Demokracja a liberalizm - uwagi z perspektywy XXI w.

• Autorzy: Maria Zmierczak

Warianty tytułu

Democracy and Liberalism - Some Remarks in the Point of View of the 21^st Century

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Punktem wyjścia w niniejszym opracowaniu jest stwierdzenie faktu, że termin "liberalizm" nabiera pejoratywnego charakteru; w wypowiedziach polityków i publicystów pojawiają się określenia typu "zgniły" "upadły" czy "skompromitowany" liberalizm. Przyczyną tego zjawiska jest utożsamienie terminu "liberalizm" z nieograniczoną gospodarką wolnorynkową albo z absolutną, niemal anarchistyczną wolnością jednostki. To zjawisko nasiliło się szczególnie za sprawą szkoły chicagowskiej i libertarianizmu, czego najbardziej wymownym przykładem jest książka Demokracja - bóg, który zawiódł. Druga przyczyna to niewątpliwie stosunek klasycznych liberałów do demokracji. Liberałowie walczyli wprawdzie o powszechne prawa wyborcze (także dla kobiet), ale ich naczelnym zadaniem i ideałem było postawienie granic temu, co Jan Jakub Rousseau określił jako "nieograniczoną, suwerenną i niepozbywalną władzą ludu (narodu)". Stąd określenie "demokracja liberalna" zawierało konkretną treść, taką jak prawa jednostki, rządy prawa, podział władzy. Jesteśmy aktualnie świadkami wzrostu popularności ideału Rousseau, mówi się przecież o "suwerennej demokracji", woli narodu. To każe jednak pamiętać, że właśnie rządy autorytarne i totalitarne posługiwały się taką retoryką, mówiąc o demokracji jako o wyrazie woli narodu i nie przewidując żadnych dla tej woli ograniczeń. Czy to oznacza kres idei liberalnych? Historia poucza nas, że liberalizm stawał się ważną ideologią zawsze w momentach kryzysowych, jak np. w II Cesarstwie Francuskim, jak również po upadku III Rzeszy, dyktatury Francisco Franco i komunizmu. Można sądzić, że nie tyle liberalizm jako teoria ekonomiczna, ile liberalizm jako ograniczenie władzy absolutnej - nawet jeśli władza ta pochodzi z demokratycznych wyborów - będzie nadal spełniać tę funkcję. (abstrakt oryginalny)

EN

Nowadays the term "liberalism" is more and more used in political debates together with pejorative adjectives like "rotten", "passed" and others. Instead of "liberal democracy" we hear about "sovereign democracy", "independent democracy" and of course "national democracy". Looking for the roots of such development, the author sees one of them in the identification of liberal ideas with the liberal economy. Although the deepened studies show, that even the most prominent liberals never were so orthodox like the libertarians, among them especially Hans-Hermann Hoppe, for whom no liberty is possible without absolute freedom of property, commerce and production. The idea is false, taking into account the liberals like John Maynard Keynes, even John Stuart Mill or Leonard Trelawney Hobhouse. The second misunderstanding is in the notion of democracy. Nowadays the most popular idea is that democracy means simply the political majority. That is the point in which the liberals were always very cautious, beginning with Benjamin Constant, Alexis de Tocqueville and John Stuart Mill. The liberals accepted democracy, but - according to the famous words of Mill - defined as the rule of majority, but with respect of minorities. It is clear, that this role of liberalism is nowadays in retreat. Democracy is often meant and understood as the sovereignty of the people, according to the words of Jean-Jacques Rousseau "unlimited, unalienable and indivisible", and means freedom of nation and not freedom of individual. The historical experience shows that such "unlimited will of the people" was used as a veil for the most horrific political systems. But on the other hand, it is clear that under authoritarian regimes, liberalism, especially political liberalism, becomes the point of gathering of the opposition, as the examples of II French Empire, of fascist Italy, German III Reich, and communist regime confirm. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Liberalizm gospodarczy; Liberalizm polityczny; Demokracja; Libertarianizm

EN

Laissez faire; Political liberalism; Democracy; Libertarianism

• Czasopismo: Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio G. Ius
• Rocznik: 2019
• Tom: 66
• Numer: nr 1 Księga Jubileuszowa dedykowana Profesorowi Lechowi Dubelowi
• Strony: 465--474

Twórcy

autor

Maria Zmierczak

• Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Bibliografia

• Berlin I., Dwie koncepcje wolności, [w:] idem, Dwie koncepcje wolności i inne eseje, wyb. i oprac. J. Jedlicki, Warszawa 1991.
• Beylin M., Zysk zaciemnia świadomość, "Gazeta Wyborcza", 31.10.-2.11.2014.
• Chojnicka K., Olszewski H., Historia doktryn politycznych i prawnych. Podręcznik akademicki, Poznań 2004.
• Czarnota A.W., John Stuart Mill. Studium z dziejów liberalizmu politycznego, Warszawa-Poznań 1986.
• Dubel L., Historia doktryn politycznych i prawnych do schyłku XX wieku, Warszawa 2009.
• Dymek J., Wesele i kilka pogrzebów, "Tygodnik Powszechny", 11.03.2018.
• Flach, Maihofer, Scheel. Fryburskie tezy liberałów, [w:] B. Sobolewska, M. Sobolewski, Myśl polityczna XIX i XX w. Liberalizm, Warszawa 1978.
• Guiral P., Le libéralisme en France (1815-1870). Thèmes, succès et lacunes, [w:] idem, Tendances politiques dans la vie française depuis 1789, Paris 1960.
• Hoppe H.-H., Demokracja - bóg, który zawiódł, Warszawa 2006.
• Luce E., The Retreat of Western Liberalism, New York 2017.
• Mill J.S., O wolności, Warszawa 1959.
• Smith A., Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów, t. 1, Warszawa 2007.
• Szacki J., Liberalizm po komunizmie, Kraków 1994.
• Szyszkowski W., Beniamin Constant. Doktryna polityczno-prawna na tle epoki, Warszawa 1984.
• Tocqueville A. de, Dawny ustrój i rewolucja, Warszawa 1970.
• Wapshott N., Keynes kontra Hayek. Spór, który zdefiniował współczesną ekonomię, Warszawa 2013
• Wybór tekstów źródłowych z historii doktryn polityczno-prawnych, wyb. i oprac. J. Justyński, Toruń 2004.
• Zmierczak M., Ideologia liberalna w II Cesarstwie Francuskim, Poznań 1978.
• Zmierczak M., Krytyka demokracji w ideologii Adolfa Hitlera, "Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi" 2010, t. 32.
• Zmierczak M., Leonard Trelawney Hobhouse - zapomniany prekursor liberalizmu społecznego, "Gdańskie Studia Prawnicze" 2009, nr 1.

Identyfikatory

DOI

10.17951/g.2019.66.1.465-474