Racjonalność procesu wychowania we współczesnym dyskursie pedagogicznym

• Autorzy: Renata Nowakowska-Siuta

Warianty tytułu

The Rationality of Educational Process in Contemporary Pedagogical Discourse

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

CEL NAUKOWY: Celem tego artykułu jest opis i wyjaśnienie różnych możliwości rozumienia i interpretacji pojęcia "racjonalność procesu wychowania", a także przyjrzenie się temu, co kryje się współcześnie pod pojęciem "pedagogicznego rozumu". PROBLEM I METODY BADAWCZE: Czy i w jakim zakresie we współczesnej debacie pedagogicznej uwzględnia się racjonalność procesu wychowania i kształcenia? W poszukiwaniu rozwiązania postawionego problemu zastosowano metodę hermeneutyczną. PROCES WYWODU: W artykule zostaną nakreślone wybrane koncepcje dotyczące racjonalności procesu wychowania człowieka, przy czym tłem rozważań będą zarówno teoretyczne ujęcia samej racjonalności ludzkich działań, jak i praktyczne odniesienia znajdujące odzwierciedlenie w procesie wychowania toczącym się w rodzinie, społeczeństwie i szkole. Przedstawiona zostanie również kategoria pedagogizmu jako represji w działaniach wychowawczych i kształceniowych. Zaprezentowany będzie spór o rolę i funkcje szkoły w społeczeństwie postkomunistycznym, które znajduje się w swoistym mentalnym klinczu pomiędzy socjalistycznymi przyzwyczajeniami a zachwytem osiągnięciami demokracji zachodniej. WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: Rozwój wiedzy naukowej i techniczne nowości nie prowadzą wprost do racjonalizacji ludzkich działań. Dzieje się tak, gdyż wiedza naukowa nie musi i często nie jest absolutnie pewna, zaś jednym z istotniejszych zabiegów postępu naukowego jest możliwość wątpienia, sprawdzania, a niekiedy obalania istniejących "pewników" naukowych. Miejscem dyskursu wiedzy/władzy jest także szkoła, w której (zwłaszcza w wieku XIX, ale i dziś wielokrotnie to się zdarza) pedagogizm zajął miejsce wychowania. Upominanie się demokratycznego nurtu pedagogiki o zerwanie z zasadą represji na rzecz autentyczności relacji rozumianej jak wychowanie jest potwierdzeniem tej tezy. WNIOSKI, INNOWACJE, REKOMENDACJE: Na kanwie ogólnych rozważań o racjonalności procesu wychowania zaznaczona zostanie także dyskusja o wyzwaniach dla polskiej szkoły znajdującej się w tyglu kolejnej rewolucji reformatorskiej.(abstrakt oryginalny)

EN

RESEARCH OBJECTIVE: The aim of this article is to describe and explain various possibilities of understanding and interpretation of the term "rationality of educational process" and to analyse, what is hidden nowadays under the term "pedagogical reason." THE RESEARCH PROBLEM AND METHODS: Is educational and nurture rationality taken into consideration in contemporary pedagogical debate? To what extent is it considered? To find a solution to this problem, a hermeneutic method has been used. THE PROCESS OF ARGUMENTATION: Selected concepts of educational process' rationality are outlined, the background of the analysis is provided by both theoretical frameworks of rationality of human actions and practical references to what takes place in nurture process in family, society and school. A category of pedagogism is presented, which is a form of repression in nurture and educational activities. A dispute under roles and functions of school in post-communist society, which finds itself in gridlock between socialist habits and fascination for Western educational achievements, is outlined. RESEARCH RESULTS: Development of scientific knowledge and technical novelties does not directly lead towards rationalization of human actions. It happens because scientific knowledge does not have to and often is not absolutely certain and one of the most important measures of scientific progress is the ability to doubt, check and sometimes abolish existent "certainties." The place of knowledge/authority discourse is also school, in which (especially in the 19th century, but also quite often today) pedagogism swapped places with nurture. Demanding democratic educational trend, that is to break off with repression for authenticity of relationship understood as nurture is a confirmation of this thesis. CONCLUSIONS, INNOVATIONS, AND RECOMMENDATIONS: Basing on general considerations about the rationality of educational process, a discussion about challenges for Polish school being in a melting pot of reforms is outlined.(original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Racjonalność; Wychowanie; Pedagogika

EN

Rationality; Parenting; Pedagogy

• Czasopismo: Horyzonty Wychowania
• Rocznik: 2018
• Tom: 17
• Numer: nr 41 Współczesne dyskursy edukacyjne
• Strony: 107--120

Twórcy

autor

Renata Nowakowska-Siuta

• Uniwersytet Warszawski Centrum Kształcenia Nauczycieli Języków Obcych i Edukacji Europejskiej

Bibliografia

• Adler, J.E. (1998). Rationality of Belief. W: Routledge Encyclopedia of Philosophy. T. 8. London: Routledge.
• Ajdukiewicz, K. (1949). Zagadnienia i kierunki filozofii. Kraków: Czytelnik.
• Ball, S.J. (1994). Foucault i edukacja. Dyscypliny i wiedza. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
• Drozdowicz, Z., Melosik, Z. i Sztajer, S. (red.). (2009). O racjonalności w nauce i życiu społecznym. Poznań: Wydawnictwo Wydziału Nauk Społecznych UAM.
• Feyerabend, P. (1996). Zabijanie czasu, tłum. T. Bieroń. Kraków: Znak.
• Foley, R. (1987). The Theory of Epistemic Rationality. Cambridge, Massachusetts and London: Harvard University Press.
• Foucault, M. (2000). Strukturalizm i poststrukturalizm. W: M. Foucault, Filozofia, historia, polityka. Wybór pism, tłum. D. Leszczyński, L. Rasiński. Warszawa - Wrocław: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Habermas, J. (1999). Teoria działania komunikacyjnego. Tom 1 - Racjonalność działania a racjonalność społeczna. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Hejnicka-Bezwińska, T. (red.). (1995). Racjonalność pedagogiki. Bydgoszcz: Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Bydgoszczy.
• Kahneman, D. i Tversky, A. (1973). On the psychology of prediction. Psychological Review 80(4), 237251.
• Kant, I. (2002). Uzasadnienie metafizyki moralności, tłum. M. Wartenberg. Warszawa: De Agostini.
• Kempny, M. i Szmatka, J. (red.). (1992). Współczesne teorie wymiany społecznej. Wybór tekstów. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Koj, L. (1998). Powinności w nauce, t. 1: Określenie i poznawalność powinności. Lublin: Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej.
• Kołakowski, L. (2005). Obecność mitu. Warszawa: Prószyński i S-ka.
• Kozakiewicz, H., Mokrzycki, E. i Siemek M. (1989).Racjonalność. Nauka. Społeczeństwo. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Krauz-Mozer, B. (2007). Teorie polityki. Założenia metodologiczne. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Kuhn, T. (2001). Struktura rewolucji naukowych. Warszawa: Fundacja Aletheia.
• Markus, H. i Zajonc, R. (1985).Cognitive perspective in social psychology. W: Handbook of Social Psychology, vol. 1. New York: Random House.
• Melosik, Z. (1995). Postmodernistyczne kontrowersje wokół edukacji. Toruń - Poznań: Edytor.
• Mitter, W. (1993). Europas Bildungswesen zwischen Einheit und Vielfaltim Spiegel revolutionärer Wandlungen. W: M. Liedtke, Hausaufgabe Europa. Schule zwischen Regionlismus und Internationalismus. Bad Heilbrunn: Verlag Julius Klinkhardt.
• Mitter, W. (1996). Staat und Markt im internationalen Bildungswesen aus historisch-vergleichenden Sicht - Gegner, Konkurenten, Partner? W: Zeitschrift für Pädagogik Beiheft. Belz: Weinheim und Basel.
• Moser, P.K. (1996). Rationality. W: P. Edwards (red.), The Encyclopedia of Philosophy. Supplement. New York: Simon & Schuster Macmillan.
• Moser, P.K., Mulder, D.H. i Trout, J.D. (1997). The Theory of Knowledge. A Thematic Introduction. Oxford: Oxford University Press.
• Motycka, A. (1982). The epistemological and methodological sense of the concept of rationality. W: W. Krajewski (red.), Polish Essays in the Philosophy of the Natural Sciences. Dordrecht: D. Reidel Publishing Company, 1930.
• Nawroczyński, B. (1961). Zasady nauczania. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Ossowska, M. (1983). O człowieku, moralności i nauce. Miscellanea. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Papuziński, A. (1993). Pedagogika a egzystencja. Krytyka nauki w filozofii współczesnej jako pytanie o racjonalność pedagogiki. W: S. Sarnowski (red.), Krytyka rozumu pedagogicznego. Bydgoszcz: Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Bydgoszczy.
• Popper, K. (1977). Logika odkrycia naukowego. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Sarnowski, S. (red.). (1993). Krytyka rozumu pedagogicznego. Bydgoszcz: Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Bydgoszczy.
• Seidman, S. (1991). The end of sociological theory, the postmodern hope. Sociological Theory, 9(2), 131146.
• Siemek, M.J. (2002). Wolność, rozum, intersubiektywność. Warszawa: Oficyna Naukowa.
• Szacki, J. (2002). Historia myśli socjologicznej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Szaniawski, K. (1994). Plus ratio quam vis. W: O nauce, rozumowaniu i wartościach: pisma wybrane, oprac. J. Woleński. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Szewczak, W. (2013). Oblicza racjonalności. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
• Tatarkiewicz, W. (1971). O niektórych postaciach racjonalizmu XVII i XVIII wieku. W: W. Tatarkiewicz, Droga do filozofii i inne rozprawy filozoficzne. T. 1. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Turner, J.H. (2004). Struktura teorii socjologicznej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Walczak, M. (1990). Prolegomena do teorii racjonalności nauki. W: Z. Drozdowicz, Z. Melosik i S. Sztajer, O racjonalności w nauce i życiu społecznym. Poznań: Wydawnictwo UAM.
• Winch, P. (1990). Etyka a działanie, przeł. D. Lachowska. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Znaniecki, F. (1988). Wstęp do socjologii. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Identyfikatory

DOI

10.17399/HW.2018.174107