Prawotwórcza i porządkująca rola Sądu Najwyższego w sprawach wyznaniowych - uwagi w sprawie uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 12.09.2018 r., III CZP 14/18

• Autorzy: Paweł Borecki

Warianty tytułu

The Legislative and Organisational Role of the Polish Supreme Court in Religious Matters - Comments on the Resolution of a Bench of Seven Judges of the Supreme Court Dated 12 September 2018, III CZP 14/18

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

W uchwale z 12.09.2018 r., III CZP 14/18, Sąd Najwyższy zasadnie uznał, w związku z tzw. postępowaniem regulacyjnym, że parafie Kościoła Katolickiego z terenów byłego zaboru pruskiego, które weszły w skład II Rzeczypospolitej, są następcami prawnymi kolejno kościołów parafialnych i beneficjów proboszczowskich, a wcześniej - katolickich gmin kościelnych. Sukcesorami katolickich gmin kościelnych miały stać się z chwilą wejścia w życie konkordatu polskiego w 1925 r. kościoły parafialne i beneficja proboszczowskie. Natomiast po II wojnie światowej następcami prawnych ww. jednostek organizacyjnych Kościoła stały się parafie. Sąd Najwyższy nie sprecyzował jednak momentu owego następstwa prawnego. Przyznał także, iż brak jest szczegółowej podstawy prawnej dla opisanej sukcesji uniwersalnej. Sąd Najwyższy dał pierwszeństwo zasadzie bezpieczeństwa obrotu oraz zasadzie ochrony praw nabytych przed zasadą legalizmu. Należy podnieść, że w swoich rozważaniach Sąd respektuje zasadę odrębności prawa państwowego (świeckiego) i prawa kościelnego (kanonicznego). Przekonujący jest pogląd Sądy Najwyższego, iż konkordat polski z 1925 wygasł z dniem 8.05.1945 r., czyli wraz z kapitulacją Niemiec, w wyniku zasadniczej zmiany warunków terytorialnych i polityczno-prawnych, w jakich znalazła się Polska po II wojnie światowej, a w konsekwencji na skutek tzw. desuetudo. To stanowisko pozwala uniknąć wikłania się w spory polityczne i światopoglądowe na tle wygaśnięcia konkordatu polskiego z 1925 r. Sąd podtrzymał pogląd sformułowany w 1959 r., że polskie kościelne osoby prawne, które podjęły działalność po II wojnie światowej na tzw. Ziemiach Zachodnich i Północnych, nie mogą być uznane za następców prawnych odpowiednich niemieckich i gdańskich kościelnych osób prawnych, ponieważ prawo polskie nie przyznaje im osobowości prawa publicznego. Pogląd przeciwny, chociaż propagowany przez niektórych badaczy kościelnych, jest nieuzasadniony. (abstrakt oryginalny)

EN

In a resolution of 12 September 2018, III CZP 14/18, the Polish Supreme Court reasonably found, in connection with the so-called regulatory proceedings, that the parishes of the Catholic Church from the territories of the former Prussian partition, which became part of the Second Polish Republic, are the legal successors of parish churches and priests' benefices, respectively, and earlier - of Catholic Church municipalities. Upon the entry into force of the Polish concordat of 1925, the successors of Catholic Church municipalities were to become parish churches and priests' benefices. However, after World War II, parishes became the legal successors of the above-mentioned Catholic Church organisational units. The Polish Supreme Court did not, however, specify the moment of this legal succession. The Supreme Court also admitted that there was no specific legal basis for the described universal succession. The Polish Supreme Court gave priority to the principle of transaction security and the principle of protection of acquired rights over the principle of legalism. It should be noted that in its considerations the Court respects the principle of the separation of state law (secular) and church law (canonical). The view of the Polish Supreme Court that the Polish concordat of 1925 expired on 8 May 1945, i.e. with the surrender of Germany, as a result of a fundamental change in the territorial, political and legal conditions in which Poland found itself after World War II, and consequently as a result of the so-called desuetudo, is convincing. This position avoids getting entangled in political and ideological disputes regarding the expiration of the Polish concordat of 1925. The Court upheld the view formulated in 1959 that Polish Church legal persons who took up activities after World War II on the so-called Western and Northern Territories cannot be recognized as the legal successors of the relevant German and Gdańsk Church legal persons, because the Polish law does not grant them legal personality under public law. The opposite view, though propagated by some Church researchers, is unfounded.(original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Sąd Najwyższy; Sukcesja; Konkordat; Polityka wyznaniowa; Prawo

EN

Supreme Court; Succession; Concordat; Religious policy; Law

• Czasopismo: Przegląd Prawa Publicznego
• Rocznik: 2019
• Numer: nr 12
• Strony: 17--32

Twórcy

autor

Paweł Borecki

• Uniwersytet Warszawski

Bibliografia

• Actes et Documents du Saint-Siége relatifs à la Seconde Guerre mondiale. Tom 3. Le Sait-Siége la situation religieuse en Pologne et dans les Pays baltes 1939-1945, Citta del Vaticano 1967.
• Borecki P., Janik Cz., Prawo wewnętrzne związków wyznaniowych a państwowy porządek prawny [w:] Prawo wewnętrzne nierzymskokatolickich związków wyznaniowych w Polsce. Wybór aktów prawnych, wyb. i oprac. nauk. P. Borecki, Cz. Janik, Warszawa 2012.
• Główny Urząd Statystyczny, Historia Polski w liczbach. Ludność. Terytorium, Zeszyt 1, Warszawa 1990.
• Główny Urząd Statystyczny, Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego, 1050 lat chrześcijaństwa w Polsce, Warszawa 2016.
• Janik Cz., Borecki P. (red.), Dziesięć lat polskiego konkordatu, Warszawa 2009.
• Kowalczyk J., Konkordat między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską 1993/1993, Płock 2013.
• Krukowski J., Polskie prawo wyznaniowe, Warszawa 2005.
• Langer T., Państwo a nierzymskokatolickie związki wyznaniowe w Polsce Ludowej, Warszawa 1967.
• Mezglewski A., Opinia prawna dotycząca następstwa prawnego po katolickich gminach kościelnych, istniejących w byłym zaborze pruskim, "Przegląd Prawa Wyznaniowego" 2015/7.
• Mezglewski A., Opinia prawna dotycząca problemu obowiązywania prawa wewnętrznego związków wyznaniowych w obrocie prawnym, "Przegląd Prawa Wyznaniowego" 2011/3.
• Mezglewski A., Spór o wygaśnięcie konkordatu polskiego z 1925 roku, "Roczniki Nauk Prawnych" 1998/8.
• Mezglewski A., Misztal H., Stanisz P., Prawo wyznaniowe, Warszawa 2011.
• Osuchowski J., Prawo wyznaniowe RP 1918-1939, Warszawa 1967.
• Pietrzak M., Prawo wyznaniowe, Warszawa 2010.
• Radwański Z., Olejniczak A., Prawo cywilne - część ogólna. Warszawa 2017.
• Raina P., Kościół w PRL. Dokumenty 1945-1959, Poznań 1994.
• Tajne dokumenty Państwo - Kościół 1980-1989, Londyn - Warszawa 1993.
• Tunia A., Recepcja prawa wewnętrznego związków wyznaniowych w prawie polskim, Lublin 2015.
• Walencik D., Nowelizacja ustawy o stosunku państwa do Kościoła katolickiego w kontekście zasady bilateralności, "Forum Prawnicze" 2011/3.
• Włodarczyk T., Konkordaty, Warszawa 1986.
• Zieliński Z. (red.), Życie religijne w Polsce pod okupacją 1939-1945. Metropolie wileńska i lwowska, zakony, Katowice 1992.