Sandomierskie Voivodship in the Former Poland - Political and Administrative Status

• Autorzy: Krzysztof Seroka

Warianty tytułu

Województwo sandomierskie w dawnej Polsce - status ustrojowo-administracyjny

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

The Sandomierskie Voivodship existed on the administrative map of Poland from the 14th century until the fall of the Polish-Lithuanian Commonwealth at the end of the 18th century. Its genesis is connected with the times of the early Piast monarchy and the importance of the city of Sandomierz as one of the main seats of the Kingdom of Poland (sedes Regni principales) already defined in the oldest Polish Chronicles by Gallus Anonymus. Sandomierz's relations with Krakow during the division of the state into districts (1138-1310) and support granted to the Piasts in the struggle for the unification of the state raised the province of Sandomierz to the rank of the voivodship, with all the constituent elements of the voivodship as an administrative unit of the nobility's self-government. This study draws attention to the role of historical factors in obtaining a high position in the hierarchy of pre-partition Poland by the Sandomierskie Voivodship. In particular, the role of this voivodship is visible in the light of formal and legal sources, documents and royal seals as well as the place of the Sandomierz's dignitaries in the former state ceremonial. The dusk of the significance of the Sandomierskie Voivodship was triggered by the reign of rulers of the Jagiellon dynasty in Poland. The shift of the state borders to the east after the unification of Poland and Lithuania weakened the former meaning of Sandomierz as the main gate leading from Poland to the east. After Poland regained its independence in 1918, the concept of the continuation of the voivodship with the capital in Sandomierz was developed. These plans were interrupted by the outbreak of World War II and the Polish state did not resume them. (original abstract)

Województwo sandomierskie na mapie administracyjnej Polski istniało od XIV w. do upadku Rzeczypospolitej w końcu XVIII w. Jego geneza wiąże się z czasami monarchii wczesnopiastowskiej i znaczeniem miasta Sandomierza jako jednej z głównych siedzib Królestwa Polskiego (łac. sedes Regni principales) określonym już w najstarszej polskiej kronice Galla Anonima. Związki Sandomierza z Krakowem w okresie podziału państwa na dzielnice (1138-1310 r.) oraz wsparcie udzielone Piastom w walce o zjednoczenie państwa wyniosły prowincję sandomierską do rangi województwa, ze wszystkimi znamionami ustrojowymi województwa jako jednostki administracyjnej samorządu szlacheckiego. Niniejsze opracowanie zwraca uwagę na rolę czynników historycznych w uzyskaniu przez województwo sandomierskie wysokiej pozycji w hierarchii ziem Polski przedrozbiorowej. W szczególności rola tego województwa widoczna jest w świetle źródeł formalnoprawnych, dokumentów i pieczęci królewskich oraz miejsca dostojników sandomierskich w dawnym ceremoniale państwowym. Zmierzch znaczenia województwa sandomierskiego zapoczątkowały czasy panowania w Polsce władców z dynastii Jagiellonów. Przesunięcie granic państwa na wschód po uniach Polski z Litwą osłabiło dawne znaczenie Sandomierza jako głównej bramy prowadzącej z Polski na wschód. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 r. opracowana była koncepcja kontynuacji województwa ze stolicą w Sandomierzu. Plany te przerwał wybuch II wojny światowej i już do nich państwo polskie nie powróciło. (abstrakt oryginalny)

Słowa kluczowe

EN

Local government; Public administration

PL

Samorząd terytorialny; Administracja publiczna

• Czasopismo: Barometr Regionalny
• Rocznik: 2018
• Tom: 16
• Numer: nr 5
• Strony: 59--68

Twórcy

autor

Krzysztof Seroka

• Maria Curie-Sklodowska University, Poland

Bibliografia

• Balzer, O. 1916. Stolice Polski 963-1138. Studya nad Historyą Prawa Polskiego. Lwów: Tow. dla Popierania Nauki Polskiej z fund. B. Orzechowicza.
• Bardach, J. 1964. Historia państwa i prawa Polski. T. 1, Do połowy XV wieku. Edited by J. Bardach. 2nd ed. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Bieniak, J. 1982. "Polska elita polityczna XII wieku (Część I. Tło działalności)." In Społeczeństwo Polski średniowiecznej. Zbiór studiów. T. 2, edited by S.K. Kuczyński, 11-61. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Bieniak, J. 1996. "Znaczenie polityczne koronacji Przemysła II." In Orzeł Biały. Herb Państwa Polskiego. Materiały sesji naukowej w dniach 27-28 czerwca 1995 roku na Zamku Królewskim w Warszawie, edited by S.K. Kuczyński. Warszawa: "DiG."
• Bobowski, K. 1965. "Ze studiów nad dokumentami i kancelarią Bolesława Wstydliwego." Acta Universitatis Wratislaviensis 36 (Historia 9).
• Bogucka, M., and H. Samsonowicz. 1986. Dzieje miast i mieszczaństwa w Polsce przedrozbiorowej. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Chłapowski, K., and A. Falniowska-Gradowska. 1993. Urzędnicy województwa sandomierskiego XVI-XVIII wieku. Spisy. T. 4, Małopolska. (województwa krakowskie, sandomierskie i lubelskie). Z. 4, Urzędnicy województwa lubelskiego XVI-XVIII wieku. Spisy. Edited by A. Gąsiorowski. Urzędnicy dawnej Rzeczypospolitej XII-XVIII wieku. Spisy. Kórnik: Biblioteka Kórnicka.
• Ćwik, W., and J. Reder. 1977. Lubelszczyzna. Dzieje rozwoju terytorialnego, podziałów administracyjnych i ustroju władz. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie.
• Długosz, J. 1982. Jan Długosza Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego, księga X-XI (1406-1412). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Dobosz, J. 1995. Działalność fundacyjna Kazimierza Sprawiedliwego. Państwo Polskie w Pierwszych Wiekach. Poznań-Gniezno: Instytut Historii UAM; Muzeum Początków Państwa Polskiego.
• Gall Anonim. 1952. Galli Anonymi Cronica et Gesta ducum sive principum polonorum [Anonima tzw. Galla Kronika czyli Dzieje książąt i władców polskich]. Edited by K. Maleczyński. Monumenta Poloniae Historica Ser 2 [Pomniki Dziejowe Polski]. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
• Gall Anonim. 1996. Kronika polska. Translated by R. Grodecki. Edited by M. Plezia. 7th ed. Biblioteka Narodowa Seria 1. Wrocław-Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Gawlas, S. 2000. O kształt zjednoczonego Królestwa. Niemieckie władztwo terytorialne a geneza społeczno-ustrojowej odrębności Polski. 2nd ed. Res Humanae. Studia. Warszawa: "DiG."
• Giergiel, T. 2004. Rycerstwo ziemi sandomierskiej. Podstawy kształtowania się rycerstwa sandomierskiego do połowy XIII wieku. Warszawa: "DiG."
• Giergiel, T., and R. Jop. 2015. Dokument lokacyjny Leszka Czarnego dla Sandomierza z 1286 roku. Źródła do Dziejów Sandomierza. Sandomierz: Art Media Marcin Cebula.
• Grodecki, R. 1936. "Bolesław Wstydliwy." In Polski słownik biograficzny. T. 2, Beyzym Jan - Brownsford Marja, edited by W. Konopczyński. Kraków: Polska Akademja Umiejętności.
• Gumowski, M. 1910. Pieczęcie królów polskich. Kraków: Towarzystwo Numizmatyczne.
• Gumowski, M., M. Haisig, and S. Mikucki. 1960. Sfragistyka. Nauki Pomocnicze Historii / Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Gwagnin, A. 1578. Sarmatiae Evropeae descriptio, quae Regnum Poloniae, Lituaniam, Samogitiam [...] partem complectitur. Kraków: typis Matthiae Wirzbiętae.
• Jeziorowski, T., and A. Jeziorkowski. 1992. Mundury wojewódzkie Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Warszawa: "Pelta."
• Kaczmarczyk, Z., and B. Leśnodorski. 1966. Historia państwa i prawa Polski. T. 2, Od połowy XV wieku do r. 1795. Edited by J. Bardach. 2nd ed. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Kiryk, F. 1994. Urbanizacja Małopolski. Województwo sandomierskie XIII-XVI wiek. Sandomiriana - Biblioteka Regionalna. Kielce: Regionalny Ośrodek Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego.
• Kotowski, R. 1997. "Sandomierz w planach Centralnego Okręgu Przemysłowego." Zeszyty Sandomierskie 4 (7): 25-28.
• Kuczyński, S.K. 1978. Pieczęcie książąt mazowieckich. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Kuczyński, S.K. 1993. Polskie herby ziemskie. Geneza, treści, funkcje. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Kurtyka, J., T. Nowakowski, F. Sikora, A. Sochacka, P.K. Wojciechowski, and B. Wyrozumska. 1990. Urzędnicy dawnej Rzeczypospolitej XII-XVIII wieku. Spisy. T. 4, Małopolska. Województwa krakowskie, sandomierskie i lubelskie. Z. 1, Urzędnicy małopolscy XII-XV wieku. Spisy. Edited by A. Gąsiorowski. Urzędnicy dawnej Rzeczypospolitej XII-XVIII wieku. Spisy. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Labuda, G. 1959. "Testament Bolesława Krzywoustego." In Opuscula C. Tymieniecki septuagenario dedicata, 171-195. Poznań.
• Lalik, T. 1963. "Początki kapituły wiślickiej na tle kształtowania się kolegiat polskich XII w." In Odkrycia w Wiślicy, edited by W. Antoniewicz and P. Biegański, 149-191. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Lalik, T. 1967. "Sandomierskie we wcześniejszym średniowieczu. Prowincja, księstwo, województwo." In Studia sandomierskie. Materiały do dziejów miasta Sandomierza i regionu sandomierskiego, edited by T. Dunin-Wąsowicz and J. Pazdur, 41-109. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
• Lalik, T. 1993. "Lokacja Sandomierza w roku 1286." In Dzieje Sandomierza. T. 1, Średniowiecze, edited by S. Trawkowski. Warszawa-Toruń: Polskie Towarzystwo Historyczne "Turpress."
• Mistrz Wincenty (tzw. Kadłubek). 1992. Kronika polska. Translated by B. Kürbis. Biblioteka Narodowa Seria 1. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Mitkowski, J. 1972. "Leszek Czarny." In Polski słownik biograficzny. T. 17, Legendorf Fabian - Lubomirski Aleksander, edited by E. Rostworowski. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich - Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
• Ochman, S. 1983. "Koronacja Jana Kazimierza w roku 1649." Odrodzenie i Reformacja w Polsce 28: 135-159.
• Pawiński, A. 1895. Sejmiki ziemskie. Początek ich i rozwój aż do ustalenia się udziału posłów ziemskich w ustawodawstwie Sejmu Walnego 1374-1505. Warszawa: nakł. aut.
• Piech, Z. 1993. Ikonografia pieczęci Piastów. Select. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych "Universitas."
• Rokosz, M. 2002. "Sigillum Regis... et civitatis. O pieczęci wielkiej Sandomierza." In Heraldyka i okolice, edited by A. Rachuba, S. Górzyński and H. Manikowska, 311-321. Warszawa: "DiG."
• Samsonowicz, H. 1993. "Przedmowa." In Dzieje Sandomierza. T. 1, Średniowiecze, edited by S. Trawkowski. Warszawa-Toruń: Polskie Towarzystwo Historyczne "Turpress."
• Seroka, H. 2016. Herby miasta królewskiego Sandomierza. Sandomierz.
• Szymański, J. 1965. "Kanonicy opatowscy w planach polityki ruskiej z przełomu XII i XIII wieku." Przegląd Historyczny 56 (3): 388-396.
• Szymański, J. 1967. "Dokument lokacyjny Władysława Łokietka dla Lublina z 1317 r." In Lublin. 1317-1967, edited by H. Zins. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie (na zlec. Towarzystwa Historycznego Oddział w Lublinie).
• Teterycz-Puzio, A. 2009. Henryk Sandomierski (1126/1133 - 18 X 1166). Kraków: Wydawnictwo Avalon T. Janowski.
• Trawkowski, S. ed. 1993. Atlas historyczny Polski. Województwo Sandomierskie w drugiej połowie XVI wieku. Część II. Komentarz. Indeksy. Mapy szczegółowe XVI wieku. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Witkowski, W. 1992. "Samorząd szlachecki w dawnej Rzeczypospolitej." In Polskie tradycja samorządowe a heraldyka. Materiały sesji naukowej zorganizowanej w dniach 4 i 5 czerwca 1991 r. w Lublinie, edited by P. Dymmel, 35-50. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
• Witkowski, W. 2007. Historia administracji w Polsce 1764-1989. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Identyfikatory

DOI

10.56583/br.63