, Tokyo, Princeton University Press.
• Shakhotska L., 1975, Rozhdaemost v Belorussii: sotsialno-ekonomicheskie voprosyi, Nauka i tehnika, Minsk. In: Шахотько, Л. П. (1975). Рождаемость в Белоруссии: социально-экономические вопросы. - Минск: Наука и техника, 1975. - 167 с.
• Shakhotska L., 1985, Vosproizvodstvo naseleniya Belorusskoy SSR, Nauka i tehnika, Minsk. In: Шахотько, Л.П. Воспроизводство населения Белорусской ССР / Л.П. Шахотько; под ред. А.А. Ракова. Минск: Наука и техника, 1985. - 128 с.
• Sidorow P., Maksimow G., 1966, Rol migratsii v izmenenii chislennosti gorodskogo naseleniya Belorusskoy SSSR: (Opyt rascheta na ETsVM» Minsk-2» po algoritmu i programme faktornogo analiza) NII ekonomiki i ekonomiko-matematicheskih metodov planirovaniya pri Gosplane BSSR, Minsk. In: Сидоров, П. А., Максимов, Г. Т. Роль миграции в изменении числен- ности городского населения Белорусской СССР: (Опыт расчета на ЭЦВМ "Минск-2" по алгоритму и программе факторного анализа). Минск: НИИ экономики и экономико- математических методов планирования при Госплане БССР, 1966. - 37 с.
• Smętkowski, M., Jałowiecki, B., Gorzelak G., 2009, Obszary metropolitalne w Polsce - diagnoza i rekomendacje, Studia Regionalne i Lokalne, 1, 52-73.
• Steinfьhrer, A., Haase, A., 2007, Demographic change as a future challenge for cities in East Central Europe, Geografiska Annaler: Series B, Human Geography, 89 (2), 183-195.
• Storper M., Scott A., 1992, Pathways to industrialization and regional development, Routledge, London, New York.
• Sэkora, L., Bouzarovski, S., 2012, Multiple transformations conceptualising the post-communist urban transition, Urban Studies, 49 (1), 43-60.
• Szymańska D., Grzelak-Kostulska, 2005a, Małe miasta w Polsce - zmiany funkcjonalne i ludnościowe w drugiej połowie XX wieku, [w:] Heffner K. (red.), Małe miasta a rozwój lokalny i regionalny, Wyd. Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice, 59-90.
• Szymańska D., Grzelak-Kostulska, 2005b, Problematyka małych miast w Polsce w świetle literatury, [w:] K. Heffner, T. Marszał (red.), Problemy rozwoju małych miast w wymiarze lokalnym i regionalnym, Biuletyn Komitetu Przestrzennego Zagospodarowania Kraju PAN, Warszawa, 220, 21-36.
• Szymanska D., Matczak A., 2002, Urbanization in Poland: Tendencies and transformation, European Urban and Regional Studies, 9 (1), 39-46.
• Zborowski A., 2005, Przemiany struktury społeczno-przestrzennej regionu miejskiego w okresie realnego socjalizmu i transformacji ustrojowej (na przykładzie Krakowa), Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej, Uniwersytet Jagielloński, Krakуw.
• Zborowski, A., Chaberko, T., Kretowicz, P., 2011, Procesy suburbanizacji rezydencjonalnej w regionie miejskim Krakowa: przemiany społeczno-przestrzenne. Regiony miejskie w Polsce. Dwadzieścia lat transformacji, Wydawnictwo Uniwersytetu Łуdzkiego, Łуdź, 89-116.
• Zborowski A., Soja M., Łobodzińska A., 2012, Population trends in Polish cities - stagnation, depopulation or shrinkage?, Prace Geograficzne, 130, 7-28.
• Demographical statistical yearbook of Belarus, 2014 - Minsk: National Statistical Committee, 2014, 1-412.
• Demographical statistical yearbook of Poland, 2014 - Warsaw: Central Statistical Committee, 2014, 1-600.

Identyfikatory

DOI

10.4467/20833113PG.18.008.8760