Mroczna turystyka w obliczu wyzwań ponowoczesności na przykładzie Czarnobylskiej Strefy Wykluczenia

• Autorzy: Anna Duda

Warianty tytułu

Dark Tourism in the Face of Postmodern Challenges on the Example of Chernobyl Exclusion Zone

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

W 1996 r. John Lennon oraz Malcolm Foley po raz pierwszy posłużyli się pojęciem dark tourism (mroczna turystyka). Od tego czasu powstało wiele monografii oraz artykułów poruszających tematykę podróży do miejsc pokatastrofalnych. W Polsce, w pierwszej części monografii "Współczesne formy turystyki kulturowej" ukazał się tekst Sławoja Tanasia nakreślający zjawisko tanatoturystyki. Przedstawiony został kontekst historyczny podróży do miejsc związanych ze śmiercią oraz różne odmiany turystyki, ze szczególnym uwzględnieniem turystyki cmentarnej. Celem niniejszego artykułu, o charakterze przeglądowym, jest próba wskazania pewnych tendencji, które szczególnie w ciągu ostatniej dekady uległy znacznej intensyfikacji. Na podstawie konkretnych przykładów ukazany został wpływ tradycyjnych mediów oraz mediów społecznościowych i kultury popularnej na decyzję o wyjeździe do miejsca katastrofy. Ponadto wskazane zostały również zmiany w zachowaniu mrocznych turystów, które następują pod wpływem nowoczesnych technologii. Tym samym przykłady często kontrowersyjne i nieetyczne dały obraz tego, na ile można dziś mówić o miejscach pamięci, a na ile o powstających "pamięciolandiach". Bezpośrednią inspiracją tekstu były badania przeprowadzone w latach 2016-2018 w Czarnobylskiej Strefie Wykluczenia, oparte w dużej mierze o wywiady jakościowe z polskimi turystami oraz obserwację uczestniczącą. Ze względu jednak na charakter artykułu przywołane zostaną również inne przykłady obrazujące omawianą tematykę. (abstrakt oryginalny)

EN

In 1996, John Lennon and Malcolm Foley used the concept of dark tourism for the first time. Since then, many monographs and articles on travel to post-catastrophic places have been published. The first part of the monograph The contemporary forms of cultural tourism includes a text by Sławoj Tanaś outlining the phenomenon of tanatotourism. It presents the historical context of travel to places connected with death and various types of tourism, with particular emphasis on cemetery tourism. The aim of this review-article will be an attempt to indicate certain trends, which especially in the last decade have been significantly intensified. Based on specific examples, the impact of traditional media and social media, as well as popular culture, on the decision whether to visit to the disaster site will be shown. In addition, the author undertakes to indicate changes in the behaviour of dark tourists, which take place under the influence of modern technologies. Thus, examples that are often controversial and unethical will give a picture of how much one can talk about memorial sites today and how much about emerging memorylands. The direct inspiration for the text was the research conducted in 2016-2018 in the Chernobyl Exclusion Zone, based largely on qualitative interviews conducted with Polish tourists and participating observation. However, due to the review character of the article, other examples illustrating the discussed subject matter will also be mentioned. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Mroczna turystyka; Kultura masowa; Turystyka kulturowa

EN

Dark tourism; Popular culture; Cultural tourism

• Czasopismo: Turystyka Kulturowa
• Rocznik: 2019
• Numer: nr 5
• Strony: 27--44

Twórcy

autor

Anna Duda

• Uniwersytet Jagielloński

Bibliografia

• Adams K. M., 2018, Leisure in the "Land of the Walking Dead": Western Mortuary Tourism, the Internet, and Zombie Pop Culture in Toraja, Indonesia [w:] A. Kaul, J. Skinner (red.) Leisure and Death: An Anthropological Tour of Risk, Death, and Dying, University Press of Colorado, Louisville, s. 97-122
• Alejziak W., 2008, Podstawowe paradygmaty i podejścia badawcze w studiach nad turystyką, [w:] G. Gołembski (red.) Nowe trendy rozwoju turystyki, Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej, Sulechów, s. 13-23
• Ashworth G., 2015, Planowanie dziedzictwa, tłum. M. Duda-Gryc, Międzynarodowe Centrum Kultury, Kraków
• Banaszkiewicz M., Duda A., 2019, Visit the Chernobyl Exclusion Zone/Be Like a S.T.A.L.K.E.R. On architecture, games and tourist experience, [w:] M. Gravari-Barbas. J.F. Staszak, N. Graburn (red.) Tourism Fictions, Simulacra and Virtualities. Spatialities of tourism in an era of complexity, Routledge, London-New York
• Banaszkiewicz M., 2015, Tanatoturystyka: doświadczenie, pamięć, etyka, "Politeja", nr 35, s. 91-105
• Banaszkiewicz M., 2018, Turystyka w miejscach kłopotliwego dziedzictwa, Wydawnictwo UJ, Kraków
• Baudrillard J., Ameryka, tłum. R. Lis, Wydawnictwo: Sic!, Warszawa 2011
• Baudrillard J., 1998, Precesja symulakrów, tłum. T. Komendant, [w:] R. Nycz (red.) Postmodernizm, Wydawnistwo Baran i Suszczyński, Kraków, s. 177-190
• Boni K., 2016, Ganbare. Sztuka umierania, Wydawnictwo Agora, Warszawa
• Boorstin D., 1964, The Image: A Guide to Pseudo-Events in America, Harper & Row, New York
• Brucker D., 2014, The Chernobyl Landscape and the Aesthetics of Invisibility, "Photography and Culture", nr 7 (1), s. 21-40
• Buczkowska K, Mikos v.Rohrscheidt A., 2009, Współczesne formy turystyki kulturowej, Wydawnictwo AWF, Poznań
• Cohen E., 1979, A Phenomenology of Tourist Experiences, "Sociology", vol. 13, no. 2, s. 179-201
• Duda A., 2016, Turystyka szoku - między sensacją a empatią. 9/11 studium przypadku, "Folia Turistica", nr 39, s. 241-261.
• Duda A., 2017, Pokoleniowa trauma czy wpływ postapokaliptycznych wizji kultury popularnej. O motywacjach polskich turystów wyjeżdżających do Czarnobyla [w:] Po Czarnobylu. Miejsce katastrofy w dyskursie współczesnej humanistyki, red. I. Boruszkowska, K. Glinianowicz, A. Grzemska, P. Krupa, Kraków 2017, s. 159-168
• Duda A., 2018, Wskaźnik mrocznych atrakcji Philipa Stone'a - sztuczny podział czy skuteczne narzędzie badawcze? [w:] E. Nieroba, A. Kopczak-Wirga (red.) Sztuka podróżowania, czyli turysta w świecie kultury, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole, s. 145-157
• Goatcher J., Brundsen V., 2011, Chernobyl and the Sublime Tourist, "Tourist Studies", nr 11 (2), s. 115-137
• Gorner G., 1955, Pornografia śmierci, tłum. Ignacy Sieradzki, "Teksty: teoria literatury, krytyka, interpretacja", nr 3 (45), s. 197-203
• Hajduk-Nijakowska J., 2012, Katastrofa jako wydarzenie medialne, [w:] K. Konarska (red.), Powodzie, plagi, życie i inne katastrofy, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław, s. 235-253
• Hajduk-Nijakowska J., 2018, W pogoni za sensacją. Kulturowy wymiar mrocznej turystyki (dark tourism), "Turystyka Kulturowa", www.turystykakulturowa.org, nr 3, s. 42-57
• Hannam K., Yankovska G., 2014, Dark and toxic tourism in the Chernobyl Exclusion Zone, "Current Issues in Tourism", nr 17 (10), s. 929-939
• Jansson A., 2018, Rethinking post-tourism in the age of social media, "Annals of Tourism Research", Vol 69, s. 101-110
• Kaul A., Skinner J., 2018, Leisure and Death: An Anthropological Tour of Risk, Death, and Dying, University Press of Colorado, Louisville
• Koskowski M.R., 2019, Od faktów do emocji. Turystyka kulturowa wobec technologii Web. 5.0, "Turystyka Kulturowa, www.turystykakulturowa.org, nr 2, s. 84-99
• Lennon J., Foley M., 2000, Dark Tourism. The Attractions of Death and Disasters, Thomson, London-New York
• Lennon J., Foley M., 1996, Heart of darkness, "International Journal of Heritage Studies", Vol. 4, No. 2
• Light D., 2017, Progress in dark tourism and thanatourism research: An uneasy relationship with heritage tourism, "Tourism Management", No. 61, pp. 275-301
• Lo I.Sh., McKercher B., 2015, Ideal image in process: Online tourist photography and impression management, "Annals of Tourism Research", nr 52, s. 104-116
• McDaniel K.N., 2018, Virtual Dark Tourism, Palgrave Studies in Cultural and Heritage Conflict, London
• MacCannel D., 2002, Turysta. Nowa teoria klasy próżniaczej, Spectrum, Warszawa
• Macdonald S., 2009, Difficult Heritage. Negotiating the Nazi Past in Nuremberg and Beyond, Routledge, London
• Macdonald S., 2013, Memorylands. Heritage and identity in Europe today, Routledge, London-New York
• Mercille J., 2005, Media Effects on Image. The Case of Tibet, "Annales of Tourism Research", Vol. 32, No. 4, pp. 1039-1055
• Napiórkowski, 2018, Epidemia pamięci [w:] P. Majewski, M. Napiórkowski (red.) Antropologia pamięci. Zagadnienia i wybór tekstów, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, s. 15-41
• Nora P., 1989, Between Memory and History. Les Lieux de Mémoire, "Representations", nr 26, s. 7-24
• Owsianowska S., Banaszkiewicz M., 2015, Trudne dziedzictwo a turystyka. O dysonansie dziedzictwa kulturowego, "Turystyka Kulturowa", www.turystykakulturowa.org, nr 11, s. 6-24.
• Pacek A., 2016, Nie tylko seks, czyli kilka słów o pornografii śmierci, "Media - Kultura - Komunikacja Społeczna", nr 12 (2), s. 93-103
• Park H., 2014, Heritage Tourism, Routledge, London-New York
• Podoshen J. S., 2013, Dark tourism motivations: Simulation, emotional contagion and topographic comparison, "Tourism Management", No. 35, pp. 263-271
• Rojek Ch., Ways of Escape. Modern Transformations of Leisure and Travel, Glasgow 1991
• Seaton A.V., 1996, Guided by the dark: From Thanatopsis to thanatourism, "International Journal of Heritage Studies" R. 1996 (4), nr 2, s. 234-244
• Seaton A.V., 2009, Thanatourism and Its Discontents: An Appraisal of a Decade's Work with Some Future Issues and Directions, [w:] T. Jamal, M. Robinson (red.) The SAGE Handbook of Tourism Studies, Los Angeles-London-New Delhi-Singapore-Washington, s. 521-543
• Selwyn T., 1996, The Tourist Image. Myths and Myth Making in Tourism, John Wiley & Sons Ltd, Chichester
• Smith L., 2006, Uses of heritage, Routledge, London-New York
• Stone P., 2006, A Dark Tourism Spectrum: Towards a typology of Death and macabre related tourist sites, attractions and exhibitions, "Tourism: An International Interdysciplinary Journal", Vol. 54, No. 2, s. 145-160
• Stone P., 2009, The darker side of travel: The theory and practice of dark tourism, Chanel View Publications, Bristol, pp. 23-38
• Tanaś S., 2008, Przestrzeń turystyczna cmentarzy. Wstęp do tanatoturystyki, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź
• Tanaś S., 2009, Tanatoturystyka [w:] K. Buczkowska, A.M. Rohrscheidt (red.) Współczesne formy turystyki kulturowej, s. 266-286
• Tanaś S., 2013, Tanatoturystyka. Od przestrzeni śmierci do przestrzeni turystycznej, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź
• Tanaś S., 2013, Tourism "Death Space" and Thanatourism in Poland, "Current Issues of Tourism Research", Vol. 3, No. 1, pp. 22-27
• Tunbridge J. E., Ashworth G.J., 1996, Dissonant Heritage. The Management of the Past as a Resource in Conflict, Wiley, Chichester-New York-Brisbane-Toronto-Singapore
• Tunbridge J., 2018, Zmiana warty. Dziedzictwo na przełomie XX i XXI wieku, tłum. A. Kamińska, Międzynarodowe Centrum Kultury, Kraków
• Urry J., 1990, The Tourist Gaze. Leisure and Travel in Contemporary Societies, SAGE Publications Ltd, London
• Urry J., Larsen J., 2011, The Tourist Gaze 3.0, SAGE Publications Ltd, London-Thousand Oaks-New Delhi-Singapore
• Wieczorkiewicz A., 2008, Apetyt turysty. O doświadczaniu świata w podróży, Universitas, Kraków
• Ziębińska-Witek A., 2012, Turystyka śmierci jako zjawisko kulturowe, "Teksty drugie: teoria literatury, krytyka, interpretacja", nr 135 (3), s. 174-186.
• Aliena Tour, https://www.alienatours.pl/wszystkie-wyprawy/czarnobyl/strefa-tour, data dostępu: 8.08.2019 r.
• Bispol, https://www.bispol.com/czarnobyl-wycieczki/czarnobyl-tour, data dostępu: 8.08.2019 r.
• Institute for a Dark Tourism Research: http://www.uclan.ac.uk/research/explore/groups/institute_for _dark_tourism_research.php [dostęp: 20.07.2019].
• Muzeum Holocaustu apeluje do zwiedzających: Przestańcie łapać u nas Pokemony, https://www.rmf24.pl/fakty/swiat/news-muzeum-holocaustu-apeluje-do-zwiedzajacych-przestancie-lapac,nId,2235548, data dostępu: 13.07.2019 r.
• Paterson A., 2016, Holocaust Museum to visitors: Please stop catching Pokémon here, "Washington Post", July 12, https://www.washingtonpost.com/news/the-switch/wp/2016/07/12/holocaust-museum-to-visitors-please-stop-catching-pokemon-here/, data dostępu: 6.08.2019 r.
• Projekt Yolocaust, http://yolocaust.de/, data dostępu: 26.10.2019 r.
• Strefa Zero, https://strefazero.org/, data dostępu: 8.08.2019 r.
• Zmyślony P., Jaka oferta dla milenialsa, 2019, "Wiadomości Turystyczne", nr 11 (425), https://turystykawmiescie.org/2019/06/10/rozmowa-oferta-dla-millenialsow/