Tytuły kościoła pocysterskiego w Oliwie

• Autorzy: Aleksander Piwek

Warianty tytułu

Titles of the Cistercian Church in Gdansk Oliwa

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Kościół pocysterski w Oliwie obecnie ma trzy tytuły: Trójcy Świętej, Najświętszej Panny Marii i św. Bernarda. Z dokonanych badań wynika, że zestaw ten nie jest pierwotny, lecz po-wstał z biegiem czasu. Na najstarszego patrona, jeszcze małej kaplicy z pocz. XIII wieku, wybrano NPMarię. Kolejny, św. Bernard został dodany po zakończeniu prac w 3 ćw. XIII wieku. Powstał wtedy pierwszy w pełni ukończony oliwski kościół. Ostatniego patrona - Trójcę Świętą - wybrano, jak należy przypuszczać, przed 1342 rokiem (Jej święto ustanowiono 1334), a w kościele nastąpiły znaczące zmiany: wydłużono prezbiterium i założono obejście, powiększając tym samym część wschodnią kościoła o połowę dotychczasowej powierzchni. Pewność dość wczesnego powstania tego ostatniego wezwania dostarcza dopiero zapis w kronice zakonnej, dokonany w 1594 roku. Po kasacie opactwa oliwskiego (1831) i przejęciu kościoła przez proboszcza, a następnie przez nowo ustanowionego pierwszego biskupa diecezji gdańskiej (1925) na swoją świątynię, w parafialnej kronice obiekt ten zwany był także katedrą. Ponieważ w wydanej wówczas bulli papieskiej pocysterski kościół powiązano jedynie z Tróją Świętą, głównie ten tytuł zaczął być używany w wielu opracowaniach. Od 1976 roku oliwski kościół uzyskał dodatkowy honorowy tytuł "Bazyliki Mniejszej". W 1945 roku do Oliwy wrócili zakonnicy ale uzyskali oni nie swój, lecz inny obiekt - dawny kościół ewangelicki. Nadali mu tytuł Matki Bożej Królowej Korony Polskiej. (abstrakt oryginalny)

EN

The historic Cistercian church in Oliwa has three appeals: the Holy Trinity, the Holy Virgin Mary, and Saint Bernard. The research results show that this set is not original, but has been created over time. For the oldest patron, yet a small chapel from the beginning of the 13th century, the Holy Virgin Mary was established. Another, Saint Bernard was added after the completion of works in the third quarter of the 13th century. The first fully completed Oliwa church was created. The last patron, the Holy Trinity, was chosen, as it should be presumed, before year 1342 (its feast was established in year 1334), and there were significant changes in the church: the presbytery was enlarged and the ambit was created, thus enlarging the eastern part of the church by half of the previous area. The certainty of the early creation of this last title is provided only by the record in the religious chronicle, made in 1594. The analysis of three titles of the Oliwa church allows them to be accepted as an additional source for the chronology of architectural transformations. After the cassation of the Oliwa monastery (1831), the church became a parish church, and later (1925) a cathedral. Only one of his titles, the Holy Trinity, was mentioned in the papal bull. It began to be widely used in literature, although it is not formally the only one. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Kościół w społeczeństwie; Architektura; Zabytki

EN

Church in society; Architecture; Monuments

• Czasopismo: Przestrzeń, Ekonomia, Społeczeństwo
• Rocznik: 2018
• Numer: nr 14/2
• Strony: 143--157

Twórcy

autor

Aleksander Piwek

• Politechnika Gdańska

Bibliografia

• A(dam) K(romer), hasło "Kościół (archikatedra) Trójcy Świętej" (w:) Encyklopedia Gdańska, Gdańsk 2012.
• Architektura gotycka w Polsce, red. T. Mroczko, M. Arszyński, t. II: Katalog zabytków, red. A. Włodarek, Warszawa 1995.
• S. Bogdanowicz, Katedra w Oliwie, Piechowice 1995.
• D. A. Dekański, L. Wetesko, hasło: "Oliwa" (w:) Monasticon Cisterciense Poloniae, t. II: Katalog męskich klasztorów cysterskich na ziemiach polskich i dawnej Rzeczypospolitej, red. A. M. Wyrwa, J. Strzelczyk, K. Kaczmarek, Poznań 1999.
• Encyklopedia Katolicka, t. 16, Lublin 2012.
• Fontes XX. Annales monastery olivensis ord. cist., t.1, wyd. P. Czaplewski, To-runi 1916.
• Fontes Olivenses, wyd. W. Kętrzyński, (w:) Monumenta Poloniae Historica. Pomniki Dziejowe Polski, t. VI, Kraków 1893.
• J. T. Frazik, Sklepienia gotyckie w Prusach, na Pomorzu Gdańskim i w ziemi chełmińskiej (w:) Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, t. XXX, z. 1, 1985.
• Z. Iwicki, Bedeker Oliwski. Oliva antiqua et praesens, cz. II: Zabytki, Gdańsk 2018.
• Z. Iwicki, Oliwa wczoraj i dziś. Przewodnik po zabytkach katedry i byłego klasztoru, Gdańsk 2001.
• L. Jażdżewski, Przeszłość obecnych obszarów archidiecezji gdańskiej, t. I: Średniowiecze, Pelplin 2014.
• Katalog Zabytków Sztuki. Miasto Gdańsk, cz.1. Główne Miasto. Tekst, red. B. Roll, I. Strzelecka, Warszawa 2006.
• Kodeks Prawa Kanonicznego. Komentarz, Kraków 2011.
• Kronika Oliwska od 1945 do 1979 roku, Pelplin 2016.
• Kronika parafii (katedralnej) w Oliwie (1904-1945), Gdańsk 1999.
• F. Mamuszka, J. Stankiewicz, Oliwa. Dzieje i zabytki, Gdańsk 1959.
• E. Marxen-Wolska, Konserwacja malowideł ściennych w prezbiterium kate-dry w Oliwie (w:) Ochrona Zabytków, r. 17, nr 1 (64), 1964.
• J. S. Pasierb, Malarz gdański Herman Han, Warszawa 1974.
• Piwek, Architektura kościoła pocysterskiego w Oliwie od XII do XX wieku. Świątynia zakonna białych mnichów, Pelplin 2006.
• Piwek, Wystroje artystyczne kościoła pocysterskiego w Oliwie, Gdańsk 2013.
• Pommersches Urkundenbuch, t. I, Stettin 1868.
• Schematyzm Archidiecezji Gdańskiej, Gdańsk-Pelplin 2011.
• A. Witkowska, Titulusecclesiae. Wezwania współczesnych kościołów katedralnych w Polsce, Warszawa 1999.