Kapitał społeczny w obrębie kategorii polskich menedżerów

• Autorzy: Sławomir Banaszak

Warianty tytułu

The Social Capital Within the Category of Polish Managers

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Kapitał społeczny to dziś bardzo modne określenie. Posługują się nim nie tylko badacze społecznej rzeczywistości, lecz także różnego rodzaju analitycy, politycy zasiadający w parlamencie, samorządowcy, a także specjaliści od polityki społecznej, dziennikarze oraz publicyści [por. Ferragina, Arrigoni, 2017]. Co w nim tak przyciągającego i z czym wiązać "karierę" kapitału społecznego? Według mojej oceny, po pierwsze zarówno określenie, jak i koncepcja posiadają pewien walor atrakcyjności wyjaśniającej. Co to oznacza? Otóż zwykle, gdy do analiz współczesnych zjawisk i procesów społecznych włączamy kategorię bardzo ogólną, syntetyczną, uzyskujemy w efekcie dość duży "procent wyjaśnienia". Innymi słowy, im ogólniejsza (a w skrajnej postaci - ogólnikowa) kategoria, tym rozleglejszy zakres zjawisk i procesów poddaje się wyjaśnieniu za jej pomocą. Oczywiście to tylko pozory. Przykłady można mnożyć. Dlaczego w Polsce wciąż frekwencja wyborcza jest relatywnie niska (poniżej 50% ogółu uprawnionych do głosowania)? Odpowiedź: zbyt niski poziom kapitału społecznego. Dlaczego tyle nieprawidłowości dzieje się w gospodarce? Odpowiedź: zbyt niski pozom kapitału społecznego. Dlaczego rynek pracy (jeszcze do niedawna) był w tak niewielkim stopniu dynamiczny? Odpowiedź: zbyt niski poziom kapitału społecznego. Dlaczego absolwenci studiów uniwersyteckich w małym stopniu angażują się w życie swych macierzystych wydziałów lub instytutów kierunkowych? Odpowiedź: zbyt niski poziom kapitału społecznego. Jak widać, na wiele pytań (chciałoby się nawet powiedzieć - na nieskończenie wiele pytań) da się udzielić odpowiedzi, która w ten czy inny sposób dotyczy jakiejś bardzo szerokiej kategorii. W tym przypadku jest to kapitał społeczny, ale w innym może to być niedodefiniowany lub rozumiany w sposób wieloznaczny "neoliberalizm" czy też "reforma" lub "zmiana". Rzecz w tym, by kategorię, nawet tę skonstruowaną poprawnie, ale jednak ogólną, syntetyczną, potrafić rozłożyć, podzielić na mniejsze i bardziej konkretne kategorie służące analizie nowoczesnych zjawisk i procesów społecznych [por. Musiał, 2018ac]. Warto więc raz jeszcze podkreślić wagę relacji między tym, co ogólne, a tym, co szczegółowe. Dzięki temu rozróżnieniu możliwe jest uniknięcie pułapki polegającej na wyjaśnianiu wszelkich problemów za pomocą jednego pojęcia. Stosowanie konkretnych, zwykle pojemnych, kategorii w naukach społecznych ma charakter mody. Przypomina do złudzenia modę obecną w sferze odzieżowych marek i wzorów przemysłowych. Obie szybko znajdują zwolenników, obie przemijają, ale i obie wracają za kilka dziesięcioleci - wprawdzie w nowej, przetworzonej formie, ale zawsze z wyraźnymi odniesieniami do przeszłości. Dlaczego się tak dzieje? Prawdopodobnie dlatego, że jakaś koncepcja ma określony sposób przyciągania zwolenników swoją mocą dyskryminacyjną (zazwyczaj pozorną, co już podkreślono), procentem wyjaśnienia problemu, a także językiem, który, według mnie, posiada największą siłę przyciągania "wyznawców" oraz zwykłych "użytkowników". Gdyby bowiem "kapitał społeczny" zastąpić rdzennym określeniem odwołującym się do "klikowości" oraz "nepotyzmu" - jego powab znacząco by osłabł. Wnet znaleźliby się krytycy, którzy zarzucaliby "jednostronność" ujęcia, "wartościujący" charakter czy "potoczność". Taka postawa wyraża dostrzeżoną dawno temu skłonność badaczy społecznych do rozmywania problemów, jak również ucieczkę od ostrych i wydzielonych formalnie określeń. Pozornie łatwiej jest wówczas dyskutować, prowadzić debaty o tym, jak powołać do życia kapitał społeczny, skoro nie ma go w dostatecznej ilości itd. [por. Musiał, 2018b]. W świetle tych uwag należy jeszcze uzasadnić, dlaczego w niniejszym rozdziale uczyniono menedżerów tą kategorią, która stanowi swoistą egzemplifikację zagadnień związanych z kapitałem społecznym. Otóż menedżerowie, a ściślej rzecz biorąc poszczególne menedżerskie klasy społeczne, wykazują silną tendencję do samoorganizacji, do brania spraw w swoje ręce, do wpływu na bieg spraw gospodarczych oraz publicznych. Są zatem bardzo dobrym przykładem tego, jak tzw. kapitał społeczny staje się częścią rzeczywistości społecznej, nawet mimo oczywistych luk definicyjnych, a także skłonności do upatrywania wszędzie możliwości pomnażania tego "kapitału" itp. Warto też zaznaczyć, że propagowane tutaj ujęcie menedżerów w nowoczesnych społeczeństwach [por. Banaszak, 2006, 2011, 2019; Musiał, 2007] jest specyficzne, dlatego należy rozpocząć od krótkiej charakterystyki jego zasadniczych elementów. (fragment tekstu)

EN

The chapter is dedicated to the problems of social capital. The author examines the problems in the context of issues of the important category of managers. The author criticizes the term "social capital" and analyses the relations between the CEO's of the contemporary corporations as characterized by interests, dependencies, and the organizational position's monopolization. The category of the monopolization within the economy is analyzed as the possible tool of empirical measurement of the managerial mobility. The author argues that social capital is the tool of elitization of the managerial classes and is responsible for their exclusive feature. Additionally, the author emphasizes that social capital is currently understood only in a positive way and some researchers completely ignore the origin of this concept. The concept is clearly associated with emphasizing the weaknesses of social domination. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Ekonomia; Kapitał społeczny; Menedżer

EN

Economics; Social capital; Manager

• Czasopismo: Prace Naukowe / Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach
• Rocznik: 2019
• Tom: Dyskusje o kapitale wczoraj i dziś
• Strony: 153--172

Twórcy

autor

Sławomir Banaszak

• Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Bibliografia

• Abraham S.E., Karns L.A. (2009), Do Business Schools Value the Competencies That Businesses Value? "Journal of Education for Business", Vol. 84(6).
• Banaszak S. (2006), Menedżerowie w strukturze społecznej, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Komunikacji i Zarządzania, Poznań.
• Banaszak S. (2011), Edukacja menedżerska w społeczeństwie współczesnym. Studium teoretyczno-empiryczne, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań.
• Banaszak S. (2015), Edukacja menedżerska: geneza i znaczenie w nowoczesnych społeczeństwach, "Studia Edukacyjne", nr 35.
• Banaszak S. (2019), Menedżerowie w społeczeństwie współczesnym. Studium z socjologii edukacji, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań.
• Blau P.M. (1964), Exchange and Power in Social Life, John Wiley & Sons, New York.
• Blau P.M. (2009), Wymiana i władza w życiu społecznym, tł. P. Zając, A. Psuty-Zając, Zakład Wydawniczy Nomos, Kraków.
• Bourdieu P. (1986), The Forms of Capital [w:] J. Richardson (ed.), Handbook of Theory and Research for the Sociology of Education, Greenwood, New York.
• Coleman J.C. (1988), Social Capital in the Creation of Human Capital, "American Journal of Sociology", Vol. 94.
• Coleman J.C. (1990), Foundations of Social Theory, Harvard University Press, Cambridge, MA.
• Drucker P.F. (1946), Concept of the Corporation, The John Day Company, New York.
• Drucker P.F. (1954), The Practice of Management, Harper & Brothers, New York.
• Drucker P.F. (1988), Management and the World's Work, "Harvard Business Review", September-October.
• Drucker P.F. (1992), Menedżer skuteczny, Czytelnik, Warszawa.
• Drucker P.F. (1993), The Rise of the Knowledge Society, "Wilson Quarterly", Vol. 17, No. 2.
• Ferragina E., Arrigoni A. (2017), The Rise and Fall of Social Capital: Requiem for a Theory? "Political Studies Review", Vol. 15.
• Fukuyama F. (1996), Koniec historii, tł. M. Wichrowski, T. Bieroń, Zysk i S-ka Wydawnictwo, Poznań.
• Fukuyama F. (1996), Trust. The Social Virtues and the Creation of Prosperity, Free Press Paperbacks, New York.
• Fukuyama F. (2005), Zaufanie. Koniec człowieka. Konsekwencje rewolucji biotechnologicznej, tł. B. Pietrzyk, Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, Kraków.
• Galbraith J.K. (1973), Społeczeństwo dobrobytu. Państwo przemysłowe, tł. J. Prokopiuk, Z. Zinselling, PIW, Warszawa.
• Homans G.C. (1974), Social Behavior. Its Elementary Forms, Harcourt Brace Jovanovich, New York.
• Jary D., Jary J. (1995), Manager [w:] Eidem: Collins Dictionary of Sociology, Harper-Collins Publishers, Glasgow.
• Kozyr-Kowalski S. (1977), Własność jako zjawisko ekonomiczno-społeczne w świetle badań Karola Marksa i Maxa Webera [w:] S. Kozyr-Kowalski (red.), Własność: gospodarka a prawo, PWN, Warszawa.
• Kozyr-Kowalski S. (1979), Klasy i stany. Max Weber a współczesne teorie stratyfikacji społecznej, PWN, Warszawa.
• Kozyr-Kowalski S. (1988), Struktura gospodarcza i formacja społeczeństwa, Książka i Wiedza, Warszawa.
• Kozyr-Kowalski S. (1995), Klasy, stany, quasi-klasy i podklasy społeczeństwa polskiego [w:] A. Sułek, J. Styk, I. Machaj (red.), Ludzie i instytucje. Stawanie się ładu społecznego, t. 1, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
• Kozyr-Kowalski S. (1997), Zasady socjologicznej analizy własności [w:] S. Kozyr- -Kowalski, A. Przestalski, J. Włodarek (red.), Krytyka rozumu socjologicznego, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań.
• Kozyr-Kowalski S. (2004), Socjologia, społeczeństwo obywatelskie i państwo, wyd. 2 poszerzone, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań.
• Kwieciński Z. (2009), Kapitalny problem. Słowo wstępne [w:] K. Marzec-Holka, H. Guzy-Steinke (red.), Kapitał społeczny a nierówności - kumulacja i redystrybucja, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz.
• Lester M., Maheshwari S.K., McLain P.M. (2013), Family Firms and Negative Social Capital: A Property Rights Theory Approach, "Journal of Behavioral & Applied Management, Vol. 15, Iss. 1.
• Musiał G. (2007), Technostruktura (recenzja książki S. Banaszaka Menedżerowie w strukturze społecznej), "Nowe Książki", nr 4.
• Musiał G. (2011), Z punktu widzenia ekonomii, wyd. 2, "Śląsk" Wydawnictwo Naukowe, Katowice.
• Musiał G. (2018), Is the Social Capital Really Social? Deliberations on Jacek Tittenbrun's "Neither Capital nor Class", "Journal of Economic Sociology", Vol. 19. No. 4.
• Musiał G. (2018), Methodological Analysis: Between Universal and Temporal and Spatial Limitation of the Validity of the Laws of Science, "Journal of Business and Economics", Vol. 9, No. 10.
• Musiał G. (2018), Metodologiczny wymiar rozwoju teorii naukowych [w:] G. Musiał (red.), Teorie ekonomiczne XX wieku. Twórcy. Interpretacje. Próba syntezy. Galbraith, Szkoła Austriacka, Stiglitz, Sen i inni, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego, Katowice.
• Pareto V. (1994), Uczucia i działania. Fragmenty socjologiczne, tł. M. Dobrowolska i in., Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Piketty T. (2014), Capital in The Twenty-First Century, The Belknap Press of Harvard University Press, Cambridge, MA.
• Putnam R.D. (2000), Bowling Alone. The Collapse and Revival of American Community, Simon&Schuster, New York.
• Radziewicz-Winnicki A. (2009), Ideologia a partycypacja społeczna. Rola i znaczenie kapitału społecznego [w:] K. Marzec-Holka, H. Guzy-Steinke (red.), Kapitał społeczny a nierówności - kumulacja i redystrybucja, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz.
• Sztompka P. (2016), Kapitał społeczny. Teoria przestrzeni międzyludzkiej, Wydawnictwo Znak, Kraków.
• Talbot M. (2009), Brain Gain. The Underground World of "Neuroenhancing" Drugs, "New Yorker", April 27.
• Tittenbrun J. (1995), Ekonomiczny sens prywatyzacji, Wydawnictwo Fundacji Humaniora, Poznań.
• Weber M. (1985), Obiektywność poznania w naukach społecznych [w:] A. Chmielecki i in. (red.), Problemy socjologii wiedzy, PWN, Warszawa.