Adam Mickiewicz wobec tureckiego Wschodu

• Autorzy: Marian Bałczewski

Warianty tytułu

Adam Mickiewicz Towards Turkish East

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

W dotychczasowych badaniach nad recepcją motywów wschodnich w życiu i twórczości Adama Mickiewicza dość marginalnie została przedstawiona kwesta wpływu na światopogląd literacki poety oraz jego działalność patriotyczno-polityczną rozlicznych zjawisk zadomowionego w dawnej Rzeczypospolitej barokowo-sarmackiego i oświeceniowego, rodzimego Orientu, nadal żywotnego w kulturze materialnej życia codziennego oraz w smaku artystycznym dworów szlacheckich i domów mieszczańskich w pierwszych dziesięcioleciach XIX wieku na prowincji litewskiej i polskiej. Najwybitniejsi polscy znawcy wpływu Wschodu na twórczość pisarską Mickiewicza skupili swoją uwagę badawczą przede wszystkim na znaczeniu stymulacji poety dorobkiem literatury orientalnej w językach: arabskim, perskim, tureckim, rzadziej hebrajskim oraz jej tłumaczeń we francuskim, angielskim, niemieckim, a w mniejszym stopniu polskim. Innymi słowy opracowano zadowalająco znaczenie prądów orientalizujących w piśmiennictwie doby baroku i oświecenia oraz przebadano nurt orientalizmu romantycznego wraz z jego źródłami, zapożyczeniami i przekładami z literatur wschodnich oraz naśladowczymi i przetwarzanymi kontynuacjami ideowo-artystycznymi w językach europejskich. Natomiast uszły uwadze badaczy tak żywotne i obecne w życiu codziennym młodego Mickiewicza staropolskie asymilacje kultury karaimskiej i tatarsko-tureckiej, będące wyrazistym źródłem poetyckiego natchnienia w czasie pobytu przymusowego na obczyźnie. (fragment tekstu)

EN

The essay is the continuation and development, with some new ideas included, of a lecture given by the author during the International Adam Mickiewicz conference, organized by the polish, Turkish and Russian scientists in Top Kapi Palace, Istanbul, on November 25, 2008. The main content of the work is an attempt to prove that the borrowings from the Eastern Turkish culture, which were adopted to the Polish ground between the end of the 14th century and first decades of the 19th century, were an essential factor inspiring Mickiewicz romantic breakthrough in Polish literature. Undoubtedly, the borrowings had a strong impact on everyday life its material culture like male fashion, cuisine, mentality, customs, aesthetic tastes or construction, as well as on military aspects. They also strongly influenced the Polish language. Apart from the multicentury neighbourhood, peaceful settlement of the Tatar, Armenian, Karaim, Jewish or Volokh people on the area of today Lithuania and regular trade with the Balkan and Caucasus areas, played extraordinarily important role in the matter. The issues are reflected in two greatest works by Mickiewicz, "The Crimean Sonnets" and "Pan Tadeusz". (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Historia; Stosunki międzynarodowe; Literatura

EN

History; International relations; Literature

• Czasopismo: Przedsiębiorczość i Zarządzanie
• Rocznik: 2011
• Tom: 12
• Numer: z. 8 Świat i Europa we współczesnych stosunkach międzynarodowych - nowe wyzwania
• Strony: 353--377

Twórcy

autor

Marian Bałczewski

• Uniwersytet Warszawski

Bibliografia

• Anspach Craven E., Putoszestwie w Krym i Konstantynopol w 1786 godu..., Moskwa 1795.
• Baranowski B., Polskie zainteresowania z XVIII i XIX wieku kulturą Gruzji, Wrocław 1982.
• Baranowski B., Znajomość Wschodu w dawnej Polsce do XVIII wieku, Łódź 1950.
• Barthelemy d`Herbelot de Molainville, Bibliotheque orientalne, ou Dictionnaire universel contenant tout ee qui fait connaître les peuples de l`Orient, Paris M.DC. XCVII (1697).
• Bernatowicz M., Adam Mickiewicz, Warszawa 1972.
• Bockenheim K., Dworek, kontusz, karabela, Wrocław 2004.
• Borawski P., A. Dubiński, Tatarzy polscy. Dzieje, obrzędy, legendy, tradycje, Warszawa 1986.
• Brzuchnalski W., Dzieła Adama Mickiewicza, Lwów 1900, t. II.
• Chlebowski B., Wiek XIX. Sto lat myśli polskiej, Warszawa 1910, t. III.
• Collectanea z dziejopisów tureckich rzeczy do historii polskiej służących, Warszawa 1825, t. I i II.
• Grammaire arabe, Paris 1807.
• Gubrynowicz B., Romans w Polsce za czasów Stanisława Augusta, Lwów 1904.
• Gurbiel A., Rzewuski Henryk, [w:] Słownik biograficzny historii Polski, pod redakcją Janiny Chodery i Feliksa Kiryka, Wrocław 2005, t. 2.
• Gutkowska-Rychlewska M., Historia ubiorów, Wrocław 1968.
• Jakimowicz A., Zachód a sztuka Wschodu, Warszawa 1981.
• Janion M., Mickiewicz w Odessie ("Na czasy odeskie przypada prawie dwumiesięczny pobyt na Krymie"), [w:] Między Wschodem a Zachodem: Europa Mickiewicza i innych. O relacjach literatury polskiej z kulturami ościennymi, (red.) G. Borkowska, M. Rudaś-Grocka, Wrocław - Ossolineum 2007.
• Kapełusiówna H., Turecka bajka o derwiszach w literaturze staropolskiej, "Literatura Ludowa" 1957, nr 3, s. 15-22.
• Karaimi, [w:] Encyklopedia kresów, Kraków.
• Kieniewicz J., Orientalność polska, [w:] Sąsiedzi i inni, Warszawa 1978.
• Kleiner J., Mickiewicz, Lublin 1948, t. I.
• Kostewicz K., Kronika życia i twórczości Mickiewicza. Styczeń 1850 - 26 listopada 1855, Warszawa 1978.
• Kraczkowski I., Nad arabskimi rękopisami, Warszawa 1952.
• Kryczyński L., Historia meczetów w Łowczycach i Nowogródku, "Przegląd Islamski" 1934, z. 3-4.
• Kryczyński L., Historia meczetu w Wilnie, Wilno 1937.
• Kryczyński L., Zabytki orientalne w Wilnie, "Przegląd Islamski" 1930.
• Kryczyński S., Tatarzy litewscy - próba monografii historyczno - etnograficznej, "Rocznik Tatarski" 1938, t. 3.
• Krzyżanowski J., O powiastkach orientalnych Krasickiego, [w:] Księga zbiorowa ku czci Ignacego Chrzanowskiego, Kraków 1936.
• Kubacki W., Z Mickiewiczem na Krymie, Warszawa 1977.
• List Mickiewicza do Franciszka Malewskiego w Warszawie pisany z Wilna 23 I /4 II 1822, [w:] Adama Mickiewicza dzieła wszystkie, dz. cyt., s. 156-158.
• Mańkowski T., Orient w polskiej kulturze artystycznej, Wrocław 1959.
• Mańkowski T., Sztuka islamu w Polsce w XVII i XVIII wieku, Kraków 1935.
• Mańkowski T., Sztuka islamu. Notatki z wykładów opracował Z. Żygulski.
• Memoire d`historie et de la littérature orientales, Paris 1818.
• Mickiewicz A., Dzieła wszystkie, Warszawa 1936, t. XIII.
• Mickiewicz A., Sonety krymskie, Opracował i wstępem opatrzył S. Furmanik, Łódź 1947.
• Mickiewicz A., Utwory wybrane. Listy, Warszawa 1957.
• Morawski S., Kilka lat młodości mojej w Wilnie (1818-1825). Opracowali i wstępem poprzedzili: Adam Czartkowski i Henryk Mościcki, Warszawa 1959.
• Niemcewicz J. U., Pamiętniki czasów moich, Warszawa 1957, t. II.
• Nowiczew A.D., Istorija Turcii, Leningrad 1968, t. II.
• Nowosielski A., Stepy, morze i góry, Wilno 1854, t. II.
• Pallas P.S., Kratkoje fizyczeskoje i topograficzeskoje opisanie Tawriczeskoj Oblasti..., Sankt Peterburg 1795.
• Pigoń S., Wstęp, [w:] A. Mickiewicz, Pan Tadeusz czyli ostatni zajazd na Litwie, Wrocław 1980.
• Piroczkinas A., Litewskie lata Adama Mickiewicza. Przełożyła Biruta Markuza Białostocka, Warszawa 1998.
• Piwocka M., Namioty wschodnie, Warszawa 1982.
• Piwocka M., Tureckie kobierce modlitewne, Warszawa 1982.
• Reychman J., Orient w kulturze polskiego oświecenia, Wrocław 1964.
• Reychman J., Pobyt Mickiewicza w Turcji w r. 1855, "Przegląd Orientalistyczny" 1955, nr 3.
• Rudnicka J., "Tysiąc nocy i jedna" w twórczości pisarzy polskich, [w:] Wschód w literaturze polskiej. Zbiór rozpraw pod redakcją Jana Reychmana, Wrocław 1970.
• Rzewuski H., Pamiątki Soplicy, Wrocław 2009.
• Said E. W., Orientalizm. Przekład Monika Wyrwas-Wiśniewska, Poznań 2005.
• Sejdamet D., Krym, Warszawa 1930.
• Seraja Szapszał H., Adam Mickiewicz w gościnie u Karaimów, "Myśl Karaimska" 1934, t. 10.
• Sinko T., Historia religii i filozofii w romansie Jana Potockiego, Kraków 1920.
• Skałba P., Adam Mickiewicz w Turcji i jego kontakt ze Stanisławem Drozdowskim, Adampol 2005.
• Skwarczyńska S., Mickiewicz w kręgu idei i postulatów Szulera, "Pamiętnik Literacki" 1973, Rocznik LXIV, z. 3, s. 29-31.
• Smirnow W. D., Krymskoje chanstwo pod werchowenstwom Ottomanskoj Porty w XVIII w. do prisojedinienija jego k Rossii, Sankt Peterburg 1889 goda.
• Szelwach G., Listy Adama Mickiewicza (Lata 1817-1833), New York 200.
• Szkice z dziejów polskiej orientalistyki. Praca zbiorowa pod redakcją Stefana Strelcyna, Warszawa 1957, t. I.
• Szkice z dziejów polskiej orientalistyki. Praca zbiorowa pod redakcją Jana Reychmana, Warszawa 1966, t. II.
• Szyszman A., Osadnictwo karaimskie i tatarskie na ziemiach Wielkiego Księstwa Litewskiego, "Myśl Karaimska" 1934, z. 10.
• Talko-Hryncewicz J., Muślimowie czyli tak zwani Tatarzy litewscy, Kraków 1924.
• Tanty M., Bosfor i Dardanele w polityce mocarstw, Warszawa 1982.
• Taszycka M., Polskie pasy kontuszowe, Kraków - Warszawa 1985.
• Tatarkiewicz W., Romantyzm czyli rozpacz semantyka, "Pamiętnik Literacki" 1971, r. LXII, z. 4.
• Turnau I., Ubiór narodowy w dawnej Rzeczypospolitej, Warszawa 1991.
• Turnau I., Wpływy wschodnie w polskim ubiorze XVI-XVIII wieku, [w:] Orient w kulturze polskiej. Materiały z sesji jubileuszowej z okazji 25-lecia Muzeum Azji i Pacyfiku w Warszawie 15-16 października 1998, Warszawa 2000.
• Turowska J., Echa orientalne w literaturze stanisławowskiej, [w:] Księga zbiorowa ku czci Ignacego Chrzanowskiego, dz. cyt., s. 205-215.
• Turowska J., Powieści wschodnie Ignacego Krasickiego, "Pamiętnik Literacki" 1933, z. 2, s. 249-261.
• Turowska J., Upodobania orientalne Niemcewicza, "Ruch Literacki" 1931, nr 4, s. 106-111.
• Tyszkiewicz J., Tatarzy na Litwie i w Polsce. Studia z dziejów XIII - XVIII w., Warszawa 1989.
• Voucher F., Historia mody. Dzieje ubiorów od czasów prehistorycznych do końca XX wieku, Warszawa 2004.
• Wierzejski T., M. Kałamajska-Saed M., Kobierce wschodnie, Warszawa 1970.
• Witkowska A., Mickiewicz. Słowo i czyn, Warszawa 1983.
• Witkowska A., Romantyzm, [w:] A. Witkowska, R. Przybylski, Romantyzm, Warszawa 2007.
• Zajączkowski A., Orient jako źródło inspiracji w literaturze romantycznej doby mickiewiczowskiej, Warszawa 1955.
• Zarębina M., Wyrazy obce w "Panu Tadeuszu", Wrocław 1977.
• Ziętarska J., Relacje Jana Potockiego z Turcji, Egiptu i Maroka na tle piśmiennictwa podróżniczego doby oświecenia, "Przegląd Humanistyczny" 1973, nr 1, s. 41-59.