Oblicza przyrody w wyobrażeniach dawnych Słowian

• Autorzy: Kamil Musiał

Warianty tytułu

Images of Nature in the Ideas of Ancient Slavs

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Opracowanie dotyczy niektórych wierzeń i przesądów dawnych Słowian, związanych z roślina-mi i zwierzętami. Celem analizy było przedstawienie gatunków, które pojawiły się w wybranych mitach i legendach dotyczących dawnych Słowian. Reprezentowały one dwie strony natury: realną/racjonalną oraz wyimaginowaną/nieracjonalną. Stąd zasób wiedzy, jak również ignorancji, zastanej w tamtych czasach, został przetłumaczony na zmitologizowane teksty, z których część przetrwała w kulturze do dnia dzisiejszego. Racjonalna strona natury reprezentowana była przez rolnictwo, ale także rośliny o znaczeniu leczniczym i kosmetycznym. Druga strona przedstawiała natomiast lęki i niepokoje ówczesnych ludzi, które były używane w określonych często celach, np. w guślarstwie czy magii miłosnej. W takich podaniach rośliny stanowiły często centralne motywy, a zwierzęta niejako umiejscawiano w tle, zaś ich rola sprowadzała się jedynie do towarzyszenia tym pierwszym. Jednakże to właśnie zwierzęta wydają się bardziej tajemnicze i obdarzone większymi mocami. W środku tych dwóch sfer znajdowało się "drzewo kosmiczne", tzw. axis mundi, które używane było przy opisie uniwersum. Ze względu na przewagę specyficznych warunków naturalnych, łatwo można sobie wyobrazić że motyw drzewa stanowił najłatwiejszy do odczytania symbol świata, poprzez który obserwowano śmierć i odradzanie się natury, a drzewo stało gdzieś pomiędzy tymi sferami, penetrując poszczególne wymiary.(abstrakt oryginalny)

EN

This paper is dedicated to some of the beliefs and customs of the ancient Slavic folk related to plants and animals. The aim of the study was to describe some species, which appeared in the selected myths and legends concerning Slavs. They usually represented two spheres of nature: real/rational and imaginary/irrational. Hence, the store of knowledge and ignorance that existed in those times was translated into a particular, often mythologized texts, some of which survived in the culture until this day. The rational side of nature was represented by agriculture, but also some medicinal and cosmetic plants. The other side was expressed by the fears and anxieties of people from those times, and was used for various purposes, such as witchcraft and love magic. In such tales, it is plants that usually make the central motifs, and animals are captured in the background, only accompanying them. Yet, the latter seem more mysterious and endowed with greater powers. In the middle of those spheres, there is located a theme of the tree, which is also known as a "space tree" or axis mundi, used for describing the universe. Due to the prevailing specific natural conditions, it is easy to imagine that such a motif was the most readable symbol of the world through which death and rebirth of nature were observed, standing somewhere between these spheres and penetrating the particular dimensions.(original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Filozofia przyrody; Naród; Antropologia

EN

Philosophy of nature; Nation; Anthropology

• Czasopismo: Rozprawy Społeczne
• Rocznik: 2018
• Tom: 12
• Numer: nr 4
• Strony: 15--21

Twórcy

autor

Kamil Musiał

• Państwowy Instytut Badawczy

Bibliografia

• Białczyński, C. (1993). Stworze i zdusze, czyli starosłowiańskie boginki i demony. Leksykon. Kraków: Wydawnictwo Kraina Księżyca.
• Bobrowski, J., Wrona, M. (2017). Mitologia słowiańska. Olszanica: Wydawnictwo BOSZ.
• Bylina, S. (1990). Magia, czary i kultura ludowa w Polsce XV i XVI w. Odrodzenie i Reformacja w Polsce, 35, 39-52.
• Chmiel, K., Derewiecki, T. (2017). Zwierzęta towarzyszące aktywności fizycznej dawnych Polaków. Roz-prawy Społeczne, 11(3), 71-74. https://doi.org/10.29316/rs.2017.30
• Cwener, A., Sudnik-Wójcikowska, B. (2012). Rośliny kserotermiczne. Leksykon. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Multico.
• Gieysztor, A. (1982). Mitologia Słowian. Mitologie Świata. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe.
• Gustawicz, B. (1882). Podania, przesądy, gadki i nazwy ludowe w dziedzinie przyrody. Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej, 6, 218-299.
• Heller, M. (2004). Filozofia przyrody. Zarys historyczny. Kraków: Wydawnictwo Znak.
• Hodoly, L. (1882). Mały przyczynek do wierzeń i podań ludowych o zwierzętach i roślinach. Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej, 6, 320.
• Impelluso, L. (2006). Natura i jej symbole: rośliny i zwierzęta, (tłum. H. Cieśla). Warszawa: Wydawnictwo Arkady.
• Kaniowska, K. (1985). Dychotomia natura-kultura, jako szczególny problem etnologii. Etnografia Pol-ska,29(1), 27.
• Kluk, K. (1802). O roślinach, ich utrzymaniu, rozmnożeniu i zażyciu. Roślin potrzebnych, pożytecznych, wygodnych, osobliwie krajowych, albo które w kraju użyteczne bydź mogą. Warszawa.
• Kopaliński, W. (1997). Słownik mitów i tradycji kultury. Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Kotarska, J. (1997). Co lipie do wierszów? Drzewa arkadii ziemiańskiej. W: A. Martuszewska (red.), Literacka symbolika roślin (s. 6-13), Gdańsk.
• Kowalik, A. (2004). Kosmologia dawnych Słowian. Prolegomena do teologii politycznej dawnych Słowian. Kraków: Zakład Wydawniczy Nemos.
• Lurker, M. (1994). Przesłanie symboli w mitach, kulturach i religiach, (tłum. R. Wojnakowski). Kraków: Wydawnictwo Znak.
• Łowmiański, H. (1986). Religia Słowian i jej upadek. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Marczewska, M. (2002). Drzewa w języku i w kulturze. Kielce: Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej.
• Mitka, J. (2000). Krajobraz kulturowy jako wyraz harmonii między człowiekiem a przyrodą. W: B. Ze-manek (red.), Przyroda - Nauka - Kultura (s. 157-164). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN.
• Mitologie Świata - Słowianie. (2007). Rzeczpospolita. Redaktor prowadzący - G. Skibicka. Kraków: Drukarnia Narodowa SA.
• Musiał, K. (2016). Drzewa, krzewy, pnącza i rośliny zielne w mitologii greckiej. Aura, 12, 21-24.
• Musiał, K. (2017). Rośliny lecznicze w najwcześniejszych dokumentach wiedzy medycznej. Rozprawy Społeczne, 11(4), 56-63. https://doi.org/10.29316/rs.2017.39
• Niżnik, J. (1978). Mit jako kategoria metodologiczna. Kultura i Społeczeństwo, 3, 163.
• Peter, E. (2014). Gady - fakty i mity. Wiadomości Zootechniczne, 50(1), 92-99.
• Rokossowska, Z. (1889). O świecie roślinnym wyobrażenia, wierzenia i podania ludu ruskiego na Wołyniu. Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej, 13, 170-80.
• Rostafiński, J. (1895). Zielnik czarodziejski, to jest zbiór przesądów o roślinach. Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej,18, 1, 42-43.
• Skrok, Z. (2006). Słowiańska moc czyli o niezwykłym wkroczeniu naszych przodków na europejską arenę. Warszawa: Wydawnictwo Iskry.
• Storl, W-D. (2009). Zioła lecznicze i magiczne. Białystok: Wydawnictwo Studio Astropsychologii.
• Styczyński, M. (2012). Zielnik podróżny. Rośliny w tradycji Karpat i Bałkanów. Krosno: Wydawnictwo Ruthenus.
• Szafer, W., Szaferowa, J. (1948). Kwiaty w naturze i sztuce. Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza Wiedza.
• Sztych, D. (2008). Zwierzęta gospodarskie w polskiej kulturze ludowej. Wiadomości Zootechniczne, 46(2), 39-47.
• Typek, J., Kujawska, M. (2014). Rośliny w wierzeniach ludowych w Słowniku wierzeń i zwyczajów słowiańskich - niedokończone dzieło Adama Fischera. Etnobiologia Polska, 4, 89-96.
• Vulcanescu, R. (1979). Kolumna niebios. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
• Zając, A. (2000). Humanistyczne aspekty badań przyrodniczych. W: B. Zemanek (red.), Przyroda - Nauka - Kultura (s. 13-20). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN.
• Ziółkowska, M. (1983). Gawędy o drzewach, Warszawa: Wydawnictwo LW.

Identyfikatory

DOI

10.29316/rs.2018.32