Budziciele polskości na Górnym Śląsku - Ligoniowie

• Autorzy: Anna Musialik-Chmiel
• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego Lucjan Malinowski, nazywany ojcem dialektologii polskiej, który w 1869 roku przyjechał na Górny Śląsk, zachwycił się "mową zacnych Szlązaków". Prowadzone przez niego badania terenowe były odpowiedzią na apel rosyjskich slawistów, m.in. Izmaiła Sriezniewskiego, badacza kultury i literatury ludowej, który wołał do językoznawców, by zajęli się Śląskiem, gdyż "naród ten umiera nie odczytany". Trudno nie zauważyć, że nazbyt łatwo tutaj o ekstrapolację znaczeń, zwłaszcza w kontekście sporów o uznanie narodowości śląskiej , nie należy więc dosłownie interpretować tej frazy. Słowo "народ" w języku rosyjskim, podobnie jak w języku polskim, ma wiele synonimów, m.in. "ludzie", "ludność", "lud", "nacja", "naród", "mieszkańcy", "obywatele", jednak w pracach wymienionych badaczy oznacza ono przede wszystkim lud. Natomiast "mowa", równie bogata w pokrewne wyrazy, wydaje się znaczyć to samo wtedy, co i dziś. Ta sugestia znajduje uzasadnienie we współczesnych przekazach medialnych, gdzie temat gwary, nazywanej przez wielu Ślązaków "godką", od lat wywołuje emocje. Jest języczkiem u wagi regionalistów - dziennikarzy, publicystów, pisarzy, ale również internautów, którzy nierzadko wdają się w słowne utarczki i nie szczędzą epitetów, obrażając innych. Jest również językiem serca dla wielu mieszkańców regionu, dlatego często używają tej metafory, ponieważ naukowe terminy: "etnolekt", "dialekt", a zwłaszcza "gwara" i jej bliskoznaczniki: "szwargot", "żargon", nie oddają istoty etycznego kodu, utrwalonego w starej śląskiej mowie. Fale hejtu, jakie wylały się zarówno na przeciwników, jak i zwolenników kodyfikacji śląskich gwar, skłaniają do refleksji i stawiania pytań o "polskość" oraz "śląskość". Nie można w tej kwestii pominąć ważnego głosu, należącego do Radia Katowice - regionalnej rozgłośni radiowej jednej z pierwszych w odrodzonej Polsce, rozgłośni noszącej od 1977 roku imię Stanisława Ligonia. Zamiarem autorki jest przedstawienie tych wątków propolskiej działalności Ligoniów, które zostały utrwalone w narracjach o polskości widzianej z górnośląskiej perspektywy, a także prezentacja motywów obecnych w radiowym przekazie i medialnym dyskursie, które nadają rozgłośni regionalnej Polskiego Radia wyraźny śląski charakter. (fragment tekstu)

Słowa kluczowe

PL

Badania historyczne; Tożsamość narodowa; Autonomia lokalna; Niepodległość

EN

Historical research; National identity; Local autonomy; Independence

• Czasopismo: Prace Naukowe / Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach
• Rocznik: 2019
• Tom: Polskość w narracjach medialnych z perspektywy Górnego Śląska
• Strony: 86--110

Twórcy

autor

Anna Musialik-Chmiel

• Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach

Bibliografia

• "Kocynder: czasopismo wesołe, górnośląskie: wychodzi kiedy chce i kiedy może" [1920]-1923, 1928.
• Archiwum Polskiego Radia Katowice.
• Bochiński J., Zawadzki J., Polska. Nowy podział terytorialny. Przewodnik encyklopedyczny, "Świat Książki", Warszawa 1999.
• Chociszewski J., Mała historja polska - Wyd. 13 pomnożone i licznemi obrazkami ozdobione, Księgarnia św. Wojciecha, Poznań 1924.
• Chwała św. Józefa, Oblubieńca N. Maryi Panny i Opiekuna Jezusa Chrystusa: książeczka do św. Józefa zawierająca modlitwy i ćwiczenia nabożne ku czci św. Józefa na miesiąc marzec, zebrał i oprac. A. Ligoń, Nakł. i czcionkami Drukarni Św. Jacka, Królewska Huta 1899.
• Damrot K., Dzieje biblijne Starego i Nowego Testamentu dla szkół katolickich, Nakł. i drukiem Spółki Wydawniczej Karola Miarki, Mikołów 1923.
• Glensk J., Bibliografia adnotowana śląskiej prasy plebiscytowej i powstańczej, "Kwartalnik Historii Prasy Polskiej" 1981, nr 20/2, s. 59-77.
• Grzonka H., Polskie Radio Katowice, 1927-2012, Polskie Radio Regionalna Rozgłośnia w Katowicach, Katowice 2012.
• Grzonka H., Stanisław Ligoń 1879-1954. Ziemia Święta w obiektywie Karlika z "Kocyndra", Biblioteka Śląska, Katowice 2019.
• Heska-Kwaśniewicz K., "Wyznanie narodowe Śląska". Teksty literackie i paraliterackie w drukach okresu plebiscytu i powstań na Górnym Śląsku, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 1999.
• Józef Lompa pierwszy autor śląski: autobiografia drukowana w roku 1855 w "Gwiazdce Cieszyńskiej", Biblioteka Śląska, Katowice 1997.
• Juliusz Ligoń, "Gwiazdka Cieszyńska" z 30.11.1889, nr 48.
• Karlik z "Kocyndra" [pseud.] (Stanisław Ligoń), Bery i bojki śląskie, t. 1, Księgarnia Katolicka, Katowice 1931.
• Kołodziej J.H., Analiza narracyjna. Przygotowanie projektu badań [w:] Metody badań medioznawczych i ich zastosowanie, red. A. Szymańska, M. Lisowska-Magdziarz, A. Hess, Instytut Dziennikarstwa, Mediów i Komunikacji Społecznej Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2018, s. 45-67.
• Kossak-Szczucka Z., Budziciele [w:] Śląska ojczyzna, red. S. Ligoń, J. Piłatowska, E. Kostka, Nakł. Sekcji Wydawniczej Jednostek Wojska na Środkowym Wschodzie, Jerozolima 1945, s. 63-73.
• Ks. Jacek [pseud.] (Jan Kudera), Juljusz Ligoń. Jego życie i zasługi względem Górnego Śląska, Nakł. "Nowin", Opole 1918.
• Kucianka J., Jan Ligoń (1851-1917) [w:] Studia nad piśmiennictwem śląskim, Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Katowicach, nr 40, Prace Historycznoliterackie, nr 4, Wydawnictwo "Prace Naukowe WSP", Katowice 1967.
• Kucianka J., Ligoniowej spuścizny niesłuszne pomnożenie, b.w., Katowice 1963.
• Kucharska E., Opolszczyzna w oczach Izmaiła Sriezniewskiego, "Kwartalnik Opolski" 1964, nr 3-4, s. 49-62.
• Ligoń J., Iskra miłości z Górnego Śląska czyli Odłamek śpiewu historyczno-narodowego z melodiami, Nakł. Ad. Ligonia, Katowice 1919.
• Ligoń J., O dawnych czasach Górnego Śląska, czyli pogadanki wieczorne pomiędzy nauczycielem, obywatelem i górnikiem [za:] Śląscy pisarze ludowi (1800-1914). Antologia poezji i prozy, wyb. i oprac. J. Kucianka, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław-Warszawa-Kraków, s. 60.
• Ligoń J., Obrona Wiednia czyli niemieckiego państwa i chrześcijaństwa przez Jana Sobieskiego króla polskiego 12-go września 1683-go roku: na pamiątkę 200-tnej rocznicy / skreślił dla braci Ślązaków Juliusz Ligoń, b.w., Poznań 1883.
• Ligoń J., Śląskie dziecko [w:] Śląscy pisarze ludowi (1800-1914). Antologia poezji i prozy, wyb. i oprac. J. Kucianka, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław-Warszawa-Kraków, s. 78-80.
• Ligoń K., Dlaczego musimy głosować za Polską, Częstochowa 1919.
• Ligoń K., Górny Śląsk: historja, zaludnienie, język, obyczaje, stroje, stosunki kościelne i bogactwa na G. Śl. [Górnym Śląsku], Komitet Zjednoczenia G. Slązka z Rzecząpospolitą Polską, Bytom - Warszawa 1920.
• Ligoń K., Górny Śląsk z Polską. Odpowiedź na oszczerczą i kłamliwą agitację pruską, Nakł. Adolfa Wojciecha Ligonia, Katowice 1919.
• Ligoń K., O miłości Ojczyzny i obowiązkach Polaka względem odradzającej się Polski, Adolf Wojciech Ligoń, Katowice 1918.
• Ligoń S., W małym domku (Wspomnienia z lat dziecinnych) [w:] J. Siebel, S. Ligoń, A. Sas-Jaworski, Karlikowy dom. Stanisław Ligoń 1879-1954, Muzeum Historii Katowic, Katowice 2010, s. 67-115.
• Ligoń S., Wesele na Górnym Śląsku: widowisko ludowe w 4 obrazach, 5 odsłonach ze śpiewami i tańcami, oprac. ze współudziałem Al. Kubiczki i B. Wallek- -Walewskiego, Nakł. Sekcji Teatrów Ludowych Towarzystwa Przyjaciół Teatru Polskiego, Katowice 1934.
• Lubiński Cz., Szkice z ziemi i historyi Prus Królewskich: listy z podróży odbytej przez Czesława Lubińskiego, Nakł. E. Michałowskiego, Gdańsk 1886.
• Lubosz B., Alfabet śląski Bolesława Lubosza, Structura, Katowice 1995.
• Malicki J., Starszy Pan w fantazyjnym artystycznym kapeluszu [w:] S. Ligoń, Wesele na Górnym Śląsku, Biblioteka Śląska, Katowice 2016, s. V-XIX.
• Malinowski L., Powieści ludu polskiego na Śląsku, "Materiały Antropologiczno-Archeologiczne i Etnograficzne" 1900, t. IV/2, s. 3-80; 1901, t. V/2 s. 3-264.
• Miarka K., Głos wołającego na puszczy Górnośląskiej, czyli o stosunkach ludu polskiego na polskiem Śląsku, Poznań 1865.
• Musialik-Chmiel A., Amerykańscy Ślązacy. Pamięć, dziedzictwo, tożsamość, Księgarnia św. Jacka, Katowice 2010.
• Musialik-Chmiel A., Grzonka H., Spotkanie (rozmowa) z wnukami Stanisława Ligonia Andrzejem Mieczkowskim, Andrzejem Sas-Jaworskim, Tomaszem Pietrykowskim [Książka mówiona], Polskie Radio Katowice, Katowice 2007.
• Ogrodziński W., Dzieje piśmiennictwa śląskiego, t. I, Drukarnia Cieszyńska pod Zarz. Państw. w Cieszynie, Katowice-Wrocław 1946.
• Ogrodziński W., Dzieje piśmiennictwa śląskiego, Śląski Instytut Naukowy, Katowice 1965.
• Pośpiech J., Sochacka S., Lucjan Malinowski a Śląsk, Instytut Śląski, Opole 1976.
• Sekuła E.A., Po co Ślązakom potrzebny jest naród. Niebezpieczne związki między autonomią i nacjonalizmem, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2009.
• Sowa W., Dmochowski W., Kronika niezwykłych Polaków - Ksiądz Józef Szafranek - śląski Rejtan, Archiwum Polskiego Radia, https://www.polskieradio.pl/39/156/Artykul /1477814,Ksiadz-Jozef-Szafranek- -slaski-Rejtan (dostęp: 4.05.2019).
• Sznapka M., Po naszymu czyli po śląsku - Monolog o Bogu i rodzinie, https:// www.youtube.com/watch?v=a1oI536_WkQ (dostęp: 10.06.2019).
• Szramek E., Juliusz Ligoń, Księgarnia i Drukarnia Katolicka, Katowice 1939.
• Szramek E., Ks. Konstanty Damroth (Czesław Lubiński): wieszcz śląski. Życiorys w 25 rocznicę zgonu jego, Nakł. "Katolika", Opole 1920.
• Śląska Ojczyzna, red. S. Ligoń, J. Piłatowska, E. Kostka, Nakł. Sekcji Wydawniczej Jednostek Wojska na Środkowym Wschodzie, Jerozolima 1945.
• Wyznanie narodowe Śląska. Głos jego poezji, Towarzystwo Oświaty na Śląsku im. św. Jacka, Opole 1919.
• Zych G., Prosta linia rodu Ligoniów. Opowieść biograficzna, LSW, Warszawa 1978.