Mitologizacja pamięci. Wokół sporu o ocenę polskiego i litewskiego ruchu oporu

• Autorzy: Barbara Jundo-Kaliszewska

Warianty tytułu

Mythologization of Memory. Dispute on the Assessment of the Polish and Lithuanian Resistance

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Artykuł przedstawia szereg wstępnych spostrzeżeń na temat kształtowania się wzajemnie negatywnych wizerunków dwóch narodów w okresie II wojny światowej. Uwzględniając zagrożenia wynikające z nierozwiązanych konfliktów międzynarodowych, zwracam uwagę na powody polsko-litewskiego przykładu z wzajemnych stosunków przedstawicieli ruchu oporu obu narodów, którzy byli zaangażowani w działania oporu podczas II wojny światowej na terenie współczesnego regionu wileńskiego. Jednocześnie próbuję określić i usystematyzować fakty z historii litewskich formacji zbrojnych działających na Litwie w okresie zainteresowania. Szczególny nacisk kładzie się na rolę litewskich partyzantów w zbiorowej pamięci zarówno Litwinów, jak i lokalnej mniejszości polskiej. Ten tekst traktuję jako wkład i zachętę do dyskusji i intensyfikacji badań w tej dziedzinie. Kwestie poruszone tutaj, które wydają się dawno minione, nadal odgrywają ogromną rolę w polityce Polski i Litwy i mają wpływ na przyszłość naszego regionu, zwłaszcza w kontekście bezpieczeństwa międzynarodowego.

EN

Regarding the dispute about the evaluation of the Polish and Lithuanian resistance. The article presents a number of introductory insights into the subject of forming mutually negative portrayals of the two nations in the period of II World War. Having considered threats resulting from unresolved international conflicts, I point out the reasons for the Polish-Lithuanian exemplified by mutual relations of representatives of the resistance movement of both nations, who were involved in resistance activities during World War II on the territory of the contemporary Vilnius region. At the same time I attempt to specify and systematize the facts from the history of Lithuanian armed formations operating in Lithuania during the period of interest. Particular emphasis is placed on the role of Lithuanian partisans in collective memory of the both Lithuanians and the local Polish minority. I treat this text as a contribution and an encouragement to discuss and intensify research in this area. Issues raised here that would seem long gone, still play a huge role in the politics of Poland and Lithuania and have an impact on the future of our region, especially in the context of international security.(original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Ruch oporu; Konflikty międzynarodowe; Bezpieczeństwo międzynarodowe; Wizerunek państwa

EN

Resistance; International conflicts; International security; Image of the country

• Czasopismo: Studia z Historii Społeczno-Gospodarczej XIX i XX wieku
• Rocznik: 2017
• Tom: 18
• Strony: 127--148

Twórcy

autor

Barbara Jundo-Kaliszewska

• Uniwersytet Łódzki

Bibliografia

• ErslavaitėG., Rukšėnas K., Baranauskas B., Rozauskas E., Masinės Žudynės Lietuvoje, 1941-1944. Dokumentųrinkinys, Vilnius 1965-1973.
• My nie bracia, my sąsiedzi. Polska perspektywa stosunków polsko-litewskich. Antologia tekstów, pod red. A. Srebrakowski, Wrocław 2013.
• Sowiecki aparat represji wobec litewskiego i polskiego podziemia 1944-1945, Warszawa-Wilno 2016.
• Sakowicz K., Dziennik 1941-1943, Warszawa 2014.
• Bobryk A., Społeczne znaczenie funkcjonowania polskich ugrupowań politycznych w Republice Litewskiej w 1989-2013, Siedlce 2013.
• Briedis L., Vilnius savas ir svetimas, Baltos lankos 2011.
• Buchowski K., Litwomani i polonizatorzy. Mity, wzajemne postrzeganie i stereotypy w stosunkach polsko-litewskich w pierwszej połowie XX wieku, Białystok 2006.
• Buchowski K., Polacy w niepodległym państwie litewskim 1918-1940, Białystok 1999.
• Buchowski K., Szkice polsko-litewskie, czyli o niełatwym sąsiedztwie w pierwszej połowie XX wieku, Toruń 2006.
• Chlewiński Z., Groza i prześladowanie Polaków i Żydów na Wileńszczyźnie, Płock 2009.
• Chodakiewicz M.J., Ejszyszki. Pogrom, którego nie było. Epilog stosunków polsko-żydowskich na Kresach (1944-1945). Wspomnienia - Dokumenty - Publicystyka, Warszawa 2010.
• Eberhardt P., Polska ludność kresowa. Rodowód, liczebność, rozmieszczenie, Warszawa 1998.
• Erdman J., Droga do Ostrej Bramy, Warszawa 1990.
• Gaškaitė N., Kuodytė D., Kašėta A., Ulevičius B., Lietuvos partizanai 1944-1953 m., Kaunas 1996.
• Głowacki A., Na pomoc zesłańczej edukacji. Działalność wydawnicza Komitetu do spraw Dzieci polskich w ZSRR, Łodź 2017.
• Głowacki A., Sowieci wobec Polaków na ziemiach wschodnich II Rzeczypospolitej 1939-1941, Łódź 1997.
• Górski K., Divide et impera, Toruń 1944.
• Historycy polscy, litewscy i białoruscy wobec problemów XX wieku. Historiografia polska, litewska i białoruska po 1989 roku, pod red. K. Buchowskiego i K. Śleszyńskiego, Białystok 2003.
• Jundo-Kaliszewska B., Jesień Ludów, a polskie odrodzenie narodowe na Wileńszczyźnie na przełomie lat 80. i 90. XX wieku, [w:] Wokół Spraw Trudnych, Bolesnych i Zapomnianych. Studia i szkice, pod red. E. Kowalczyk, L. Ladoruckiej, W. Marciniaka, B. Szubtarskiej, J. Żelazko, Łódź 2014.
• Jundo-Kaliszewska B., Mniejszość polska w niepodległej Litwie (dysertacja doktorska obroniona na Uniwersytecie Łódzkim w 2016 r., maszynopis w posiadaniu autorki).
• Jundo-Kaliszewska B., Próba utworzenia "Kraju Wileńskiego", [w:] Vade Nobiscum. Materiały Studenckiego Koła Naukowego Historyków Uniwersytetu Łódzkiego, vol. VII, Łódź 2011.
• Kania L., Garnizon konspiracyjny miasta Wilna, Toruń 1999.
• Kania L., Wilno 1944 - operacja AK "Ostra Brama", Warszawa 2014.
• Krajewski J., Wojenne dzieje Wilna 1939-1945. Losy Polaków, Sensacje, Zagadki, Warszawa 2011.
• Kurcz Z., Mniejszość polska na Wileńszczyźnie, Wrocław 2005.
• Łossowski P., Polska - Litwa. Ostatnie sto lat, Warszawa 1991.
• Mazur G., Uchodźcy polscy na Litwie w świetle dokumentów NKWD i NKGB (1940-1941), "Biuletyn Głównej Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Instytutu Pamięci Narodowej" 1993, t. XXXVI.
• Mity polityczne i stereotypy w pamięci zbiorowej społeczeństwa, pod red. E. Ponczek, A. Sepkowski, M. Rekść, Łódź 2015.
• Motyka G., Na białych Polaków obława. Wojska NKWD w walce z polskim podziemiem 1944-1953, Wydawnictwo Literackie 2014.
• Nie tylko Litwa. Geneza i przebieg upadku ZSRR w roku 1991, t. I, pod red. A. Srebrakowskiego, G. Straucholda, Łomianki 2017.
• Niwiński P., Okręg Wileński AK w latach 1944-1948, Warszawa-Kraków 2014.
• Okupacja sowiecka ziem polskich 1939-1941, pod red. P. Chmielowca, Rzeszów-Warszawa 2005.
• Pasierbska H., Ponary i inne miejsca męczeństwa Polaków z Wileńszczyzny w latach 1941-1944, Łowicz 2005.
• Pasierbska H., Ponary. Największe miejsce kaźni koło Wilna (1941-1944), Warszawa 1993.
• Pasierbska H., Ponary. Wileńska golgota, Sopot 1993.
• Pocius M., Kita mėnulio pusė: Lietuvos partizanų kova su kolaboravimu 1944-1953 metais, Vilnius 2009.
• Położenie ludności polskiej na terytorium ZSRR i wschodnich ziemiach II Rzeczypospolitej w czasie II wojny światowej, pod red. A. Marszałka, Toruń 1990.
• Ponary miejsce ludzkiej rzeźni, Warszawa 2011.
• Rokiciński P., Glinciszki i Dubinki. Zbrodnie wojenne na Wileńszczyźnie w połowie 1944 roku i ich konsekwencje we współczesnych relacjach polsko-litewskich, Warszawa 2015.
• Srebrakowski A., Polacy w Litewskiej SRR 1944-1989, Toruń 2000.
• Stosunki polsko-litewskie na przestrzeni wieków, R. Gaidis, B. Dvilevič, Vilnius 2009.
• Tematy polsko-litewskie, pod red. R. Trąby, Olsztyn 1999.
• Tomkiewicz M., Współpraca niemieckiej i litewskiej policji bezpieczeństwa na terenie Komisariatu Rzeszy Ostland w latach 1941-1944 (zarys problemu), "Europa Orientalis. Studia z Dziejów Europy Wschodniej i Państw Bałtyckich" 2010, t. 2.
• Tomkiewicz M., Zbrodnia w Ponarach 1941-1944, Warszawa 2008.
• Vanagaitė R., Mūsiškiai, Vilnius 2016.
• Wardzyńska M., Sytuacja ludności polskiej w Generalnym Komisarjacie Litwy, czerwiec 1941 - lipiec 1944, Warszawa 1993.
• Wilczur J.E., Wileński pierścień śmierci, Warszawa 2005.
• Випперманн B., Европейский фашизм в сравнении 1922-1982, Новосибирск 2000.
• Wołkonowski J., Okręg Wileński Związku Walki Zbrojnej Armii Krajowej w latach 1939-1945, Warszawa 1996.
• Życie społeczne Polaków na Wschodzie. Wybrane zagadnienia, pod red. A. Bobryka, Siedlce 2007.
• Adamowicz H., W Solecznikach kontrowersyjnie oceniono ćwiczenia "ataku" agresora, "Kurier Wileński" (http://kurierwilenski.lt/2017/04/13/w-solecznikach-kontrowersyjnie-oceniono-cwiczenia-ataku-agresora/).
• Aleksandr Dugin: Eurazja w wojnie sieciowej. Eurazjatycka sieć w przeddzień roku 2015 (http://xportal.pl/?p =18016).
• Антироссийская Резолюция 758 Конгресса США (http://rusrand.ru/events/antirossijskaja-rezoljutsija-758- kongressa-ssha).
• Bubnys A., Stosunki międzyetniczne na Wileńszczyźnie w latach okupacji nazistowskiej (1941-1944), "Studia Podlaskie" 2007/2008, t. XVII (http://repozytorium.uwb.edu.pl/jspui/bitstream/11320/988/1/Studia_Podlaskie_17_Bubnys.pdf).
• Bubnys A., Vokiečių ir lietuvių saugomo policija (1941-1944) (http://genocid.lt/Leidyba/1/arunas1.htm).
• Davoliūtė V., Bohaterowie, złoczyńcy i racja stanu. Partyzanci i pamięć zbiorowa we współczesnej Litwie (http://przegladbaltycki.pl/6416,bohaterowie-zloczyncy-racja-stanu-partyzanci-pamiec-zbiorowa-we-wspolczesnej-litwie.html).
• Dokumenty IPN o represjach Sowietów wobec polskiego i litewskiego podziemia (http://dzieje.pl/aktualnosci/ dokumenty-ipn-o-represjach-sowietow-wobec-polskiego-i-litewskiego-podziemia).
• Haszczyński J., Czego nie można mówić na Litwie, "Rzeczpospolita" (www.rp.pl/Polityka/311039955-Czego-nie-mozna-mowic-na-Litwie.html).
• Kania L., Organizacja i funkcjonowanie podziemnego wymiaru sprawiedliwości na Wileńszczyźnie w latach II wojny światowej (1940-1945), PWSZ IPiA "Studia Lubuskie", t. VI, Sulechów 2010 (http://www.bibliotekacyfrowa.pl/Content/34853/002.pdf).
• Karbowiak A., Konflikt polsko-litewski na Wileńszczyźnie w latach 1941-1944 (www.ngopole.pl/2012/06/29/ konflikt-polsko-litewski-na-wilenszczyznie-w-latach-1941-1944/).
• Laimonas Briedis. "Vilniaus istorijos tiesiog bijoma" (www.bernardinai.lt/straipsnis/2012-01-04-laimonas-briedis-vilniaus-istorijos-tiesiog-bijoma/74445).
• Laučius V., L. Briedis: ir rusų, ir vokiečių okupantai Vilniuje privilegijavo lietuvius (www.delfi.lt/news/daily/ lithuania/lbriedis-ir-rusu-ir-vokieciu-okupantai-vilniuje-privilegijavo-lietuvius.d?id=58636425).
• Leśni Bracia - propagandowe "działo" NATO (https://pl.sputniknews.com/opinie/201707135871610-lesni-bracia-nato-propaganda-rosja-sputnik).
• Lewandowska I., IPN rozpoczął ekshumacje na Wileńszczyźnie (http://zw.lt/wilno-wilenszczyzna/ipn-rozpoczal-ekshumacje-na-wilenszczyznie/).
• Litwa oburzona polską broszurą (http://fakty.interia.pl/swiat/news-litwa-oburzona-polska-broszura,nId,903771).
• Lowe K., Leśni bracia - bałtyccy żołnierze wyklęci (https://histmag.org/Lesni-bracia-baltyccy-zolnierze-wykleci-8346).
• Mesjanizm rosyjski (http://e-civitas.pl/mesjanizm-rosyjski/).
• Miknys R., Lietuvių santykis su Lenkija bei lenkais - žvilgsnis, besiremiantis paskutinių dvidešimties metų lietuvių istoriografijos tyrimais, skirtais XX a. Lenkijos istorijai, IEŚW (www.iesw.lublin.pl/projekty/pliki/ IESW-121-02-05lt.pdf).
• Petrauskienė A., Vaitkevičius V., (Ne)parašyta 1944-1953 m. Lietuvos partizaninio karo istorija (tp://tautosmenta. lt/wpcontent/uploads/2013/12/Vaitkevicius_Vykintas/Vaitkevicius_Petrauskiene_NS_2017_1_19.pdf).
• Prus J., Secrieru S., Nastroje antyzachodnie w Rosji (www.pism.pl/files/?id_plik=19539).
• Radczenko A., Zagadki, mity i lekcje II wojny światowej. Dyskusja w PKD (http://zw.lt/wilno-wilenszczyzna/ zagadki-mity-i-lekcje-ii-wojny-swiatowej-dyskusja-w-pkddyskusja-w-pkd-zagadki-mity-i-lekcje-ii-wojny-swiatowej).
• Rezolucja nowej zimnej wojny (https://pl.sputniknews.com/polish.ruvr.ru/2014_12_06/Rezolucja-nowej-zimnej-wojny-8893/).
• Rosja poruszy temat filmu o "Leśnych Braciach" w OBWE (https://pl.sputniknews.com/swiat/20170719 5912446-Rosja-Lesne-Bracia-OBWE/).
• "Skoro leśni bracia to partyzanci, to kto będzie jutro?" - filmik NATO wywołał oburzenie Moskwy (http://belsat. eu/pl/news/skoro-lesni-bracia-to-partyzanci-to-kto-bedzie-jutro-filmik-nato-wywolal-oburzenie-moskwy/).
• Szymańska O., Odważna książka o katach Hitlera (http://www.jhi.pl/blog/2016-03-04-odwazna-ksiazka-o-litewskich-katach-hitlera).
• Vaiseta T., Antisovietinis sukilimas ir nacių okupacja (http://www.xn--altiniai-4wb.info/index/details/220).
• Vanagas kontra Vanagaitė, czyli jak Litwa (nie) rozmawia o swoich "wyklętych" (http://strajk.eu/vanagas-kontra-vanagaite-czyli-jak-litwa-nie-rozmawia-o-swoich-wykletych/).
• Veilentienė A., Lietuvos geopolitines orientacijos pakeitimas ir Vilniaus susigražinimo planas (http://www.istorij oszurnalas.lt/index.php?option=com_contentview=articleid=349Itemid=349).
• Vovierūnaitė A., Istorikas A. Nikžentaitis - apie tautos didvyrius, lietuvių tapatybę ir R.Vanagaitės testą (https://lietu vosdiena.lrytas.lt/aktualijos/2017/11/01/news/istorikas-a-nikzentaitis-apie-tautos-didvyrius-lietuviu-tapatybe-ir-r-vanagaites-testa 3356572/?utm_source=lrExtraLinksutm_campaign=Copyutm_medium= Copy).

Identyfikatory

DOI

10.18778/2080-8313.18.09