Macierzyństwo w świetle korespondencji Karoliny Teresy z Radziwiłłów Jabłonowskiej do matki Anny z Sanguszków Radziwiłłowej

• Autorzy: Anna Penkała-Jastrzębska

Warianty tytułu

Motherhood in View of the Correspondence between Karolina Teresa nee Radziwiłł Jabłonowska to her Mother Anna nee Sanguszko Radziwiłłowa

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

CEL NAUKOWY: Celem artykułu jest omówienie procesu wychowania szlacheckich dzieci i wskazanie najważniejszy etapów ich rozwoju i źródeł wiedzy, którymi posiłkowano się, kierując rozwojem najmłodszych. Jako egzemplifikację wykorzystano korespondencję Karoliny Teresy z Radziwiłłów 1. voto Sapieżyny 2. voto Jabłonowskiej (zm. 1765). PROBLEM I METODY BADAWCZE: Zachowana korespondencja stanowi wyjątkowe i - co najistotniejsze - rzadkie źródło, pozwalające poddać analizie sposoby przygotowywania się do narodzin kolejnych dzieci i opieki nad nimi, proces wychowania, troskę o zdrowie, a także radzenie sobie z bólem i niemocą po stracie najmłodszych członków rodziny. Artykuł oparty jest na analizie wskazanej korespondencji i zestawieniu jej z dotychczasowymi ustaleniami badawczymi dotyczącymi procesu wychowania w epoce nowożytnej. PROCES WYWODU: Zachowana korespondencja ujęta została w układzie problemowym, począwszy od wskazania największych obaw związanych z macierzyństwem, poprzez najistotniejsze działania podejmowane w celu ochrony i wychowania dzieci, po ujęcie zagadnienia śmierci nieletnich w szlacheckim domu. WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: Zachowany materiał źródłowy stanowi wyjątkowy przykład tak skrupulatnej, pełnej i wieloaspektowej relacji dotyczącej osiemnastowiecznego macierzyństwa. Daje on możliwość prześledzenia elementów związanych z założeniem i utrzymaniem rodziny - od relacji dotyczących kolejnych okresów ciąży, po narodziny dzieci i pierwsze lata ich rozwoju, ujawnia też niepokoje, z którymi radzić musiała sobie młoda matka, i wskazuje na newralgiczne okresy rozwoju dzieci. WNIOSKI, INNOWACJE, REKOMENDACJE: Zaprezentowany materiał źródłowy pozwala na szerokie ujęcie przedstawionego zjawiska. Przeprowadzone badania pogłębiają wiedzę o specyfice rodziny osiemnastowiecznej, a przede wszystkim o kwestii dojrzewania i wychowania dzieci widzianej z matczynej perspektywy. Dają również szerokie możliwości do dalszych analiz porównawczych.(abstrakt oryginalny)

EN

RESEARCH OBJECTIVE: The aim of the article is to discuss the process of noblemen's upbringing and to indicate the most important stages of their development and sources of knowledge, which were used to examine the development of the youngest. The correspondence of Karolina Teresa nee Radziwiłł 1. voto Sapieżyna 2. voto Jabłonowska (died 1765) was used as an exemplification. THE RESEARCH PROBLEM AND METHODS: Preserved correspondence is a unique and - what is important - rare source, allowing to analyze both ways of preparing for the birth and care of children, the process of their education, health care, as well as dealing with pain and impotence after losing the youngest members of the family. The article is based on the analysis of indicated correspondence and juxtaposition with previous research regarding the process of upbringing in the Early Modern period THE PROCESS OF ARGUMENTATION: The preserved correspondence has been included in the research as a main source: from the indication of the greatest concerns related to motherhood, through the most important activities undertaken to protect and raise children, to examine the issue of death of minors in a noble home. RESEARCH RESULTS: Preserved source material is a unique example of such a meticulous, comprehensive and multifaceted relationship regarding eighteenthcentury motherhood. It gives the opportunity to trace the elements related to the foundation and maintenance of the family - from the reports on subsequent periods of pregnancy to the birth of children to first years of their development. It also reveals the anxieties, that a young mother had to cope with and points to the critical development of children. CONCLUSIONS, INNOVATIONS, AND RECOMMENDATIONS: The presented source material allows for a broad presentation of the analyzed phenomenon. This studies deepen the knowledge about the specificity of the eighteenthcentury family and, above all, explain the issue of maturing and raising children seen from a maternal perspective. Presented research offers broad possibilities for further comparative analyzes.(original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Rodzina; Macierzyństwo; Wychowanie; Historia; Badania historyczne

EN

Family; Motherhood; Parenting; History; Historical research

• Czasopismo: Horyzonty Wychowania
• Rocznik: 2019
• Tom: 18
• Numer: nr 46 Rodzina w starożytności i czasach nowożytnych
• Strony: 69--82

Twórcy

autor

Anna Penkała-Jastrzębska

• Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie

Bibliografia

• Archiwum Główne Akt Dawnych
• Archiwum Radziwiłłów dział V, nr 13898, część I, II, III, IV, V, VI
• Jabłonowska A., Ustawy Powszechne Dla Dobr Moich Rządcow: Podług Exemplarza drukowanego przeszłego roku w Siemiatyczach za rozkazem J. O. Xiężny Jabłonowskiey, Woiewodziny Bracławskiey. T 1-7, Siemiatycze 1783-1785.
• Jabłonowska A., Porządek robot miesięcznych ogrodnika na cały rok wypisany y na miesiące podzielony, Siemiatycze 1786.
• Bartoszewicz J. (1881). Anna z Sapiehów Jabłonowska. Studia historyczne i literackie. 3, s. 335-345.
• Berger- Mayerowa J. (1962 - 1964). Anna Jabłonowska. W: Polski Słownik Biograficzny, X, z. 45, Wrocław- Warszawa - Kraków: Polska Akademia Nauk.
• Bergerówna J., (1936). Księżna Pani na Kocku i Siemiatyczach: działalność gospodarcza i społeczna Anny z Sapiehów Jabłonowskiej, Lwów: Towarzystwo Naukowe.
• Chorobińska- Misztal A., (1968). Siemiatycze jako ośrodek eksperymentów gospodarczych, społecznych i kulturalnych w II połowie XVIII wieku, Katowice: Praca doktorska. Uniwersytet Śląski w Katowicach. Wydział Humanistyczny.
• Chrobińska-Misztal, A. (1978). Z dziejów Siemiatycz drugiej połowy XVIII wieku: działalność reformatorska Anny Jabłonowskiej. Białystok: Białostockie Towarzystwo Naukowe.
• Ciupińska, B. i Ryś, J. (2011). Rodzina szlachecka jako miejsce wychowania i szkolenia wojskowego w okresie staropolskim. Wychowanie w Rodzinie, 1, 39-51.
• Delimata-Proch, M. (2015). Ciąża, poród oraz połóg w świetle polskich ksiąg cudów i łask (od średniowiecza do XVIII w.). Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 63(3), 433-449.
• Gałaj-Dempniak, R. (2010). Choroba i śmierć szlachty w świetle pamiętników i utworów literackich okresu XVI-XVII wieku. W: D.K. Chojecki i E. Włodarczyk (red.), Choroba i śmierć w perspektywie społecznej w XIII-XXI wieku. Warszawa: DiG, 69-93.
• Holt, M.P. (1984). Patterns of Clientèle and Economic Opportunity at Court during the Wars of Religion: The Household of François, Duke of Anjou. French Historical Studies, 13(3), 305-322.
• Jakuboszczak, A. (2014). Matka - córka - siostra. O prywatności i intymności w kobiecych relacjach w świetle korespondencji wielkopolskich rodzin szlacheckich. W: T. Kostkiewicz (red.), Publiczne, prywatne, intymne w kulturze XVIII wieku. Wrocław: Wydawnictwo UE, 147-160.
• Kabacińska-Łuczak, K. (2009). Kłopoty w wychowaniu małych dzieci w świetle wybranych pamiętników osiemnastowiecznych. W: M. Cywińska (red.). Sytuacje trudne w życiu dziecka. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 121-134.
• Kabacińska-Łuczak, K. (2012). Codzienność dziecięca w świetle wybranych pamiętników osiemnastowiecznych. W: E. Kula i M. Pękowska (red.), Virginibus puerisque. T. 2: Z zagadnień wychowania i opieki nad dzieckiem w XVIII-XX wieku. Kielce: Wydawnictwo Uniwersytetu Jana Kochanowskiego, 249-266.
• Kalas, R.J. (1992). Marriage, Clientage, Office Holding, and the Advancement of the Early Modern French Nobility: the Noailles Family of Limousin. The Sixteenth Century Journal, 27 (2), 365-383.
• Karkucińska, W. (2000). Anna z Sanguszków Radziwiłłowa (1676-1746). Działalność gospodarcza i mecenat. Warszawa: Semper.
• Kettering, S. (1989). Patronage and Kinship in Early Modern France. French Historical Studies, 16(2), 408-435.
• Kicińska, U. (2013). Wzorzec szlachcianki w polskich drukowanych oracjach pogrzebowych XVII wieku. Warszawa: DiG.
• Konarski, K. (1918). Anna Jabłonowska reformatorka życia społecznego w Polsce w XVIII w. Warszawa: Biblioteka Historyczna.
• Lanza, J.M. (2008). After father's death: Authority and conflict in the eighteenth-century French household. The History of the Family, 13, 71-84.
• Liedke, M. (2008). Strategie małżeńskie magnaterii w Wielkim Księstwie Litewskim w dobie wczesnonowożytnej. Problemy badawcze. W: C. Kuklo (red.), Rodzina i gospodarstwo domowe na ziemiach polskich w XV-XX wieku. Struktury demograficzne, społeczne i gospodarcze. Warszawa: DiG, 59-74.
• Lubamersky, L. (1999). Women and Political Patronage in the Politics of the Polish-Lithuanian Commonwealth. The Polish Review, 44(3), 259-275.
• Lubczyński, M. (2008). Małżeństwa Wielopolskich w drugiej połowie XVII wieku i ich wpływ na pozycję społeczno-majątkową rodziny. W: C. Kuklo (red.), Rodzina i gospodarstwo domowe na ziemiach polskich w XV-XX wieku. Struktury demograficzne, społeczne i gospodarcze. Warszawa: DiG, 107-137.
• Łukasiewicz, D. (1995). Wojna kobiet. Śmierć kobiet i dzieci w XVIII-XIX wieku. W: J. Miluska i E. Pakszys (red.), Humanistyka i płeć. T. 1: Studia kobiece z psychologii, filozofii i historii. Poznań: Wydawnictwo UAM.
• Markiewicz, M. (2004). Badania mentalności na podstawie korespondencji czasów saskich. W: B. Rok i F. Wolański (red.), Staropolski ogląd świata. Materiały z konferencji, Wrocław-24 października 2004. Prace Historyczne 36. Wrocław: Instytut Historyczny Uniwersytetu. Wrocławskiego, Wrocławskie Towarzystwo Miłośników Historii, 181-194.
• Mroczek, K. (1978). Tytulatura w korespondencji staropolskiej jako problem stosunku między nadawcą a odbiorcą. Pamiętnik Literacki, 2, 127-148.
• Muszyńska, A. (2013). Zosia Sieniawska (1699-1771) w listach do ojca. Wieki Stare i Nowe, 5(10), 39-48.
• Orzeł, J. (2011). Edukacja szlachcica - ideały i postulaty w staropolskim piśmiennictwie pedagogicznym. Kultura i Edukacja, 2, 60-75.
• Penkała, A. (2016). Kwestie posagowe i wienne w małżeństwach szlachty województwa krakowskiego w czasach saskich. Kraków: Libron.
• Pielas, J. (2001). Społeczne i majątkowe aspekty małżeństw w rodzinie zamożnej szlachty w XVII w. na przykładzie Oleśnickich herbu Dębno. W: H. Suchojad (red.), Wesela, chrzciny, pogrzeby. Kultura życia i śmierci. Warszawa: Semper, 127-136.
• Popiołek, B. (1998). Na marginesie ważnych spraw, Listy kobiece epoki saskiej. W: W. Jamrożek i D. Żołądź-Strzelczyk (red.), Rola i miejsce kobiet w edukacji i kulturze polskiej. Poznań: Wydawnictwo UAM, 89-102.
• Popiołek, B. (2001). "Za szczęście de mariée być liczą..." - małżeńskie dole i niedole w epoce saskiej. W: F. Leśniak (red.), Podróże po historii. Studia z dziejów kultury i polityki europejskiej ofiarowane Profesorowi Stanisławowi Grzybowskiemu. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej w Krakowie, 256-267.
• Popiołek, B. (2007). Małżeńskie perypetie Sapiehów w czasach saskich. W: K. Stępnik (red.), Sapiehowie epoki Kodnia i Krasiczyna. Lublin: Wydawnictwo UMCS, 405-411.
• Popiołek, B. (2008a). "Przyjaciel domowy, Żona moja najmilsza..." - wizerunek kobiety w świetle staropolskich testamentów z XVII i XVIII wieku. W: I. Maciejewska i K. Stasiewicz (red.), Kobieta epok dawnych w literaturze, kulturze i społeczeństwie. Olsztyn: Littera, 282-293.
• Popiołek, B. (2008b). Rodzina szlachecka w świetle testamentów z XVII i XVIII wieku. W: C. Kuklo (red.), Rodzina i gospodarstwo domowe na ziemiach polskich w XV-XX wieku. Struktury demograficzne, społeczne i gospodarcze. Warszawa: DiG, 139-152.
• Popiołek, B., Chłosta-Sikorska, A. i Gadocha, M. (red.). (2018a). Dom, codzienność i święto. Ceremonie i tradycje rodzinne. Studia historyczno-antropologiczne. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego.
• Popiołek, B., Chłosta-Sikorska, A. i Gadocha, M. (red.). (2018b). Dom, codzienność i święto. Przestrzeń domowa - ludzie i rzeczy. Studia historyczno-antropologiczne. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego.
• Rok, B. (1991). Zagadnienie śmierci w kulturze Rzeczypospolitej czasów saskich. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
• Rok, B. (1993). Zagadnienie śmierci w czasach nowożytnych - próba postawienia problematyki badawczej i charakterystyka źródeł. Medycyna Nowożytna: studia nad historią medycyny, (1), 23-46.
• Sioda, T. i Krawczyński, M. (2012). Mamka i jej rola w ewolucji sposobów żywienia niemowląt. Część II. Pediatria Polska, t. 87, 2, 212-219.
• Słaby, A. (2013). Ojcostwo - relacje ojców i córek w świetle korespondencji okresu saskiego. W: B. Popiołek, A. Chłosta-Sikorska i M. Gadocha (red.), W kręgu rodziny epok dawnych:dzieciństwo. Warszawa: DiG, 297-309.
• Wilczek-Karczewska, M. (2011). Konflikty rodzinne na tle majątkowym w świetle wielkopolskich inwentarzy i testamentów z XVII wieku. Zarys problematyki. W: A. Karpiński (red.), Społeczeństwo staropolskie. Seria nowa. T. 3. Warszawa: DiG, 149-169.
• Wlaźlik, B. (2008). Wychowanie dziewcząt w XVI i XVII w. Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie. Seria: Pedagogika, 17, 199-209.
• Żołądź-Strzelczyk, D. (1994). Rodzina szlachecka jako środowisko wychowawcze (XVI-XVII w.). W: J. Jundziłł (red.), Wychowanie w rodzinie od starożytności po wiek XX. Materiały z konferencji naukowej Katedry Historii Wychowania - czerwiec 1993. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uczelniane WSP, 181-187.
• Żołądź-Strzelczyk, D. (1998). "Jak rządzić mają rodzice córki swe". Poglądy na wychowanie kobiet w XVI-XVIII wieku. W: W. Jamrożek i D. Żołądź-Strzelczyk (red.), Rola i miejsce kobiet w edukacji i kulturze. Poznań: Wydawnictwo UAM, 53-63.
• Żołądź-Strzelczyk, D. (2010a). Polska rodzina szlachecka XVI-XVIII w. i źródła jej oddziaływań wychowawczych. W: K. Jakubiak i T. Maliszewski (red.), Z dziejów polskiej kultury i oświaty od średniowiecza do początków XX wieku. Kraków: Impuls, 383-393.
• Żołądź-Strzelczyk, D. (2010b). Wokół ciąży, porodu i połogu w okresie staropolskim. Nowiny Lekarskie, 2, 98-107.

Identyfikatory

DOI

10.35765/HW.2019.1846.05