Nierówność stanowa w małżeństwach Jagiellonów i królów elekcyjnych

• Autorzy: Tadeusz Szulc

Warianty tytułu

Estates Inequalities of the Jagiellonians and Election Kings Marriages

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Na dwadzieścia związków małżeńskich zawartych przez monarchów polskich z dynastii Jagiellonów i królów elekcyjnych pięć miało charakter niedynastyczny. Zarzut nierówności stanowej wysunięto wobec czterech małżonek królewskich. W krytyce wyboru małżonek podkreślano wyjątkową pozycję władcy, kontrastującą z niższą stanowo pozycją wybranki. Szczególnie znalazło to wyraz w trakcie sporu o drugie małżeństwo Zygmunta Augusta. Argumentowano, że Zygmunt wywodzi się z dynastii królewskiej, jako król był pomazańcem Bożym. Z tego względu winien był wstąpić w związek tylko z osobą równą mu stanem. Jako osoba publiczna powinien był poddać się wymogom wynikającym z królewskiego majestatu. Monarchowie nie liczyli się jednak z głosami sprzeciwu. Jedynie w przypadku Władysława IV zadbano o zrównanie statusu społecznego jego wybranki z książęcego rodu ze statusem rodziny królewskiej.(abstrakt oryginalny)

EN

Out of the twenty marriages of the Polish monarchs since the Jagiellonian dynasty five had nondynastic character. In four cases the claims of the inappropriate state status of the royal spouse were raised. Critics of the choice of the king's wife underlined the unique position of the monarch contrasting with the lower state status of the bride. Especially king Zygmunt August's second marriage was highly disputed during a long-lasting debate where the above mentioned arguments were raised. It was argued that king Zygmunt was a descendent of the old royal dynasty and his power came from God. For this reason, he should have married only a woman equal to him. As public person, he should have obeyed the requirements of his royal majesty. Monarchs, however, did not respect the opinion of the opposition. Only in case of the marriage of Wladyslaw IV the efforts were made to ensure the equality of the social status of his wife of duchy family with the status of royal family.(original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Nierówności społeczne; Małżeństwo; Status społeczny

EN

Social inequality; Marriage; Social status

• Czasopismo: Studia Prawno-Ekonomiczne
• Rocznik: 2017
• Tom: 104
• Strony: 135--158

Twórcy

autor

Tadeusz Szulc

• Uniwersytet Łódzki

Bibliografia

• Antoniewicz Marceli, Protoplaści książąt Radziwiłłów. Dzieje mitu i meandry historiografii, DiG, Warszawa 2011.
• Bielski Marcin, Kronika Polska..., ks. V, W drukarni A. Gałęzowskiego i komp. ..., Warszawa 1830, w: Zbiór Pisarzow Polskich, cz. 5, t. XVI.
• Bielski Marcin, Kroniki..., t. 1 (Księga I, II, III), wydanie Kazimierza Józefa Turowskiego, nakład i druk Karola Pollaka, Sanok 1856.
• Boniecki Adam, Poczet rodów w Wielkim Księstwie Litewskim w XV i XVI wieku ułożył..., druk J. Bergera, Warszawa 1883.
• Borkowska Urszula OSU, "Pacta Matrymonialia" Domu Jagiellonów, Roczniki Humanistyczne 2000, Zeszyt Specjalny Historia t. XLVIII - z. 2 - Cursus mille annorum ofiarowane Profesorowi Eugeniuszowi Wiśniowskiemu, s. 44-60.
• Borkowska Urszula OSU, Dynastia Jagiellonów w Polsce, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011.
• Chronique du Nivernois. Les Comtes et les Ducs de Nevers par E. Gillois, A. Lacroix Verboeckhoven et c-e, editeurs, Paris 1867.
• Cieślak Edward, Stanisław Leszczyński, Ossolineum, Wrocław-Warszawa-Kraków 1994.
• Codex Epistolaris Vitoldi Magni Ducis Lithuaniae 1376-1430, ed. A. Prochaska, Wydawnictwo Komisyi Historycznej AU w Krakowie nr 23, Kraków 1882.
• Cravieri Benedetta, Kochanki i królowe. Władza kobiet, Wydawnictwo WAB, Warszawa 2008.
• Cynarski Stanisław, Zygmunt August, Ossolineum, Wrocław-Warszawa-Kraków 2004.
• Czapliński Władysław, Władysław IV wobec wojny 30-letniej (1637-1645), nakładem PAU, Kraków 1937.
• Czwojdrak Bożena, Zofia Holszańska. Studium o dworze i roli królowej w późnośredniowiecznej Polsce, Wydawnictwo DiG, Warszawa 2012.
• Decjusz Jodok L., Księga o czasach króla Zygmunta, przekład zespoł. Koła Naukowego Studentów Filologii Klasycznej pod kier. K. Kumanieckiego, wstęp i przypisy T. Bieńkowski, PIW, Warszawa 1960.
• Dembińska Anna, Zygmunt I. Zarys dziejów wewnętrzno-politycznych w latach 1540-1548, Poznań: nakładem Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk 1948.
• Dyaryusze sejmów koronnych 1548, 1553 i 1570 z rkp. wyd. J. Szujski, nakładem Komisyi historycznej Towarzystwa naukowego krakowskiego, Kraków 1872 [SRP, I].
• Długosza Jana Roczniki czyli Kroniki Sławnego Królestwa Polskiego, księga jedenasta 1413- -1430, red. i komentarz S. Gawęda, PWN, Warszawa 1985.
• Dogiel Maciej, Codex diplomaticus Regni et Magni Ducatus Lithuaniae, t. 1, cz. 1-2, Vilno 1758.
• Dubiecki Marian, Przedstawicielki dawnych dynasty. Zarys historyczny, w: idem, Obrazy i studya historyczne, Serya II, nakład Gebethnera i Wolffa, Warszawa 1899.
• Ducs de Nevers (Barons de Donzy), s. 5 zob.: Ducs de Nevers-terres et seigneurs en Donziais, www.terres-et-seigneurs-en-donziais.fr/Les-Ducs-de-Nevers pdf.
• Duvernet M. Ch., Ėtude Historique. Louis de Gonzague Duc de Nevers, Typographie de P. Bėgat, Nevers 1870.
• Dworzaczek Włodzimierz, Leliwici Tarnowscy. Z dziejów możnowładztwa małopolskiego. Wiek XIV-XV, IW PAX, Warszawa 1971.
• Panic Idzi (red.), Dzieje Śląska Cieszyńskiego od zarania do czasów współczesnych. Tom 2. Śląsk Cieszyński w średniowieczu (do 1528 roku), współpr. Bogusław Czechowicz, Starostwo Powiatowe, Cieszyn 2010.
• Encyklopedyja Powszechna, t. 2-28, nakład i druk S. Orgelbranda, Warszawa 1860-1868.
• Feldman Józef, Stanisław Leszczyński, oprac. i wstęp Jacek Staszewski, PIW, Warszawa 1984.
• Ferenc Marek, Mikołaj Radziwiłł "Rudy" (ok. 1515-1584). Działalność polityczna i wojskowa, Tow. Wyd. "Historia Jagiellonica", Kraków 2008.
• Finkel Ludwik, Elekcja Zygmunta I. Sprawy dynastii jagiellońskiej i unii polsko-litewskiej, Napoleon V, Oświęcim 2015 (I wyd. AU, Kraków 1910).
• Fraser Antonia, Sześć żon Henryka VIII, Wydawnictwo Rachocki i S-ka, Pruszków 1994.
• Gawęda Stanisław, Możnowładztwo małopolskie w XIV i w pierwszej połowie XV wieku. Studium z dziejów rozwoju wielkiej własności ziemskiej, ZNUJ CXLI Prace Historyczne, z. 18, nakładem UJ, Kraków 1966.
• Gierowski Józef A., Historia Włoch, Ossolineum, Wrocław-Warszawa-Kraków 2003.
• Godlewski Łukasz, Ewolucja poglądów Jana Olbrachta i Aleksandra Jagiellończyka w kwestii kształtu unii polsko-litewskiej, Białostockie Teki Historyczne 2016/14, s. 23-40.
• Goldstone Nancy, Królowe rywalki. Katarzyna Medycejska królowa Margot, Prószyński i S-ka, Warszawa 2016.
• Grodziski Stanisław, Habsburgowie. Dzieje dynastii, Secesja, Kraków 2013.
• Górnicki Łukasz, Dzieje w Koronie Polskiej, oprac. Henryk Barycz, Ossolineum, Wrocław 2003.
• Górzyński Sławomir, Rodzina Radziwiłłów i ich tytuły, w: Radziwiłłowie herbu Trąby, Sławomir Górzyński, Jolanta Grala, Włodzimierz. Piwkowski, Violetta Urbaniak, Teresa Zielińska, NDAP AGAD, DiG, Warszawa 1996.
• Graff Tomasz, Zbigniew Oleśnicki (1423-1455) wobec husytyzmu i polityki polsko-czeskiej, Mediaevalia Historia Bohemia 17/1, Praha Historycký ústav 2014, s. 128-167.
• Heluszka Joanna, Związki dynastyczne książąt opolskich w XIV wieku, Annales Universitatis Paedagogicae Cracovienis Studia Historia XIII (2013), s. 78-92.
• Héritier Jean, Katarzyna Medycejska, PIW, Warszawa 1981.
• Historie genealogique et chronologique e la Maison Royale de France, des pairs, grands officiers de la Couronne et de la Maison du Roy... par Perè Anselme, Augustyn Dėchauffė; continée par Honore Du Fourny, ... Tome troisieme, Par la Compagnie des Libraires, a Paris M.DCC.XXVIII.
• Hubert Ewa, Midro Alina T., W mroku genów europejskich rodów panujących, Ananke [biuletyn Galerii im. Śleńdzińskich] 2006/1 (45), Białystok 2006.
• Jasiński Kazimierz, Małżeństwa i koligacje polityczne Kazimierza Wielkiego, Studia Źródłoznawcze Commentationes 1990/XXXII/XXXIII, s. 67-76.
• Kantecki Klemens P., Elżbieta trzecia żona Jagiełły. Opowiadanie historyczne, Nadbitka z Przeglądu Naukowego i Literackiego, nakładem Księgarni Gubrynowicza i Schmidta, Lwów 1874.
• Kędzierski Jerzy Z., Dzieje Anglii 1485-1939, t. 1 1485-1830, ZN im. Ossolińskich, Wrocław Lettres inédites-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1986.
• Koczerska Maria, Królowa Zofia Olszańska - jej osobowość i rola polityczna, w: Wioletta Zawitkowska (red.), Kobiety o kobietach. Studia i szkice. Średniowiecze i czasy nowożytne, Wydawnictwo UR, Rzeszów 2010, s. 76-95.
• Korczak Lidia, Monarchia i poddani: system władzy w Wielkim Księstwie Litewskim w okresie wczesnojagiellońskim, Tow. Wydawnicze Historia Jagiellonica, Kraków 2008.
• Kowalska Zofia, Stanisław Ciołek († 1437) Podkanclerzy królewski, biskup poznański, poeta dworski, Universitas, Kraków 1993.
• Kraszewski Igor, Powiązania dynastyczne Piastów wielkopolskich, w: Hanna Kóčki-Krenz (red.), Przemysłowie wielkopolscy od księcia dzielnicowego do króla Polski, Wydawnictwo Pokonferencyjne. Konferencja popularnonaukowa towarzysząca Dniom Grodu Przemysła 27 września 2007 roku Muzeum Archeologiczne w Poznaniu, Poznań 2008, s. 55-64.
• Krzyżaniakowa Jadwiga, Ochmański Jerzy, Władysław II Jagiełło, Ossolineum, Wrocław -Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1990.
• Kubala Ludwik, Jerzy Ossoliński, t. 1, nakładem Księgarni Gubrynowicza i Schmidta, Lwów 1883.
• Kuchowicz Zbigniew, Barbara Radziwiłłówna, Wydawnictwo Łódzkie, Łódź 1976.
• Kuczyński Stanisław Maria, Król Jagiełło ok. 1350-1434, Wydawnictwo MON, Warszawa 1985.
• Lengnich Gottfried, Prawo pospolite Królestwa Polskiego..., t. 1, Drukarnia Stanisława Stachowicza, Kraków 1761.
• Magdziarz Wojciech S., Anna Austriaczka, PIW, Warszawa 2013.
• Magne Emil, Le grand Conde et le duc D'Engihien. Lettres inédites à Marie-Louise de Gonzague, reine de Pologne, sur la cour de Louis XIV (1660-1667) publiées d'après le manuscrit original autographe de Chantilly par ..., ed. Emil-Paul Freres, Paris 1920.
• Maleczyńska Ewa, Rola polityczna królowej Zofii Holszańskiej na tle walki stronnictw w Polsce w latach 1422-1434, nakładem Tow. Nauk. we Lwowie, Lwów 1936.
• Marolles Michel de, Les Memoires ... abbé de Villeivin divisez en trios parties ..., chez Antoine de Sommaville, a Paris 1656.
• Motteville Françoise de, Anna Austriaczka i jej dwór, wybór i przekład Irena Wachlowska, wstęp i przypisy Zofia Libiszowska, Czytelnik, Warszawa 1978.
• Narbutt Teodor, Pomniki do Dziejów Litewskich pod względem historycznym, dyplomatycznym, geograficznym itp. ... zebrane przez ..., nakładem Rubena Rafałowicza Księgarza Wileńskiego, Wilno 1846.
• Niemcewicz Julian U., Zbiór pamiętników historycznych o dawnej Polsce..., t. 4, nakład i wydanie nowe Jana Nepomucena Bobrowicza, Lipsk 1839.
• Nitkiewicz Maria R., Królowa Elżbieta z Pilczy i Łańcuta, trzecia żona Władysława Jagiełły, Muzeum - Zamek w Łańcucie, Łańcut 2003.
• Nowogrodzki Stanisław, Rządy Zygmunta Jagiellończyka na Śląsku i Łużycach (1499-1506), Napoleon V, Oświęcim 2015 (I wyd. nakładem PAU), Kraków 1937).
• Opaliński Krzysztof, Satyry, wyd. L. Eustachiewicz, Zakład im. Ossolińskich Wydawnictwo PAN, Wrocław 1953.
• Orzechowski Stanisław, Kroniki..., tłum. z łacińskiego M.Z.Al. Włyński, wyd. K. J. Turowski, nakład i druk Karola Pollaka, Sanok 1856.
• Polski Słownik Biograficzny, t. I, II, VI.
• Pamiętniki do panowania Zygmunta III, Władysława IV i Jana Kazimierza z rkps wydał K.Wł. Wójcicki, nakład i druk S. Orgelbranda, Warszawa 1846.
• Pavliček Jan F., Pobyt Giana Gaszona de Medici v Čechach, Školitel: prof. Phdr. Tomáš Knoz, PhD, Brno 2013, (Filozofická fakulta Masarykov univerzity Historycký ústav, Disertačni práce).
• Pollard Albert F., Henryk VIII, PIW, Warszawa 1979.
• Prochaska Antoni, Długosz o Elżbiecie trzeciej żonie Jagiełły, nakładem redakcji Tygodnika, Lwów 1876.
• Przeździecki Aleksander, Jagiellonki polskie w XVI wieku. Obraz rodziny i dworu Zygmunta I i Zygmunta Augusta królów polskich, t. 1, w drukarni UJ, Kraków 1868.
• Przybyłowicz Olga M., Elżbieta Granowska: trzecia żona Władysława Jagiełły. Życie codzienne królowej, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 1997/XLV/1, s. 3-15.
• Przybyszewski Bolesław Ks., Barbara Zapolya Królowa Polski 1512-1515, De Arte, Łańcut 2000.
• Radziwiłł Albrycht S., Pamiętniki, wyd. E. Raczyński, U braci Scherów, Poznań 1839.
• Radziwiłł Albrycht S., Pamiętniki o dziejach w Polsce, t. 2, 1637-1646, przekł. i oprac. Adam Przyboś, Roman Żelewski, PIW, Warszawa 1980.
• Rej Mikołaj, Żywot człowieka poczciwego, oprac. Julian Krzyżanowski, ZN im. Ossolińskich, Wrocław 1956.
• Rekettyés Maria, Stosunki polityczne i kulturalne polsko-węgierskie za Władysława Jagiellończyka, Signum, Wrocław 1999.
• Rozbiór krytyczny Annalium Poloniae Jana Długosz z lat 1385-1444, t. 1, oprac. Stanisław Gawęda, Krystyna Sieradzka, Julia Radziszewska, Krystyna Stachowska pod kierunkiem Jana Dąbrowskiego, Ossolineum, Wrocław-Warszawa-Kraków 1961.
• Rudzki Edward, Polskie Królowe. Żony Piastów i Jagiellonów, t. 1, Instytut Prasy i Wydawnictw "Novum", Warszawa 1985.
• Rybska-Bąk Karolina, Bulla Eugeniusza IV dla królowej Zofii (1434): wokół obecności schizmatyków na dworze pierwszych Jagiellonów, Średniowiecze Polskie i Powszechne 2014/6 (10), s. 255-269.
• Serwański Michał, Francja wobec Polski w dobie wojny trzydziestoletniej (1618-1648), Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 1986.
• Saint-Marie Anselme de, Caille du Fourny Honore, Potier de Courcy Louis, Histoire généalogique et chronologique de la Maison Royale de France, des Pairs, Grand Officiers de la Couronne..., t. 3, par la Compaigne des Libraires, a Paris 1728.
• Simplicen Paul L., L'Etat de la France, Tome troisieme, chez Michel-Etienne David, Paris 1736.
• Smišek Rostislav, Konrádowá Monika, Habsburgowie i Michał Korybut Wiśniowiecki: przyjazd arcyksiężniczki Eleonory Marii do Rzeczypospolitej w 1670 roku jako sposób komunikacji symbolicznej, Historia Slavorum Occidentis 2015/2 (9), s. 101-136.
• Solnon Jean-François, Katarzyna Medycejska. Złowroga królowa Francji, Świat Książki, Warszawa 2007.
• Starkey David, Królowe. Sześć żon Henryka VIII, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 2004.
• Staszewski Jacek, August III, Ossolineum, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1989.
• Strasz Kazimierz, Aleksander Jagiellończyk w Wilnie i na ziemiach. W. Ks. Litewskiego, nakładem Dziennika Urzędowego Kuratorium Okr. Szk. Wileńskiego, Wilno 1933.
• Sucheni-Grabowska Anna, Zygmunt August Król Polski i Wielki Książę Litewski 1520-1563, Wydawnictwo Krupski i S-ka, Warszawa 1996.
• Suchocki Jerzy, Formowanie się i skład narodu politycznego w Wielkim Księstwie Litewskim późnego średniowiecza, Zapiski Historyczne 1983/XLVIII/1-2, s. 31-73.
• Szulc Tadeusz, Kochanki i nieprawe dzieci królów polskich w okresie elekcyjnym (w świetle ówczesnych relacji), w: Jerzy Malec (red.), Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego, t. X, Krakowskie Towarzystwo Edukacyjne sp. z o.o. - Oficyna Wydawnicza AFM, Kraków 2007, s. 127-145.
• Szulc Tadeusz, Status prawnomajątkowy Ludwiki Marii de Gonzaga w świetle intercyz małżeńskich z roku 1645 i 1649, Studia Prawno Ekonomiczne, ŁTN, 2015/XCVI, s. 145-162.
• Targosz Karolina, Uczony dwór Ludwiki Marii Gonzagi (1646-1667). Z dziejów polsko-francuskich stosunków naukowych, Ossolineum, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1975.
• Tęgowski Jan, Przodkowie Zofii Holszańskiej czwartej żony Władysława Jagiełły, Genealogia. Studia i Materiały Historyczne, t. 8, red. M. Górny, Wydawnictwo Historyczne, Poznań -Wrocław 1996, s. 27-45.
• Tęgowski Jan, Pierwsze pokolenie Giedyminowiczów, Wydawnictwo Historyczne, Poznań-Wrocław 1999.
• Tęgowski Jan, Polska rodzina dynastyczna w X-XV wieku, w: Cezary Kukla (red.), Rodzina, gospodarstwo domowe i pokrewieństwo na ziemiach polskich w perspektywie historycznej - ciągłość czy zmiany, Wydawnictwo DiG, Warszawa 2013, s. 31-54.
• Toć jest dziwne a nowe. Antologia literatury polskiej średniowiecza, oprac. Antonina Jelicz, PIW, Warszawa 1987.
• Topolska Maria B., Społeczeństwo, kultura w Wielkim Księstwie Litewskim od XV do XVIII wieku, Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań-Zielona Góra 2002.
• Toscan Raoul, La Merveilleuse histoire des Ducs de Nevers : Marie de Gonzague, princesse de Nevers et reine de Pologne, Éditions de la Revue du Centre, Paris 1930.
• Tyc Teodor, Z dziejów kultury w Polsce Średniowiecznej : Stanisława Ciołek (1382-1437), Fiszer i Majewski, Poznań 1927.
• Waliszewski Kazimierz, Polsko-francuskie stosunki w XVII wieku. 1644-1667. Opowiadania i źródła historyczne ze zbiorów archiwalnych francuskich publicznych i prywatnych, Druk. UJ, Kraków 1889.
• Waliszewski Kazimierz, Maria Mantuańska Królowa Polska 1644-1648. Studium biograficzne na podstawie źródeł rękopiśmiennych, Biblioteka Warszawska 1885, t. 3, s. 321-342.
• Wapowski Bernard, Dzieje Korony Polskiej i Wielkiego Księstwa Litewskiego od roku 1380 do 1535 przez..., wyd. M. Malinowski, t. 1, nakładem i czcionką Teofila Glűckberga, Wilno 1847.
• Wdowiszewski Zygmunt, Genealogia Jagiellonów, IW PAX, Warszawa 1968.
• Wdowiszewski Zygmunt, Genealogia Jagiellonów i Domu Wazów w Polsce, Avalon, Kraków 2005.
• Wiszniewski Michał, Pomniki historyi i literatury Polskiey..., t. 4, wyd. w Drukarni D.E. Friedleina, Kraków 1837.
• Wojciechowski Zygmunt, Zygmunt Stary (1506-1548), PIW, Warszawa 1979.
• Wyrozumski Jerzy, Kazimierz Wielki, Ossolineum, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk -Łódź 1982.
• Wybór mów staropolskich świeckich sejmowych i innych, zebrał A. Małecki..., wyd. K.J. Turowski, nakładem Wydawnictwa Biblioteki Polskiej, Kraków 1860.
• Wyrozumski Jerzy, 55 lat pracy nad krytyczną reedycja dziejów Polski Jana Długosza, Nauka 2006/2, s. 153-166.
• Zawitkowska Wioletta, Walka polityczno-prawna o następstwo tronu po Władysławie Jagielle w latach 1424-1434, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2015.
• Ziembicki Witold, Barbara Radziwiłłówna w oświetleniu lekarskim, Pamiętnik Szóstego Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich w Wilnie 17-20 września 1935 r., t. 1, Referaty, do druku przygotował F. Podhorecki, nakładem Pols. Tow. Histor., Lwów 1935, s. 144-162.

Identyfikatory

DOI

10.26485/SPE/2017/104/8