Śląskie szkła barokowe ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie

• Autorzy: Alicja Kiljańska

Warianty tytułu

Silesian Baroque Glasswork from the Collections of the National Museum in Krakow

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Kolekcja szkła Muzeum Narodowego w Krakowie to zbiór różnorodny, kształtowany przez dary i w mniejszym stopniu zakupy czynione od końca XIX wieku po czasy współczesne. Dzięki wybitnym kolekcjonerom i w mniejszym stopniu zakupom, zasób ten jest jednym z bogatszych w naszym kraju, gromadząc przykłady szkła środkowoeuropejskiego od końca XVII wieku. W kontekście zbiorów muzealnych z Wrocławia, Jeleniej Góry, Warszawy czy Tarnowa, reprezentacja XVIII wiecznych śląskich szkieł barokowych w zbiorach Muzeum wypada skromnie. Tworzą ją cztery zabytki: kielich z nakrywą i portretem Augusta III z kolekcji Stanisława Ursyn-Rusieckiego, kielich z unikatowym wierszem w języku polskim oraz dwa przykłady szkieł z dekoracją heraldyczną i rodzajową. Przegląd kolekcji wskazuje na brak determinacji w zabieganiu o zakupy zabytków pochodzących z warsztatów funkcjonujących na Śląsku w XVIII wieku. Priorytety związane z uzupełnianiem zbioru pozostawiały szkło śląskie w dalszej kolejności, faworyzując pozyskiwanie przykładów szkła z terenu Rzeczypospolitej w jej historycznych granicach. Niemniej, ze względu na wyjątkowość posiadanych zabytków że warto zwrócić uwagę na zbiory Muzeum Narodowego w Krakowie również w kontekście szkła barokowego pochodzącego ze Śląska. (abstrakt oryginalny)

EN

The glasswork collection of the National Museum in Krakow is highly varied, shaped by donations and to a lesser degree by purchases undertaken beginning at the end of the 19th century and continuing until today. Thanks to the work of outstanding collectors and also to the purchases made, this forms one of the richest collections in the country of examples of Central European glasswork dating from the late 17th century. When compared to the museum collections in Wrocław, Jelenia Góra, Warsaw and Tarnów, the representation of 18th century Silesian Baroque glasswork in the NMK collection is rather modest. It comprises four historic pieces; a covered chalice with a portrait of King Augustus III from the collection of Stanisław Ursyn-Rusiecki, a chalice with a one-of-a-kind inscription in Polish, and two examples of glasswork with heraldic and genre scene decoration. A review of the collection suggests very little determination when it comes to pursuing purchases of historic glasswork originating in workshops operating in Silesia during the 18th century. Priorities set in purchasing policies for the collection neglected Silesian glasswork, favouring instead glasswork originating from within the historic borders of the Polish Republic. However, due to the exceptional quality of the works already included in the collection, it is well worth taking the collection of the NMK into consideration in the context of Silesian Baroque glasswork. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Wyroby szklane; Sztuka; Historia; Zabytki

EN

Glassware products; Art; History; Monuments

• Czasopismo: Szkło i Ceramika
• Rocznik: 2019
• Numer: nr 2
• Strony: 16--21

Twórcy

autor

Alicja Kiljańska

• Muzeum Narodowe w Krakowie

Bibliografia

• Poszerzona wersja tekstu wygłoszonego 18.11.2016 w Muzeum Karkonoskim w Jeleniej Górze na sesji pt. "Śląskie szkło barokowe".
• Kasprzak A. J., Szkła z hut radziwiłłowskich. Naliboki (1722-1862).Urzecze (1737-1846). Szkła ze zbiorów muzeów polskich,zagranicznych i kolekcji prywatnych, t. II, Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa 1998; A. J. Kasprzak, Szkła z Huty Kryształowej w starostwie lubaczowskim, 1717/1718 - koniec XVIII wieku, Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa 2005; A. Kilijańska, Kolekcja szkieł Emeryka Hutten-Czapskiego, [w:] Monumentis Patriae. Emerykowi Hutten-Czapskiemu w 110. Rocznicę śmierci Muzeum Narodowe w Krakowie, Kraków 2006, s. 157-167.
• Buczkowski K., Dawne szkła artystyczne w Polsce, Muzeum Narodowe w Krakowie, Kraków 1958, s. 159-161, fot. 83 - jedynie ilustracja z trzema zabytkami z kolekcji Muzeum Narodowego w Krakowie, z podpisem "Szkła śląskie...". Reprodukowane szkła to: czarka na stopie (nr inw. MNK-IV-Sz-1138, Północne Czechy), czasza kielicha (nr inw. MNK-IV-Sz-805, Czechy), kielich z napisami (nr inw. MNKIV- Sz-790), kielich opisany poniżej.
• Lange G., Die Glasindustrie im Hirschberger Thale, Leipzig 1889; E. von Czihak, Schlesische Gläser. Eine Studie über die schlesische Glasindustrie früher Zeit nebst einem beschreibenden, Katalog der Gläsersammlung des Museum schlesischer Altertümer zu Breslau, Breslau 1891; E. von Czihak, Ältere Glashütten im schlesischen Gebirge. Isergebirge, Waldenburg Gebirge, Grafschaft Glatz, "Schlesiens Vorzeit in Bild und Schrift. Zeitschrift des Vereins für das Museum schlesischer Altertümer", Bd. 5, 1894, s. 141-144; E. von Czihak, Nachträge zur Geschichte der schlesischen Glasindustrie, "Schlesiens Vorzeit in Bild und Schrift. Zeitschrift des Vereins für das Museum schlesischer Altertümer", Bd. 5, 1894, s. 147-158; H. Fechner, Die schlesische Glasindustrie unter Friedrich dem Großen und seinen Nachfolgern bis 1806. Nach den Akten des Königlichen Staatsarchivs zu Breslau, "Zeitschrift des Vereins für Geschichte und Alterthum Schlesiens", Bd. XXVI, 1892, s. 74-130; H. Seydel, Beiträge zur Geschichte des Siegelstein- und Glasschnitts und der Glaserzeugung im Riesen- und Isergebirge, "Jahrbuch des Schlesischen Museums für Kunstgewerbe und Altertümer", NF VII, 1919, s. 248-262.
• Chrzanowska P., Kolekcje szkła śląskiego w zbiorach muzeów polskich, [w:] Z dziejów szkła artystycznego w Polsce. Wybór materiałów z sesji naukowej zorganizowanej w 1980 roku przez Muzeum Okręgowe w Jeleniej Górze, Muzeum Okręgowe w Jeleniej Górze, Jelenia Góra 1985, s. 35-44, s. 36; Ornamenta Silesiae 2000 - Ornamenta Silesiae,. Tysiąc lat rzemiosła artystycznego na Śląsku, red. M. Starzewska, Muzeum Narodowe we Wrocławiu, Wrocław 2000, s. 165, poz. 287 - kielich określony jako śląski jest dziełem z terenu północnych Czech lub Karkonoszy.
• Inwentarz MNK, T. XVII, MNK 79. 084 - tam odniesienie do dz. p. 8705 z 1919 roku; "Kielich rżnięty z trawionym herbem Saskim i wizerunek Augusta II [sic!] z pokrywą ze szlakiem", cyt. za: Sumariusz zabytków kolekcji hrabiego Stanisław Ursyn Rusieckiego, 22 lutego 1939, s. 7.
• Plater-Zyberk M., Józef Rusiecki, PSB, Wrocław-Warszawa-Kraków 1991, t. XXXIII, z. 136, s. 130-131; M. Plater-Zyberk, Stanisław Ursyn-Rusiecki, PSB, Wrocław-Warszawa-Kraków 1991, t. XXXIII, z. 136, 133-134.
• "Kielich z pokrywą szklany z białego, pięknego szkła z brzegami złoconymi, w fasety czyli ścianki szlifowany na niem popiersie Augusta III i z przeciwnej strony herby (.. Polsko Litewskie ...", cyt. za: Inwentarze MNK, Dary, Stanisław Ursyn-Rusiecki, Spis przedmiotów sztuki, zabytków starożytności, tudzież monet i medali i różnych pamiątek krajowych, sposobem kupna i ofiar nabytych przez czas pobyty w Warszawie od 1 czerwca 1859- (rękopis); kontynuacja dokumentu: dz. p. 143/37, II teczka, lata 1855-1938, s. 138: Dodatek do drugiej karty spisu nabytych przeze mnie monet, medali i innych starożytności w Warszawie.
• Wymiary: "wysokość kielicha z pokrywą 0,242 m, średnica podstawy 0,089 m, średnica otworu 0,077 m", cyt. za: Katalog Wystawy Starożytności i Przedmiotów Sztuki 1856, urządzonej w pałacu J. W. hr Augustostwa Potockich w Warszawie, Warszawa 1856, s. 232, poz. 753.
• Katalog Wystawy Dzieł Sztuki Stosowanej do Przemysłu urządzonej staraniem Komitetu Muzeum Przemysłu i rolnictwa w Warszawie w Pałacu Brühlowskim, Warszawa 1881, s. 43, poz. 503; Album dzieł sztuki w zastosowaniu do przemysłu z wystawy urządzonej przez Muzeum Przemysłu i Rolnictwa w Warszawie w 1881 r., Warszawa 1883, tab. XX (drugi od lewej).
• Nr inw. MNK-IV-Sz-793/a-b (MNK 79. 084), wys. z pokrywą 23,7 cm; wys. Korpusu 17 cm; śr. stopy 8,9 cm, śr. wylewu 7,6 cm; wys. pokrywy 7,6 cm; śr. 8 cm. Stan zachowania: szkło przy krawędzi pokrywy pęknięte i sklejone w dwóch kawałkach.
• Europäisches Glas. 108. Fischer-Auktion, 17. Oktober 1998, Heilbronn 1998, s. 69, poz. 463; Taf. 30, Bd. 463; Europäisches Glas. 187. Fischer-Auktion, 18. März 1995, Heilbronn 1995, s. 84-85, poz. 309; A. Chrzanowska, Szkło nowożytne 16-18 w. Zbiory Muzeum Narodowego we Wrocławiu, Wrocław 1991, s. 30, poz. 107, il. s. 73, poz. 107.
• Klesse B., Glassammlung Helfried Krug, B. II, Bonn 1973, s. 190-191, poz. 589; Chrzanowska, Szkło nowożytne..., op. cit., s. 30, poz. 105, il. s. 73, poz. 105; Muzeum Narodowe w Warszawie, nr inw. 210178 - kielich z podobnie ujętym portretem Johna Wilkesa.
• Drahotová O., Medaile a mince jako předlohy pro řezané barokní sklo v Umĕleckoprůmyslovém muzeu v Praze. Příspĕvek k ikonografii českého a slezského řezaného skla, "Ars Vitraria III, Sbornik Studii Muzea a Bizuterie v Jablonci nad Nisou", Jablonec nad Nisou 1971, s. 18-29; A. Chrzanowska, Artystyczne szkła śląskie XVII i XVIII w., Warszawa 1987, s. 38-40.
• Kopicki E., Katalog podstawowych typów monet i banknotów Polski oraz ziem historycznie z Polską związanych 1632-1795, t. III, Warszawa 1977, s. 208-209, poz. 328, 330.
• Nr inw. MNK-XIII-2015 - kielich pozyskany do zbiorów Muzeum Czartoryskich ze zbiorów prywatnych Adolfa Cichowskiego, wys. 16,7 cm, śr. stopy 8,5 cm, śr. Wylewu 7,1 cm.
• "kupiono kielich .... z napisem polskim", cyt. za: Inwentarze MNK, dz. p. 11. 722, t. III, s. 469, 4. 4. 1927 -; Nr inw. MNK-IV-Sz-790 (MNK 136. 024), wys. 20,8 cm, śr. Stopy 10,2 cm, śr. wylewu 8,5 cm.
• Napis po łacinie odnosi się do skuteczności wód mineralnych, w mniej dosłownym tłumaczeniu: "Dla wód mineralnych sprawdzeniem jest ich poruszenie".
• Auktion 39 Glas, 3. Mai 1986, Heilbronner Kunst- und Auktionshaus Fischer, Heilbronn 1986, s. 64, poz. 500, Taf. 113, Bd. 500; S. Baumgärtner, Glaskunst vom Mittelalter bis zum Klassizismus, Bremer Landesmuseum/Focke Museum, Bremem 1987, s. 177, poz. 147, s. 179, poz. 148; Chrzanowska, Artystyczne szkła..., op. cit., s. 39 (il.); M. Buczyński, Sztuka szkła. Glass Art. Glaskunst, Bielsko Biała 1998, s. 46.
• Podobne teksty satyryczne, panegiryczne i okazjonalne odnajdujemy w zbiorze autorstwa Elżbiety z Kowalskich Drużbackiej Zbiór Rytmów Duchowych Panegirycznych Moralnych y Światowych., wydanych w Warszawie w 1752 r.
• Chrzanowska, Artystyczne szkła... op. cit., s. 36-37; Chrzanowska 1991, s. 33, poz. 123; s. 78, il 123.
• Kincel R., Sarmaci na Śnieżce, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1973.
• Kasprzak A. J., Szkła z hut radziwiłłowskich. Naliboki (1722-1862). Urzecze (1737-1846). Szkła ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie, t. I, Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa 1998, s. 180-181, poz. 31-32.
• Chrzanowska, Szkło nowożytne... op. cit., s. 30, poz. 102, s. 72, il. 102.
• Das Bömische Glas 1700-1950, Band I, Barock, Rokoko, Klassizismus, Passauer Glasmuseum, 1995, s. 93, poz. I. 85, datowane 1760-1770; S. Żelasko, Barock und Rokoko im Hirschberger Tal. Stein- und Glasschnitt 1650-1780, Glassmuseum Passau, Passau 2014, s. 300, poz. 272, datowane 1750-1760.
• Inwentarze MNK LMN/Zak/37/64 - 3 marca oferta "DESA" Dzieła Sztuki, Antyki, Przedsiębiorstwo Państwowe, Delegatura w Krakowie, ul. Św. Jana 16, nr rej. 251/64; 11 marca 1964 dekretacja na ofercie dyrektora Banacha "proszę omówić z dr Buczkowskim", 25 marca - zebranie Komisji Zakupów, dzień później prośba do PP. DESA o wystawienie rachunku; 31 marca 1964 - wystawienie faktury o nr 87/II/35/1/64.
• Nr inw. MNK-IV-Sz-691/a-b (MNK 310. 018), wys. z pokrywą: 24,3 cm, wys. 17,5 cm, śr. wylewu 7,1 cm, śr. stopy 8,8 cm.
• Chrzanowska, Artystyczne szkła... op. cit., s. 24; A. J. Kasprzak, H. Skoropadowa, Europejskie szkło od XVI do początku XIX wieku w zbiorach Muzeum Etnografii i Przemysłu Artystycznego Instytutu Narodoznawstwa Narodowej Akademii nauk Ukrainy we Lwowie, Warszawa 2008, s. 91.
• Auktion 1986 s. 63, poz. 495, Taf. 86, Bd. 495 - postać jelenia; A. Kwaśnik-Gliwińska, Europäisches Glas aus 17.-20. Jahrhundet aus der Sammlung Nationalmuseum in Kielce. Szkło europejskie XVI-XX wieku ze zbiorów Muzeum Narodowego w Kielcach, Kielce 2003, s. 40, poz. 32 - palmeta z wyrastającymi gałązkami; Eurpäisches Glas und Studioglas die Studiosammlung Kirchhoff. 193 I. Auktion, 16. Oktober 2010, poz. 56; Żelasko, Barock und Rokoko... op. cit., s. 263, poz. 236, s. 284, poz. 255, s. 291, poz. 261.
• J. Wierzchucka, M. Kügler, Barockes Glas aus Schlesien, Śląskie szkło barokowe, Gabriela Zawiła i Markus Bauer, Görlitz/Zittau 2016, s. 104, poz. 72 - zbliżona palmeta w edycji akantu; s. 85, poz. 56 - fryz akantowy ("bordiura").
• Chrzanowska, Szkło nowożytne... op. cit., s. 32, poz. 119, il. s. 77, poz. 119 - monogram FW na tarczy; Europäisches Glas 1998, s. 70, poz. 468, Taf. 27, Bd. 468 - Pallas Atena wsparta na medalionie z monogramem wiązanym; Żelasko, Barock und Rokoko... op. cit., s. 237, poz. 205.
• Chrzanowska A., Odbitki dekoracji szkieł Christiana Gottfrieda Schneidera, "Roczniki Sztuki Śląskiej", II, Muzeum Narodowe we Wrocławiu, Wrocław 1963, s. 128-132 - wśród reprodukowanych odbitek brak bezpośrednich analogii do opisanej dekoracji; Z. Dolczewski, Vitrea Splendida. Katalog zbiorów Muzeum Narodowego w Poznaniu, Muzeum Narodowe w Poznaniu, Poznań 2002, s. 128, poz. 73 - wykonanie dekoracji pucharka połączono z kręgiem Ch. G. Schneidera. Z zabytkiem krakowskim łączy je opracowanie drzew oraz ornamentu otaczającego kompozycje. W zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie znajduje się kielich z podobną dekoracją (nr inw. MNW 233123).
• Żelasko S., Barock und Rokoko... op. cit., s. 87-88, s. 294, poz. 264, wykonanie szkła - huta Preusslerów, Weiberberg (huta pod Babińcem koło Szklarskiej Poręby). Fot. 5. Kielich z nakrywą, ze sceną rodzajową i herbem von Gessler.
• Ibidem, s. 288, poz. 258, s.306-307, poz. 276. Atrybucja konkretnych prac warsztatowi Samuela Schneidera wymaga dodatkowych badań m.in. archiwalnych i fizyko-chemicznych.
• Inwentarz MNK LMN/Zb/II-a/5/68, 16-19 lutego 1968 - zespół dokumentów dotyczący akcesji.
• Nr inw. MNK-IV-Sz-2131/a-b (MNK 312. 320), wys. z pokrywą: 25,6 cm, wys. Bez pokrywy: 20,2 cm; śr. stopy: 11 cm; śr. wylewu: 8,6 cm.
• Dorst L., Schlesisches Wappenbuch oder die Wappen des Adels im Souverainen Herzogtum Schlesiein der Grafschaft Glatz und der Oberlausitz, Goerlitz 1847, Bd. 1, s. 45-46, nr 279; Bd. 2, Taf. 91, nr 279, opis i ilustracja herbu; jako miejsce zamieszkania rodziny wskazano Lomnitz; R. Sękowski, Herbarz szlachty śląskiej, t. II, D-G, Fundacja "Zamek Chudów", 2005, s. 351, w 1753 r. (lub 1756?) nabył od Karola Henryka Konrada von Larisch majątki na Górnym Śląsku w okolicy Olesna (Rosenberg): Sowczyce (Schoffschuetz), Łomnicę (Lomnitz), Brynicę (Brinitz) i kolonię Łomnicką (Tellsruh) - w następnym pokoleniu majorat.
• Kindler von Knobloch J., Oberbadisches Geschlechterbuch, Heidelberg 1898, Bd. 1., s. 437-441, tamże drzewo genealogiczne hrabiowskiej linii rodziny von Gessler.
• Korespondencja mailowa z prof. Josephem Oszackim, synem pp. Oszackich,18.03.2014, cytuję: "Moja mama przypomina sobie szkło [...] Wydaje jej się, że pochodziło z domu moich dziadków, którzy powrócili z Austrii do Krakowa po I wojnie."
• Chrzanowska, Artystyczne szkła... op. cit., s. 24; Kasprzak, Ornamenta Silesiae... op. cit., s. 166, poz. 292.
• Europäisches Glas 103. Fischer-Auktion, 18. Oktober 1997, Heilbronn 1997, s. 42, poz. 256, Taf. 30, Bd. 256; 206. Europäisches Glas & Studioglas, T. II. 206. Fischer-Auktion,, Heilbronn, 17.03.2013, Bd. 672 - w obu przypadkach dekoracje kielicha: dwa pola z przedstawieniem rodzajowym, trzecie z heraldycznym; 199. Auktion: Glasauktion in Zwiesel - Auktion in Heillbronn, Heilbronn 2.07.2011, Bd. 67 - przy trzech polach: dwa puste, jedno z herbem; Muzeum Narodowe w Warszawie, nr inw. 188204 - kielich o czaszy z analogicznym podziałem na trzy pola rozgraniczone listwami i palmetami, określony jako "krąg rodziny Schneider".
• Dolczewski, Vitrea Splendida..., op. cit., s. 128, poz. 73, s. 131, il. 73 - dekoracja szkła przypisana kręgowi Ch. G. Schneidera.
• Baumgärtner, Glaskunst..., op. cit., s. 182, poz. 151; Chrzanowska, Szkło nowożytne... op. cit., s. 32, poz. 120; s. 77 (il.), poz. 120; Das Bömische Glas... op. cit., s. 93, poz. I. 86.
• Żelasko S., Barock und Rokoko... op. cit., s. 294, poz. 264.