Polscy zesłańcy na Syberii Zachodniej w latach 60.-90. XIX wieku. Między mitem a rzeczywistością

• Autorzy: Wiesław Caban , Lidia Michalska-Bracha

Warianty tytułu

Polish Deportees in Western Siberia in the 1860s-1890s. Between the Myth and the Reality

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Artykuł dotyczy indywidualnych i zbiorowych doświadczeń Polaków deportowanych na Syberię w drugiej połowie XIX wieku. Opiera się na wspomnieniach z XIX wieku oraz relacjach polskich i rosyjskich z XIX i XX wieku. Integralną częścią artykułu jest problem mitu Syberii, którego obraz męczeństwa utrwalony został przez literaturę XIX wieku, romantyczną poezję i wspomnienia, w tym dzieła Agatona Gillera. Znaczącą rolę w tworzeniu mitu Syberii odegrały m.in. utwory Zygmunta Librowicza (Polacy w Syberii, Kraków 1884) i Michała Janika (Historia Polaków na Syberii, Kraków 1928). W artykule wymienia się wiele czynników tworzących mit Syberii, w tym system represji wobec deportowanych, mit skazanych katorgi, mity dotyczące postawy rosyjskiej administracji i ludności cywilnej wobec deportowanych, współpracę polsko-rosyjską na emigracji, rewolucjonistów i małżeństwa pomiędzy deportowanymi a lokalnymi syberyjczykami.

EN

The article concerns individual and collective experiences of Poles deported to Siberia in the second half of the 19th century. It is based on the 19th century memoirs and Polish and Russian accounts from the 19th and 20th century. An integral part of the article is the problem of the myth of Siberia, and its picture of martyrdom of which perpetuated by the 19th century literature, romantic poetry, and memoirs, including the works of Agaton Giller's. A noticeable role in the making of the myth of Siberia played the works of Zygmunt Librowicz's (Poles in Siberia, Cracow 1884) and Michal Janik's (History of Poles in Siberia, Cracow 1928), among others. The article mentions numerous factors creating the myth of Siberia, including the system of repressions against the deportees, the myth of the sentenced to katorga terms, the myths concerning the attitude of Russian administration and civilians to the deportees, the cooperation between Polish and Russian exiled revolutionaries and marriages between the deportees and local Siberian women.(original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Literatura; Emigracja; Współpraca międzynarodowa; Pamiętniki

EN

Literature; Emigration; International cooperation; Memoirs

• Czasopismo: Studia z Historii Społeczno-Gospodarczej XIX i XX wieku
• Rocznik: 2017
• Tom: 17
• Strony: 13--41

Twórcy

autor

Wiesław Caban

• Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach

autor

Lidia Michalska-Bracha

• Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach

Bibliografia

• Gosudarstwiennyj Istoriczeskij Archiw Omskoj Obłasti, Moskwa fond 3, opis 6, dieło 7921.
• Wosstanie 1863 g. i rusko-polskije rewoljucjonnyje swiazi, red. W. Djakow i in., Moskwa 1963.
• K stoletiju gieroiczeskoj borby, "Za naszu i waszu swobodu". Sbornik materiałow o wosstanii 1863 g, Moskwa 1964.
• Giller A., Groby polskie w Irkucku, Kraków 1864.
• Giller A., Opisanie Zabajkalskiej krainy w Syberii, Lipsk 1867.
• Giller A., Spis Polaków będących w Usolu 1866-1868, Poznań 1872.
• Giller A., Z wygnania, Lwów 1870.
• Lista wygnańców polskich do roku 1860 spisana przez Agatona Gillera, [w:] Album Muzeum Narodowego w Rapperswilu, Poznań 1872.
• Śliwowska W., Syberia w życiu i pamięci Gieysztorów - zesłańców postyczniowych, Warszawa 2000.
• Анисимов C.C., Исторический город, Москва 1930.
• Brus A., Kaczyńska E., Śliwowska W., Zesłanie i katorga na Syberii w dziejach Polaków 1815-1914, Warszawa 1992.
• Caban W., Michalska-Bracha L., Kobiety powstania styczniowego na Syberii. Zesłanki do Usola i Kunguru, [w:] Postawy i aktywność kobiet w czasie powstania styczniowego 1863-1864, red. T. Kulak, J. Dufrat, M. Piotrowska-Marchewa, Wrocław 2013.
• Caban W., Rosjanie i Sybiracy o zesłańcach postyczniowych, [w:] Польские ссыльные в Сибирии во второй половине XVIII-начале XX века в восприятии российской администрации, переселенцев и коренных народов Сибирии, ред. С.А. Мулина и др., Омск 2015.
• Caban W., Uczestnicy krakowskich wydarzeń 1846 roku na syberyjskim zesłaniu, [w:] Rok 1846 w Krakowie i Galicji. Odniesienia, interpretacje, pamięć, red. K. Daszyk, T. Kargol, T. Szubert, Kraków 2016.
• Caban W., Władimir A. Djakow jako historyk polsko-rosyjskiej współpracy rewolucyjnej w dobie powstania styczniowego, [w:] W. Caban, Powstanie Styczniowe. Polacy i Rosjanie w XIX wieku, Kielce 2011.
• Chaniewicz W.A., Poljaki w Tomskie (XIX-XX ww.). Biografie, Tomsk 2012.
• Chrostek M., Mitologizacja Syberii i zesłańców w twórczości polskich pozytywistów i modernistów, [w:] Syberia Infernalna - mity i oblicza rzeczywistości, red. M. Cwenk we współpracy z J. Trynkowskim, Lublin 2014.
• Djakow Władimir Anatoliewicz (1919-1995), red. M. A. Robinson, Moskwa 1996.
• Dobroński A., Relacje polsko-syberyjskie na przykładzie miasta Wierchoturie (1863-1864), [w:] Польские ссыльные в Сибирии во второй половине XVIII-начале XX века в восприятии российской администра- ции, переселенцев и коренных народов Сибирии, ред. С.А. Мулина и др., Омск 2015.
• Fiećko J., Rosja, Polska i misja zesłańców. Syberyjska twórczość Agatona Gillera, Poznań 1997.
• Janik M., Dzieje Polaków na Syberii, Kraków 1928.
• Jędrychowska B., Polscy zesłańcy na Syberii 1830-1883, Wrocław 2000.
• Kaczyńska E., Syberia największe więzienie świata, Warszawa 1991.
• Kowal S.F., Za prawdu i wolu. K stoletiju wosstanija politiczeskich ssylnych w 1866 g., Irkutsk 1966.
• Kowalski J., Rewolucyjna demokracja rosyjska a powstanie styczniowe, Warszawa 1949, wyd. 2, Warszawa 1955.
• Kuczyński A., Syberia. 400 lat polskiej diaspory. Zesłania, martyrologia i sukces cywilizacyjny Polaków, Krzeszowice 2007.
• Kuczyński A., Syberia. Czterysta lat polskiej diaspory. Antologia historyczno-kulturowa, Wrocław 1993.
• Librowicz Z., Polacy w Syberii, Kraków 1884.
• Markiewicz G., Rozważania wstępne nad pojęciem mitu historycznego, [w:] Polska myśl polityczna XIX i XX wieku, t. 9: Polskie mity polityczne XIX i XX wieku, pod red. W. Wrzesińskiego, Wrocław 1994.
• Maternicki J., Początki mitu jagiellońskiego w historiografii i publicystyce polskiej XIX w. Karol Szajnocha i Julian Klaczko, "Przegląd Humanistyczny" 1988, nr 11-12.
• Michalska-Bracha L., Mit / metafora powstania styczniowego w polskiej myśli politycznej i historycznej, [w:] Wbrew królewskim aliansom. Rosja, Europa i polska walka o niepodległość w XIX wieku, pod red. Ł. Adamskiego i S. Dębskiego, Warszawa 2016.
• Michalska-Bracha L., Syberyjskie losy Polaków w XIX wieku w historiografii polskiej (do 1939 roku), "Almanach Historyczny" 2015, t. 17.
• Mitina N.P., Wo głubinie sibirskich rud. K stoletiju polskich ssylnych na Krugobajkalskim trakcie, Moskwa 1966.
• Mulina S.A., Migranty poniewolie. Adaptacja ssylnych uczastnikow polskogo wosstanija 1863 goda w Zapadnoj Sibiri, "Polsko-Rosyjska Biblioteka", Sankt-Pietierburg 2012.
• Niebelski E., Tunka. Syberyjskie losy księży zesłańców 1863 roku, Wrocław 2011.
• Niebelski E., Znaczenie wydawnictwa: "Powstanie Styczniowe. Materiały i Dokumenty" dla badań nad dziejami 1863 r., [w:] Powstanie Styczniowe 1863-1864. Walka i uczestnicy. Represje i wygnanie. Historiografia i tradycja, red. W. Caban i W. Śliwowska, Kielce 2005.
• Nowiński F., Nietypowe sytuacje i nietypowe związki - małżeństwa polskich zesłańców z Sybiraczkami, [w:] Kobieta i rewolucja obyczajowa. Społeczno-kulturowe aspekty seksualności. Wiek XIX i XX. Zbiór studiów, pod red. A. Żarnowskiej i A. Szwarca, Warszawa 2006.
• Nowiński F., Polacy na Syberii Wschodniej. Zesłańcy polityczni w okresie międzypowstaniowym, Gdańsk 1995.
• Nowosiołowa M., Oni stali Sybirakami, [w:] Powstanie Styczniowe 1863-1864. Walka i uczestnicy. Represje i wygnanie, historiografia i tradycja, pod red. W. Cabana i W. Śliwowskiej, Kielce 2005.
• Ostrowski L.K., Poljaki w Zapadnoj Sibiri w konce XIX - pierwoj czetwierti XX wieka, w ramach "Polsko-Rosyjskiej Biblioteki", Nowosybirsk 2016.
• Petrozolin-Skowrońska B., Zesłańcy postyczniowi w Imperium Rosyjskim. Studia dedykowane Profesor Wiktorii Śliwowskiej, pod red. E. Niebelskiego, Lublin-Warszawa 2008.
• Pokorska B., Aleksander Sochaczewski i jego malarski reportaż z zesłania, "Zesłaniec" 2010, nr 43.
• Skok H., Polacy nad Bajkałem 1863-1883, Warszawa 1974.
• Smirnow A.F., Rewolucjonnyje swiazi narodow Rossii i Polszi. 30-60 gody XIX wieka, Moskwa 1962. (Polski przekład: Więzi rewolucyjne narodów Rosji i Polski w latach trzydziestych - sześćdziesiątych XIX wieku, Warszawa 1972).
• Stobiecki R., Metafora Polski Jagiellońskiej w twórczości Ludwika Kolankowskiego, [w:] Wielokulturowe środowisko historyczne Lwowa w XIX i XX w., t. 3, pod red. J. Maternickiego, L. Zaszkilniaka, Rzeszów 2005.
• Syberia w historii i kulturze narodu polskiego, pod red. A. Kuczyńskiego, Wrocław 1998.
• Szostakowicz B., Materiały dotyczące uczestników konspiracji Szymona Konarskiego zesłanych na Syberię Wschodnią (1839-1957) w zasobach Państwowego Archiwum Obwodu Irkuckiego, "Przegląd Wschodni" 1997, z. 4.
• Śliwowska W., Dawne i nowe badania nad polskimi zesłańcami na Syberii - ich miejsce w historii i kulturze, [w:] Syberia w historii i kulturze narodu polskiego, pod red. A. Kuczyńskiego, Wrocław 1998.
• Śliwowska W., Historyczne peregrynacje. Szkice z dziejów Polaków i Rosjan w XIX wieku, Warszawa 2012.
• Śliwowska W., Polscy zesłańcy polityczni na Syberii w pierwszej połowie XIX wieku. Mity i rzeczywistość, "Przegląd Wschodni" 1991, z. 2.
• Śliwowska W., Z badań nad losami Sybiraków i ich puścizną, "Kwartalnik Historyczny", R. XLVII, 1990, nr 1.
• Śliwowska W., Zesłańcy polscy w Imperium Rosyjskim w pierwszej połowie XIX wieku, Warszawa 1998.
• Topolski J., Jak się pisze i rozumie historię. Tajemnice narracji historycznej, Warszawa 1998.
• Trojanowiczowa Z., Sybir romantyków, Kraków 1982.
• Trynkowski J., "Gdy będę na zaludnieniu, pojmę córeczkę Tatara...". Samotność i próby jej przezwyciężania w życiu polskich zesłańców na Syberii w okresie międzypowstaniowym, [w:] Kobieta i rewolucja obyczajowa.
• Społeczno-kulturowe aspekty seksualności. Wiek XIX i XX. Zbiór studiów, pod red. A. Żarnowskiej i A. Szwarca, Warszawa 2006.
• Trynkowski J., Kodeks etyczny zesłańca w świetle pism Agatona Gillera, "Studia Łomżyńskie", t. 14, 2003.
• Trynkowski J., Polski Sybir-przestrzeń zmitologizowana. Próba uporządkowania tematu, [w:] Syberia Infernalna - mity i oblicza rzeczywistości, red. M. Cwenk we współpracy z J. Trynkowskim, Lublin 2014.
• Woźniak M., Doświadczanie historii. Kulturowy i społeczny wymiar mitu rewolucji, Lublin 2003.
• Wrzosek W., Historia - Kultura - Metafora. Powstanie nieklasycznej historiografii, Wrocław 1999.
• Wrzosek W., Stosunek jednostkowe-społeczne jako dylemat współczesnej historiografii, [w:] Historiografia jako autorefleksja kultury, Poznań 1993.

Identyfikatory

DOI

10.18778/2080-8313.17.02