Stopień umiejętności korzystania z technologii cyfrowych a wykluczenie społeczne na przykładzie osób niepełnosprawnych, starszych i ubogich

• Autorzy: Katarzyna Garwol

Warianty tytułu

The Degree of Digital Literacy and Social Exclusion. A Case Study of the Disabled, the Elderly and the Poor

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Artykuł stanowi przeglądowy opis badań poświęconych zjawisku tzw. wykluczenia cyfrowego w Polsce, w odniesieniu do osób niepełnosprawnych, starszych oraz ubogich. Na początku opisano, czym jest wykluczenie społeczne oraz wykluczenie cyfrowe oraz udzielono odpowiedzi na pytanie, czy zjawisko wykluczenia cyfrowego jest tożsame ze zjawiskiem wykluczenia społecznego. Następnie omówiono skalę dostępu do technologii cyfrowych w Polsce, a zwłaszcza do Internetu, biorąc pod uwagę przede wszystkim status społeczny użytkowników, ich wykształcenie, wiek, płeć i regiony Polski, które zamieszkują. Kanwę artykułu stanowi przeglądowy opis badań na temat wykluczenia cyfrowego osób niepełnosprawnych, starszych oraz ubogich. Analizy te służą próbie odpowiedzi na pytanie, czy problem ten dotyczy tych trzech grup, a jeśli tak, to w jakiej skali. Aby rzetelnie zdiagnozować omawiane zjawisko przedstawiono także statystki dotyczące liczby osób niepełnosprawnych, starszych i ubogich zamieszkujących w Polsce, zarówno te oficjalne, jak i nieoficjalne. W końcowej części artykułu znajdują się wnioski dotyczące tego, jakie są sposoby zapobiegania i zwalczania wykluczenia cyfrowego oraz, jakie w tym obszarze istnieją inicjatywy społeczne mające motywować osoby wykluczone cyfrowo do wykorzystywania technologii IT w ich codziennym życiu. Podano przykłady kampanii społecznych służących walce z wykluczeniem cyfrowym oraz programów rządowych mających na celu zwiększenie dostępu do Internetu na terenie polskich gmin dla szerokiego grona odbiorców. (abstrakt oryginalny)

EN

The paper is a review description of research on the so-called digital exclusion in Poland, in relation to the disabled, the elderly and the poor. At the beginning, what is social exclusion and digital exclusion was described and the question of whether the phenomenon of digital exclusion is identical with the phenomenon of social exclusion is addressed. Next, the scale of access to digital technologies in Poland, and especially to the internet, was discussed, taking into account first of all the social status of users, their education, age, gender and the regions of Poland that they live in. The background for the study is a review of research on the subject of digital exclusion of the disabled, the elderly and the poor. These analyses are an attempt to answer the question whether this problem concerns these three groups, and if so, to what extent. In order to diagnose the phenomenon under discussion reliably, the statistics on the number of disabled, elderly and poor people living in Poland, both official and unofficial, were also presented. The final part of the paper contains conclusions on how to prevent and combat digital exclusion, what social initiatives exist in this area to motivate digitally excluded people to use IT in their daily lives. Examples of social campaigns aimed at combating digital exclusion and government programs aimed at increasing access to the Internet in Polish municipalities for a wide range of recipients are given. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Wykluczenie społeczne; Wykluczenie cyfrowe; Ludzie starsi; Osoby niepełnosprawne; Ubóstwo

EN

Social exclusion; Digital divide; Elderly people; Disabled people; Poverty

• Czasopismo: Nierówności Społeczne a Wzrost Gospodarczy
• Rocznik: 2019
• Numer: z. nr 58
• Strony: 47--68

Twórcy

autor

Katarzyna Garwol

• Uniwersytet Rzeszowski

Bibliografia

• Balcer, A. (2013). Zbędni, odtrąceni i niechciani - wykluczeni! W: M. Pokrzywa, S. Wilk (red.), Wykluczenie społeczne. Diagnoza, wymiary i kierunki badań (s. 9-24). Rzeszów: Wydawnictwo UR.
• Batorski, D., Płoszaj, A. (2012). Diagnoza i rekomendacje w obszarze kompetencji cyfrowych społeczeństwa kompetencji cyfrowych społeczeństwa i przeciwdziałania wykluczeniu cyfrowemu i przeciwdziałania wykluczeniu cyfrowemu w kontekście zaprogramowania wsparcia w latach 2014-2020, Warszawa: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego.
• Bogdanov, D. (2013). Instytucjonalne przeciwdziałanie e-wykluczeniu wybranych grup. Zarządzanie Publiczne, 4(24), s. 361-377.
• Czapiński, J. (2011). Rodzaje wykluczenia społecznego. W: J. Czapiński, T. Panek (red.) Diagnoza społeczna 2011. Warunki i jakość życia Polaków (s. 346-352). Warszawa: Rada Monitoringu Społecznego.
• Dąbrowski, G. (2018). Dostęp do internetu - perspektywy w latach. W: P. Kolenda (red.), Internet 2017/2018. Raport strategiczny (s. 6-7). Warszawa: IAB Polska.
• Dejnaka, A. (2012). Internet bez barier - accessibility oraz usability a potrzeby osób niepełnosprawnych. Niepełnosprawność: zagadnienia, problemy, rozwiązania, 2(3), Warszawa: PFRON.
• Feliksiak, M. (2017). Korzystanie z telefonów komórkowych. Komunikat z badań nr 99/2017. Warszawa: CBOS.
• Felisiak, M. (2015). Internauci 2015. Komunikat z badań CBOS, nr 90/2015. Warszawa: Fundacja Centrum Badania Opinii Społecznej.
• Fiszer, A. (2016). Nowe media jako narzędzie usprawniające życie osób niepełnosprawnych. W: Studia Krytyczne/Critical Studies, 2 (s. 161-174). Opole: Wydawnictwo UO.
• GUS o ubóstwie i niedostatku w województwach Polski (2018). Pobrane z: https://www. portalsamorzadowy.pl/polityka-i-spoleczenstwo/gus-o-ubostwie-i-niedostatku-w- -wojewodztwach-polski,103172.html (2018.10.18).
• GUS, (2017). Społeczeństwo Informacyjne w Polsce. Wyniki badań statystycznych z lat 2013-2017. Warszawa-Szczecin: Zakład Wydawnictw Statystycznych.
• Jak wygląda korzystanie z internetu w polskich województwach?, Mobirak (2018). Pobrane z: https://mobirank.pl/2018/03/27/jak-wyglada-korzystanie-z-internetu-w-polskich- wojewodztwach-luty-2018/ (2018.08.5).
• Jemielniak, D. (2008). Praca oparta na wiedzy. Praca w przedsiębiorstwach wiedzy na przykładzie organizacji Hight-Tech. Warszawa: WAiP.
• Jeran, A. (2018). Wykluczenie cyfrowe. Pobrane z: http://zawszeaktywny.byd.pl/userfiles/ files/PUBLIKACJA 4 - Wykluczenie cyfrowe_tekst.pdf (2018.09.20).
• Kawa, M., Kuźniar, W. (2017). Skala zagrożenia ubóstwem i wykluczeniem społecznym. Nierówności Społeczne a Wzrost Gospodarczy, 51 (3/2017), 329-339. DOI: 10.15584/nsawg.2017.3.26.
• Kubicki, P., Batorski, D. (2015). Kompetencje medialne osób w wieku 50+.Bariery i rekomendacje. W: M. Federowicz, S. Ratajski (red.), O potrzebie edukacji medialnej w Polsce (s. 315-336). Warszawa: Polski Komitet do spraw UNESCO, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji.
• Kurowski, P., Szarfenberg, R. (2003). Narodowa Strategia Integracji Społecznej dla Polski. Warszawa: Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej.
• Kuta-Pałach, M., Malicki, K., Pokrzywa, M., Wilk, S. (2011). Wykluczenie społeczne i ubóstwo w województwie podkarpackim. Rzeszów: Wydawnictwo UR.
• Lew-Starowicz, R., Lorecka, K. (2013). Wykluczenie cyfrowe - droga do reintegracji społecznej. Warszawa: Wydawnictwo UW.
• Ludność w wieku 60+. Struktura demograficzna i zdrowie, GUS (2018). Pobrane z: https:// stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/ludnosc/ludnosc-w-wieku-60-struktura- demograficzna-i-zdrowie,24,1.html (2018. 08.29).
• Masłyk, T., Migaczewska, E. (2014). Portret aktywnego, niepełnosprawnego użytkownika sieci internetowej. Niepełnosprawność: zagadnienia, problemy, rozwiązania, 3(12) (s. 25-39). Warszawa: PFRON.
• Miotk, A. (2018). Użytkownicy internetu w Polsce. W: P. Kolenda (red.), Internet 2017/2018. Raport strategiczny (s. 8-9). Warszawa: IAB Polska.
• Niepełnosprawność w liczbach, Serwis internetowy gminy Brzozów (2018). Pobrane z: http://brzozow.pl/index.php/informacje-dla-osob-niepelnosprawnych/niepelnosprawnosc- w-liczbach/ (2018.08.17).
• Niepełnosprawność, Ośrodek Informacji ONZ w Warszawie (2018). Pobrane z: http:// www.unic.un.org.pl/niepelnosprawnosc/ (2018.08.15).
• Niepełnosprawny w sieci (2018). Pobrane z: https://docplayer.pl/6806376-Niepelnosprawny- w-sieci.html (2018.08.24).
• O ile wzrosła liczba internautów w ciągu dekady?, GEMIUS (2018). Pobrane z: http:// www.gemius.pl/wszystkie-artykuly-aktualnosci/o-ile-wzrosla-liczba-internautow-w- -ciagu-dekady.html (2018.09.30).
• Odliczanie wydatków na Internet w ramach ulgi rehabilitacyjnej, Podatki.biz (2018). Pobrane z: https://www.podatki.biz/artykuly/odliczanie-wydatkow-na-internet-w- -ramach-ulgi-rehabilitacyjnej_14_33604.htm?idDzialu=14&idArtykulu=33604 (2018.08.25).
• Osoby starsze a wykluczenie cyfrowe (2018). Pobrane z: https://edukator.ore.edu.pl/ osoby-starsze-a-wykluczenie-cyfrowe/ (2018.08.29).
• Panek, T. (2013). Ubóstwo. W: I. E. Kotowska (red.), Rynek pracy i wykluczenie społeczne w kontekście percepcji Polaków. Diagnoza społeczna 2013 (s. 181-196). Warszawa: Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej and Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich.
• Piotrowski, E.P. (2005). Meandry przedłużania życia poprzez aktywne uczestnictwo w zajęciach Uniwersytetu Trzeciego Wieku. W: M. Orłowska (red.), Skazani na wykluczenie (s. 156-167). Warszawa: Wydawnictwo APS im. M. Grzegorzewskiej.
• Polski internet w sierpniu 2018, GEMIUS. Pobrane z: http://pbi.org.pl/badanie-gemius-pbi/ polski-internet-w-sierpniu-2018/ (2018.09.29).
• Sawicka, A. (2015). Wykluczenie cyfrowe w Polsce. Warszawa: Kancelaria Senatu. Biuro Analiz i Dokumentacji.
• Sochacka-Kawiecka, M., Kołakowska-Seroczyńska, Z., Zielińska, D., Makowska- -Belta, E., Ziewiec, P. (2017). Badanie potrzeb osób niepełnosprawnych, Warszawa: PFRON.
• Stempień, J.R. (2018). Czy brak dostępu do nowoczesnych urządzeń może powodować wykluczenie społeczne?. Pobrane z: http://wiadomosci.ngo.pl/wiadomosc/333144. html (2018.09.18).
• Sytuacja gospodarstw domowych w 2017 r. w świetle wyników badania budżetów gospodarstw domowych, GUS. Pobrane z: https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/warunki- -zycia/dochody-wydatki-i-warunki-zycia-ludnosci/sytuacja-gospodarstw-domowych- -w-2017-r-w-swietle-wynikow-badania-budzetow-gospodarstw-domowych,3,17.html (2018.10.20).
• Szpunar, M. (2005). Cyfrowy podział - nowa forma stratyfikacji społecznej, W: J. Kleban, W. Wieczerzycki (red.), Era społeczeństwa informacyjnego. Wyzwania, szanse, zagrożenia (s. 97-107). Poznań: Wydawnictwo WSKiZ.
• Tarkowska, E. (2005). Kategoria wykluczenia społecznego a polskie realia. W: M. Orłowska (red.), Skazani na wykluczenie (s. 16-29). Warszawa: Wydawnictwo APS im. M. Grzegorzewskiej.
• Tomczyk, Ł. (2015). Edukacja osób starszych. Seniorzy w przestrzeni nowych mediów, Warszawa: Wydawnictwo Delfin S.A.
• Ulga za internet w rozliczeniu zeznania rocznego (2018). https://poradnikprzedsiebiorcy. pl/-ulga-za-internet-w-rozliczeniu-zeznania-rocznego (2018.09.30).
• Ułan G. (2018). GUS: Jak Polacy korzystali z internetu w 2017 roku. Pobrane z: https:// antyweb.pl/gus-jak-polacy-korzystali-z-internetu-w-2017-roku/ (2018.08.30).
• Warwas, I. (2018). Osoby starsze a wykluczenie cyfrowe. Pobrane z: https://edukator.ore. edu.pl/osoby-starsze-a-wykluczenie-cyfrowe/ (2018.08.30).
• Wawrzyniak, J.K. (2013). Dekryminalizacja ze względu na wiek i negatywne nastawienie marginalizacji zawodowej (dla) osób starszych. W: A. Zamkowska (red.), Wykluczenie społeczne a potrzeby wsparcia społecznego (s. 131-139). Radom: Wydawnictwo UT-H.
• Widawska, E., Wysocka, E., Wieczorek, Z. (2014). Wyznaczniki wykluczenia cyfrowego i dostępności stron internetowych instytucji publicznych. Częstochowa: Wydawnictwo Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie.
• 62 procent Polaków korzysta ze smartfonów, 53 procent globalnych wydatków na reklamę w segmencie mobile, Wirtualnemedia.pl (2018). https://www.wirtualnemedia.pl/artykul/ ile-polakow-korzysta-ze-smartfonow (2018.08.7).

Identyfikatory

DOI

10.15584/nsawg.2019.2.4