Potasowe szkła popiołowe z XIV-XVII w. w praktyce konserwatorsko-restauratorskiej na wybranych przykładach z Pracowni Konserwacji i Restauracji Szkła ASP im. E. Gepperta we W rocławiu

• Autorzy: Natalia Moszak , Katarzyna Wantuch-Jarkiewicz

Warianty tytułu

Mid 14-17th Century Potassium Ash Recipe Glasses in Conservation and Restoration Practice Based on Examples from the E. Geppert Academy of Fine Arts in Wroclaw

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Zabytki szklane stanowią znaczną część wielu kolekcji muzealnych oraz prywatnych. Są wśród nich szkła sodowe oraz potasowe o tak zwanej recepturze popiołowej. Popioły roślinne były podstawowym źródłem alkaliów podczas wytopu szkła w hutach, na terenach obecnych ziem polskich do XIX w., co miało wpływ na ograniczenie importu półsurowców szklanych oraz naczyń. Huty, czy też bardziej precyzyjnie, centra przetwórcze, zlokalizowane były w ważnych ośrodkach (m.in. Wrocław, Międzyrzecz), nad rzekami oraz w pobliżu większych kompleksów leśnych. Najstarsze zabytki szklane z potasowych szkieł popiołowych, pochodzące z terenów dzisiejszej Polski, datuje się na IX-X w. Są to zazwyczaj ułamki naczyń znalezionych podczas wykopalisk archeologicznych. Artykuł zawiera charakterystykę tego typu szkieł, obejmującą skład chemiczny oraz surowcowy. Celem prac konserwatorskich i restauratorskich takich przedmiotów jest, oprócz zahamowania procesów destrukcyjnych, przywrócenie im walorów ekspozycyjnych. Ze względu na niejednokrotnie zły stan powierzchni, zaawansowane procesy korozyjne oraz fragmentaryzację naczyń, konieczne jest opracowanie właściwej metodyki postępowania, co często wiąże się z zaprojektowaniem odpowiednich rozwiązań o charakterze estetycznym. W niniejszym artykule zasygnalizowano także sposoby produkcji szkła w dawnej Polsce oraz lokalizację hut leśnych. Omówiono również problematykę konserwatorską i restauratorską tej grupy zabytków na przykładach obiektów poddanych takim zabiegom w Katedrze Konserwacji i Restauracji Ceramiki i Szkła ASP we Wrocławiu.(abstrakt oryginalny)

EN

Glass artefacts constitute a significant part of many collections. In addition to sodium glass, we also find the so - called ash recipe ones. Plant ashes were the basic source of alkali during glass melting in glasshouses at the territory of Poland until the 19th century and allowed to reduce the import of semi-raw materials and vessels. They were located in important centers or by the rivers and larger forest complexes. The oldest artefacts of this type within current borders of Poland date back to the 9th and 10th centuries. They are often fragments of vessels and come mostly from archaeological excavations. The article deals with the characteristics of this type of glass, including chemical and raw materials composition. The purpose of conservation and restoration works is, in addition to stopping destructive processes, also to restore their exhibition values. Due to often poor condition of the surface, advanced corrosion processes and fragmentation of vessels, it is nesesery to develop the appropriate methodology, which is often associated with the design of right solutions that are marked by aesthetic character. Production methods, the location of forest glasshouses is also discussed shortly as well as the conservation and restoration issues. The examples were subjected to conservation and restoration treatment at the Conservation and Restoration of Glass Studio in the Academy of Fine Arts in Wroclaw.(original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Produkcja szkła; Historia; Sztuka; Wyroby szklane; Konserwacja zabytków

EN

Manufacture of glass; History; Art; Glassware products; Antiquities conservation

• Czasopismo: Szkło i Ceramika
• Rocznik: 2019
• Numer: nr 5
• Strony: 13--18

Twórcy

autor

Natalia Moszak

• Akademia Sztuk Pięknych im. Eugeniusza Gepperta we Wrocławiu

autor

Katarzyna Wantuch-Jarkiewicz

• Akademia Sztuk Pięknych im. Eugeniusza Gepperta we Wrocławiu

Bibliografia

• T. Prezbiter (przekł. i oprac. S. Kobielus, 2009), Diversarum Artium Schedula i inne średniowieczne zbiory przepisów o sztukach rozmaitych, Kraków.
• J. Sawicka (2015), Średniowieczne pracownie szklarskie w Międzyrzeczu, "Slavia Antiqua", 56, s. 129-169
• J.W. Smedley, C.M. Jackson (2006), Medieval and Post - medieval Glass Technology: Bracken as a sustainable Resource for Glassmaking, "Glass Technology: European Journal of Glass Science and Technology", 47 (2), s. 39-47
• D. Bienias (1997), Środowisko geograficzne nowożytnych hut szkła w województwie kieleckim, "Archaeologia Historica Polona", 6, s. 207-270
• J. Kunicki-Goldfinger, (2005), Konserwacja i badania dwóch szklanych naczyń z rzymskiego Novae, "Acta Universitatis Nicolai Copernici. Archeologia", 29, (370), s. 269-278
• W.B. Stern, Y. Gerber (2004), Potassium - Calcium Glass: New Data and Experiments, "Archaeometry", 46, s. 137-156
• A.S. Meek, J. Henderson, J.A. Evans (2012), Isotope Analysis of English Forest Glass from the Weald and Staffordshire, "Journal of Analytical Atomic Spectrometry", 27, s. 786-795
• A.S. Meek, J. Henderson, J.A. Evans (2009), [w:] D. Ignatiadou, A. Antonaras (red.), North-western European Forest Glass: Working Towards An Independent Means of Provenance, "Annales du 18e Congrès de L'association Internationale pour L'histoire du Verre", Thessaloniki, s. 437-441
• J. Kunicki-Goldfinger, J. Kierzek, B. Małożewska-Bućko, P. Dzierżanowski, (2018), Szkło naczyniowe z huty kryształowej pod Lubaczowem na tle szkła okresu baroku w Europie Środkowej: technologia, atrybucja, datowanie, "Raport, Instytut Chemii i Techniki Jądrowej, Seria B", 3, Warszawa
• Z. Cílová, J. Woitsch (2012), Potash - a key raw material of glass batch for Bohemian glasses from 14th-17th centuries?, "Journal of Archaeological Science", 39(2), s. 371-380
• S. Davison (2006), Conservation and Restoration of Glass, Oxford, s. 169-170
• S. Davison (2006), Conservation and Restoration of Glass, Oxford, s. 135
• B. Soldenhoff (1991), Stan badań nad konserwacją szkła archeologicznego w Polsce, "Acta Universitatis Nicolai Copernici. Archeologia", 18, "Archeologia Szkła", 4, s. 205-208
• Z. Jabłoński, M. Rubnikowicz (1991), Topografia nowożytnych hut szkła na Pomorzu, "Acta Universitatis Nicolai Copernici. Archeologia:, 18, "Archeologia Szkła", 4, s. 271-288
• A. Smrček (2005), [w:] O. Drahotová (red.), Historie sklářskie výroby v českých zemich. Od počátků do konce 19. stoleti, "Sklářskie suroviny", Praha, s. 103-128
• J. Biszkont (2005), Późnośredniowieczne szklarstwo na Śląsku, "Wratislavia Antiqua", 7, Wrocław
• W. Gluziński (1966), Badania wykopaliskowe na terenie średniowiecznej huty szkła w Piechowicach, "Szkło i Ceramika", 27, s. 245-248