Reforma statusu prawnego chłopów w okresie Powstania krakowskiego 1846 r. na tle porównawczym

• Autorzy: Marcin Konarski

Warianty tytułu

Reform of the Legal Status of Peasants During the Kraków Uprising of 1846 in Comparative Perspective

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Powstanie krakowskie było pierwszym polskim zrywem niepodległościowym, który stawiał sobie za główny cel poza odzyskaniem niepodległości, również głęboką reformę stosunków agrarnych. Manifest władz powstańczych, będący podstawowym aktem prawnym rewolucji krakowskiej, zapowiadał przyznanie każdemu prawa do ziemi oraz nadanie chłopom na własność gruntów przez nich użytkowanych bez odszkodowania na rzecz dziedziców. Ludności bezrolnej na wsi i innym uczestnikom powstania przyrzekano nadanie działek ziemi z dóbr narodowych, a ludziom ubogim i niezdolnym do pracy opiekę społeczną. Zgodnie z postanowieniami programowymi Manifestu deklarowano: zniesienie pańszczyzny, bezwarunkowe uwłaszczenie (bez wykupu) chłopów użytkujących ziemię, zapowiedź nadzielenia ziemią z dóbr narodowych tych bezrolnych, którzy wezmą udział w powstaniu, zrównanie wszystkich względem praw politycznych. Mimo iż powstanie trwało zaledwie kilka dni i skończyło się fiaskiem, to postanowienia władz powstańczych uznane zostały w światowej historiografii za fundamentalne dla rozwoju europejskiej doktryny demokratycznej i społecznie postępowej. W trakcie niniejszej analizy autor charakteryzuje wpierw status prawny ludności wiejskiej w zaborze austriackim w latach poprzedzających powstanie, następnie przedstawia koncepcje reform włościańskich w programach polskich ugrupowań politycznych na emigracji, zaś w dalszej kolejności dokonuje analizy postanowień podstawowych aktów prawnych reformujących status prawny chłopów w okresie powstania. Całość rozważań zamyka analiza skutków powstania krakowskiego dla sprawy reformy agrarnej w zaborze rosyjskim i zaborze austriackim. (abstrakt oryginalny)

EN

The Kraków Uprising was the first Polish uprising which set itself the main goal of not only regaining independence, but also a profound reform of agrarian relations. The Manifesto of the insurgent authorities, which was the basic legal act of the Kraków revolution, announced that everyone would be granted the right to land and that the peasants would be given the ownership of the land they used without compensation for the manorial lords. Landless population in the countryside and other participants of the uprising were promised plots of national land, people who were poor or unable to work were promised social care. In accordance with the programme provisions of the Manifesto the following were declared: the abolition of serfdom, unconditional affranchisement of peasants who used land (without the obligation to buy it), the promise to grant plots of national land to those landless peasants who would take part in the uprising and making everybody equal in terms of political rights. Although the uprising lasted only a few days and ended in a fiasco, the decisions of the insurgent authorities were recognized in world historiography as fundamental to the development of the democratic and socially progressive doctrine in Europe. The analysis starts with the description of the legal status of the rural population in the Austrian partition, followed by the presentations of the concepts of peasant reform in the programmes of Polish political groups in exile. The author then moves on analyse the provisions of the basic legal acts reforming the legal status the peasants during the uprising. The discussion is concluded with analysis the effects of the Kraków Uprising on the issue of agrarian reform in the Russian and Austrian partitions. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Ludność wiejska; Status prawny; Program Powszechnego Uwłaszczenia

EN

Rural population; Legal status; Universal Enfranchisement Act

• Czasopismo: Studia Prawnicze i Administracyjne
• Rocznik: 2019
• Numer: nr 30 (4)
• Strony: 9--23

Twórcy

autor

Marcin Konarski

• Wyższa Szkoła Menedżerska w Warszawie

Bibliografia

• • Alcyato J., Kilka słów o wypadkach w roku 1846 z notatkami od roku 1831, Strasburg 1850.
• • Baczko B., Poglądy społeczno-polityczne i filozoficzne Towarzystwa Demokratycznego Polskiego, Warszawa 1955.
• • Baczkowski M., Sprawa polska na kongresie wiedeńskim (1814-1815), [w:] Wolne Miasto Kraków 1815-1846, red. P. Hapanowicz, red. M. Jabłoński, Kraków 2015.
• • Bartel W.M., Różne wersje aktów rewolucji krakowskiej 1846 r., "Kwartalnik Historyczny" 1956, nr 2.
• • Bartel W.M., Rewolucja krakowska 1846 roku na tle niektórych polskich koncepcji społeczno-politycznych lat 1831-1846, "Czasopismo Prawno-Historyczne" 1957, z. 1.
• • Bartel W.M., Ustrój i prawo Wolnego Miasta Krakowa (1815-1846), Kraków 1976.
• • Barycz H., W przededniu ruchu rewolucyjnego w Krakowie w r. 1846 (Relacja K. Rogowskiego o wypadkach w dniach od 8 do 18 lutego 1846), "Przegląd Historyczny" 1946, tom 36.
• • Bazylow L., Dzieje Rosji 1801-1917, Warszawa 1977.
• • Bazylow L., Wieczorkiewicz P., Historia Rosji, Wrocław 2005.
• • Berghauzen J., Z badań nad składem społecznym i ideologią organizacji spiskowych w Królestwie Polskim w latach 1835-1846, Wrocław 1956.
• • Berghauzen J., Ruch patriotyczny w Królestwie Polskim 1833-1850, Warszawa 1974.
• • Bieniarzówna J., O chłopskie prawa: Szkice z dziejów wsi małopolskiej, Kraków 1954.
• • Bieniarzówna J., Życie gospodarcze w Wolnym Mieście Krakowie, Kraków 1967.
• • Boroń P., Obszar, ludzie i warunki życia w Rzeczypospolitej Krakowskiej, [w:] Wolne Miasto Kraków 1815-1846, red. P. Hapanowicz, red. M. Jabłoński, Kraków 2015.
• • Borys W., Wybory w Galicji i debaty nad zniesieniem pańszczyzny w parlamencie wiedeńskim w 1848 r., "Przegląd Historyczny" 1967, nr 1.
• • Buczek K., Publiczne posługi transportowe i komunikacyjne w Polsce średniowiecznej, "Kwartalnik Historii Kultury Materialnej" 1967, nr 2.
• • Daszyk K.K., Kongres wiedeński i jego dyplomatyczne rozstrzygnięcia w ocenie polskich historyków okresu zaborów, [w:] Kongres Wiedeński, red. N. Kasparek, red. M. Klempert, Olsztyn 2016.
• • Dąbrowski K., Justycjariusze w miastach cyrkułu lubelskiego (1796-1810), [w:] Galicyjskie miasta w epoce zmian społeczno-gospodarczych w Europie Środkowo-Wschodniej w XVIII-XIX wieku, red. T. Kargol, red. B. Petryszak, red. K. Ślusarek, Kraków-Lwów 2018.
• • Deczyński K., Żywot chłopa polskiego na początku XIX stulecia, Kraków 1907.
• • Dembiński S., Rok 1846: kronika dworów szlacheckich zebrana na pięćdziesięcioletnią rocznicę smutnych wypadków lutego, Jasło 1896.
• • Dembowski E., Twórczość w żywocie społeczności, [w:] E. Dembowski, Pisma, Tom III, Kraków 1955.
• • Dembowski E., Kilka myśli we względzie rozwijania się dziejów i życia społecznego Polaków, [w:] E. Dembowski, Pisma, tom III, Kraków 1955.
• • Dembowski E., Wyjątek z "Pomysłów do wiedzy umnictwa", [w:] E. Dembowski, Pisma, Tom III, Kraków 1955.
• • Dembowski E., O postępach w filozoficznym pojmowaniu bytu, [w:] E. Dembowski, Pisma, Tom IV, Kraków 1955.
• • Do Obywateli Członków Tymczasowego Rządu Republiki Francuskiej, [w:] K. Marks, F. Engels, Dzieła, Tom 4, Warszawa 1986.
• • Engels F., Debata polska we Frankfurcie, [w:] K. Marks, F. Engels, Dzieła, Tom 5, Warszawa 1962.
• • Engels F., Wojna chłopska w Niemczech, [w:] K. Marks, F. Engels, Dzieła, Tom 7, Warszawa 1963.
• • Fajnhauz D., Rok 1846 na ziemiach Litwy i Białorusi Zachodniej, "Przegląd Historyczny" 1957, nr 4.
• • Feldman W., Stronnictwa i programy polityczne w Galicji 1846-1906, Tom I, Kraków 1907.
• • Gąsowski T., Rzeczpospolita Krakowska - ostatni skrawek wolnej Polski, [w:] Narodziny Rzeczpospolitej Krakowskiej: relacje - obrazy - wspomnienia, red. M. Stankiewicz-Kopeć, red. T. Budrewicz, Kraków 2016.
• • Goclon J., Konstytucje Wolnego Miasta Krakowa z 1815, 1818 i 1833 r., [w:] Konstytucje Polski. Studia monograficzne z dziejów polskiego konstytucjonalizmu, Tom I, red. M. Kallas, Warszawa 1990.
• • Grabski A.F., Czy w 1846 roku krążyło nad Krakowem widmo komunizmu?, [w:] Rok 1846 w Galicji: ludzie, wydarzenia, tradycje. Zbiór studiów, red. M. Śliwa, Kraków 1997.
• • Grodziski S., Podstawy ustrojowe Rzeczypospolitej Krakowskiej, [w:] Rzeczpospolita Krakowska 1815-1846. Materiały z sesji naukowej 23 maja 2015 roku, red. J. Wyrozumski, Kraków 2016.
• • Groniowski K., Uwłaszczenie chłopów w Polsce, Warszawa 1976.
• • Grynwaser H., Kodeks Napoleona w Polsce, [w:] H. Grynwaser, Pisma, Tom I, Wrocław 1951.
• • Grynwaser H., Kwestia agrarna i ruch włościan w Królestwie Polskim w pierwszej połowie XIX wieku (1807-1860). Studium archiwalne, [w:] H. Grynwaser, Pisma, Tom II, Wrocław 1951.
• • Handelsman M., Zasady Napoleońskie w życiu Księstwa Warszawskiego, Warszawa 1913.
• • Heller M., Historia Imperium Rosyjskiego, tłum. E. Melech, T. Kaczmarek, Warszawa 2000.
• • Ihnatowicz I., Gospodarka polska od rozbiorów do upadku Księstwa Warszawskiego. Kształtowanie się układu kapitalistycznego, [w:] B. Zientara, A. Mączak, I. Ihnatowicz, Z. Landau, Dzieje gospodarcze Polski do 1939 r., Warszawa 1965.
• • Inglot S., Kwestia chłopska w XIX i XX w., [w:] Pamiętnik VII Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich we Wrocławiu 19-22 września 1948. Referaty, Tom I, Warszawa 1948.
• • Janion M., Romantyczni jakobini. Dembowski - Berwiński, "Pamiętnik Literacki" 1971, z. 2.
• • Jewuła Ł., Kargol T., Ślusarek K., Dwór, wieś i plebania w przestrzeni społecznej zachodniej Małopolski w latach 1772-1815, Kraków 2015.
• • Jezioro A., Edward Dembowski - życie i twórczość "czerwonego kasztelanica", "Politeja" 2013, nr 1.
• • Kaczmarczyk K., Ciężary ludności wiejskiej i miejskiej na prawie niemieckim w Polsce XIII i XIV w., "Przegląd Historyczny" 1910, nr 3.
• • Kalembka S., Towarzystwo Demokratyczne Polskie w latach 1832-1846, Wrocław 1966. v^• Kalembka S., Rok 1846 i francuska opinia społeczna, [w:] Rok 1846 w Galicji: ludzie, wydarzenia, tradycje. Zbiór studiów, red. M. Śliwa, Kraków 1997.
• • Kalinka W., Galicja i Kraków pod panowaniem austriackim, Paryż 1853.
• • Kamieński H., Filozofia ekonomii materialnej, Kraków 1959.
• • Kamieński H., Katechizm demokratyczny, czyli opowiadanie słowa ludowego przez Filareta Prawdowskiego, [w:] W stulecie Wiosny Ludów 1848-1948: Teksty i materiały źródłowe, red. N. Gąsiorowska, Warszawa 1953.
• • Kamieński H., Pojęcia praktyczne rewolucji społecznej: uwłaszczenie, [w:] W stulecie Wiosny Ludów 1848-1948: Teksty i materiały źródłowe, red. N. Gąsiorowska, Warszawa 1953.
• • Kieniewicz S., Galicja w latach 1846-1848, [w:] Stulecie Wiosny Ludów 1848-1948, Tom I: Wiosna Ludów na ziemiach polskich, red. N. Gąsiorowska, Warszawa 1948.
• • Kieniewicz S., Sprawa włościańska w Galicji w 1848, "Przegląd Historyczny" 1948, nr 38.
• • Kieniewicz S., Ruch chłopski w Galicji w 1846 roku, Wrocław 1951.
• • Kieniewicz S., Pomiędzy Stadionem a Goslarem. Sprawa włościańska w Galicji w 1848 r., Wrocław 1980.
• • Kirkor-Kierdroniowa Z., Włościanie i ich sprawa w dobie organizacyjnej i konstytucyjnej Królestwa Polskiego, Kraków 1912.
• • Konarska B., W kręgu Hotelu Lambert. Władysław Zamoyski w latach 1832-1847, Wrocław 1971.
• • Konarski K., Powstanie krakowskie r. 1846 w świetle cyfr statystycznych, "Przegląd Współczesny" 1928, Tom 25.
• • Konarski M., Neutralność w prawie międzynarodowym, [w:] Neutralność państw europejskich. Aspekty prawne, międzynarodowe i polskie, red. J. Smoliński, red. Z. Tomkowski, Warszawa 2012.
• • Konarski M., Radykalny demokratyzm i wizja rewolucji społecznej księdza Piotra Ściegiennego, "Kościół i Prawo" 2018, nr 1(20). DOI:http://dx.doi.org/10.18290/kip.2018.7.1-5
• • Konarski M., Reflections on the Reform of the Legal Situation of Peasant During the Kościuszko Uprising of 1794, "Review of Comparative and European Law" 2018, no. 4(33). DOI:https://doi.org/10.31743/recl.4809
• • Konarski M., Program reform społecznych i ustrojowych Młodej Polski w świetle publicystyki jej przedstawicieli na łamach paryskiej "Północy", "Studia Prawnicze i Administracyjne" 2019, nr 2.
• • Konarski M., Walka o konstytucjonalizm europejski w dobie Wiosny Ludów (ze szczególnym uwzględnieniem wybranych wypowiedzi Karola Marksa i Fryderyka Engelsa), "Studia Prawnicze i Administracyjne" 2019, nr 3(29).
• • Konopczyński W., Pierwszy rozbiór Polski, Kraków 2010.
• • Kopff W., Urządzenie włościan w b. Rzeczypospolitej Krakowskiej, "Przewodnik Naukowy i Literacki" 1887, 15.
• • Kopff W., Wspomnienia z ostatnich lat Rzeczypospolitej Krakowskiej, Kraków 1906.
• • Kornreich H., Zmiana stosunków agrarnych Galicyi wskutek reform Józefińskich, "Ekonomista" 1911, Rok 11, Tom 4.
• • Kostołowski E., Studia nad kwestią włościańską w latach 1846-1864 ze szczególnym uwzględnieniem literatury politycznej, Lwów 1938.
• • Kozłowski E., Wojskowość polska w latach 1832-1864, [w:] Zarys dziejów wojskowości polskiej do roku 1864, Tom II (1648-1864), red. J. Sikorski, Warszawa 1966.
• • Kraszewski J.I., Polska w czasie trzech rozbiorów 1772-1799. Studia z historii ducha i obyczaju, Tom I, Warszawa 1902.
• • Kula W., Henryk Kamieński, [w:] W stulecie Wiosny Ludów 1848-1948. Polscy rewolucjoniści: sylwety, Warszawa 1951.
• • Kula W., Teoria ekonomiczna ustroju feudalnego. Próba modelu, Warszawa 1962.
• • Leliwa-Słotwiński K., Katechizm poddanych galicyjskich o prawach i powinnościach ich względem rządu, dworu i samych siebie, b.m. 1832.
• • Limanowski B., Galicja przedstawiona słowem i ołówkiem, Lwów 1892.
• • Limanowski B., Stanisław Worcell: życiorys, Kraków 1910.
• • Limanowski B., Historia ruchu rewolucyjnego w Polsce w 1846 roku, Kraków 1913.
• • Lud Polski. Wybór dokumentów, oprac. H. Temkinowa, Warszawa 1957.
• • Łowmiański H., Kilka uwag o dziejach chłopów w Rosji w epoce feudalizmu, "Przegląd Historyczny" 1963, nr 3.
• • Łoziński W., Galiciana, Lwów 1872.
• • Łoziński B., Szkice z historii Galicji w XIX wieku, Lwów 1913.
• • Marchlewicz K., Wielka Emigracja na Wyspach Brytyjskich (1831-1863), Poznań 2008.
• • Marks K., Engels F., Dwa przemówienia w sprawie polskiej, [w:] K. Marks, F. Engels, Dzieła wybrane, Tom I, Warszawa 1949.
• • Marks K., Obrady frankfurckie o kwestii polskiej, [w:] K. Marks, F. Engels, W. Liebknecht, Odbudowanie Polski: zbiór artykułów o kwestii polskiej, Lwów 1904.
• • Mencel T., Chłopi w wyborach do sejmów Księstwa Warszawskiego. Referat wygłoszony na posiedzeniu Wydziału Humanistycznego w dniu 19 IV 1966, "Folia Societatis Scientarum Lublinensis. Sectio A" 1966/69, vol. 6/9.
• • Mencel T., Polityka chłopska władz austriackich w Galicji Zachodniej (1796-1809), "Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych" 1973, Tom 34.
• • Mencel T., Galicja Zachodnia 1795-1809. Studium z dziejów ziem polskich zaboru austriackiego po III rozbiorze, Lublin 1976.
• • Mencel T., Zniesienie poddaństwa w Księstwie Warszawskim, "Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica" 1983, Tom 13.
• • Mikos S., W sprawie składu społecznego i genezy ideologii Gromad Ludu Polskiego w Anglii 1835-1836, "Przegląd Historyczny" 1960, nr 4.
• • Miller I.S., W przededniu zniesienia pańszczyzny w Galicji: z dziejów walki ideowo-politycznej w społeczeństwie polskim w czwartym i piątym dziesięcioleciu XIX w., Warszawa 1953.
• • Minkowska A., Królestwo Polskie w latach 1844-1848, [w:] Stulecie Wiosny Ludów 1848-1948, Tom I: Wiosna Ludów na ziemiach polskich, red. N. Gąsiorowska, Warszawa 1948.
• • Pezda J., Sekwestr Sieniawy w 1846 roku i zmagania Czartoryskich o jego zniesienie, [w:] Galicja. Studia z dziejów społecznogospodarczych, red. M. Baczkowski, red. T. Kargol, Kraków 2017.
• • Płomieński J.E., W kręgu polskiej irredenty (O Edwardzie Dembowskim, Jakubie Szeli i rzezi galicyjskiej), Warszawa 1946.
• • Polska publicystyka postępowa w kraju 1831-1846. Wybór tekstów, oprac. S. Kawyn, Wrocław 1953.
• • Popek J., Prawa służebne w Galicji. Formy praw i proces ich regulacji na przykładzie kolbuszowskiej majętności Tyszkiewiczów i Rudzkich, [w:] Galicyjskie miasta w epoce zmian społeczno-gospodarczych w Europie Środkowo-Wschodniej w XVIII-XIX wieku, red. T. Kargol, red. B. Petryszak, red. K. Ślusarek, Kraków-Lwów 2018.
• • Postępowa publicystyka emigracyjna 1831-1846, oprac. W. Łukaszewicz, W. Lewandowski, Wrocław 1961.
• • Prawodawstwo Królestwa Polskiego dotyczące włościan od chwili ustanowienia Księstwa Warszawskiego do dnia dzisiejszego, red. S. Uruski, Warszawa 1860.
• • Przyczyny upadku materialnego ludu wiejskiego w Galicji i Wielkim Księstwie Krakowskim, Kraków 1880.
• • Putek J., Miłościwe pany i krnąbrne włościany. Szkice i sylwetki z dziejów poddaństwa, pańszczyzny, grabieży wojskowych, procesów sądowych i innych form ucisku społecznego na dawnym pograniczu śląsko-polskim, Kraków 1969.
• • Rutkowski J., Studya nad położeniem włościan w Polsce w XVIII wieku, "Ekonomista" 1914, Rok 14, Tom 1.
• • Rutkowski J., Studya nad położeniem włościan w Polsce w XVIII wieku (ciąg dalszy), "Ekonomista" 1914, Rok 14, Tom 2.
• • Rutkowski J., Studya nad położeniem włościan w Polsce w XVIII wieku (dokończenie), "Ekonomista" 1914, Rok 14, Tom 3.
• • Rutkowski J., Historia gospodarcza Polski, Tom II: Czasy porozbiorowe, Poznań 1950.
• • Rybarski R., Sprawa włościańska na sejmie w r. 1831, "Czasopismo Prawnicze i Ekonomiczne" 1910, rocznik XI.
• • Rychlikowa I., Realizacja społeczno-gospodarczych reform terezjańsko-józefińskich w Galicji (na przykładzie klucza wielkoporębskiego w powiecie limanowskim), "Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych" 1957, Tom 19.
• • Schnür-Pepłowski S., Z przeszłości Galicji, Lwów 1895.
• • Sikora A., Gromady Ludu Polskiego, Warszawa 1974.
• • Słomka J., Pamiętnik włościanina, Kraków 1912.
• • Sójka-Zielińska K., Wielkie kodyfikacje cywilne. Historia i współczesność, Warszawa 2009.
• • Sroka Ł.T., Wolne czy zależne Miasto Kraków, [w:] Wolne Miasto Kraków 1815-1846, red. P. Hapanowicz, red. M. Jabłoński, Kraków 2015.
• • Stecka M., Edward Dembowski, "Przegląd Historyczny" 1911, nr 1.
• • Stecka M., Edward Dembowski: dokończenie, "Przegląd Historyczny" 1911, nr 2.
• • Stupnicki H., Galicja pod względem topograficzno-geograficzno-historycznym, Lwów 1849.
• • Sykulski L., Edward Dembowski (1822-1846). Biografia polityczna, Toruń 2006.
• • Szpak J., Sytuacja poddanych w dobrach paulińskich w województwie krakowskim u schyłku XVIII i na początku XIX wieku, [w:] Studia z dziejów wsi polskiej na przełomie XVIII i XIX wieku, red. T. Kargol, red. B. Petryszak, red. K. Ślusarek, Kraków-Lwów 2015.
• • Szubert T., Rok 1846 - stan badań, na marginesie książki Jak(ó)b Szela (14) 15 lipca 1787 - 21 kwietnia 1860, [w:] Społeczeństwo i gospodarka Galicji w latach 1772-1867. Źródła i perspektywy badań, red. T. Kargol, red. K. Ślusarek, Kraków 2014.
• • Szumski J., Uwłaszczenie chłopów w północno-wschodniej części Królestwa Polskiego 1846-1871, Białystok 2002.
• • Ściegienny P., Ewangelia i rewolucja. Wybór pism, oprac. A. Sikora, Warszawa 1981.
• • Śladkowska A., Poglądy filozoficzne i społeczne Edwarda Dembowskiego, [w:] E. Dembowski, Pisma, Tom V, Kraków 1955.
• • Śliwa M., Manifest Rządu Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej w rozwoju polskiej myśli demokratycznej, [w:] Rok 1846 w Galicji: ludzie, wydarzenia, tradycje. Zbiór studiów, red. M. Śliwa, Kraków 1997.
• • Ślusarek K., Austria wobec polskiej szlachty z Galicji w latach 1772-1861, "Studia Historyczne" 2012, z. 2.
• • Ślusarek K., W przededniu autonomii. Własność ziemska i ziemiaństwo zachodniej Galicji w połowie XIX wieku, Warszawa 2013.
• • Ślusarek K., Dobra państwowe w Galicji w końcu XVIII wieku. Część I. Galicja zachodnia, [w:] Studia z dziejów wsi polskiej na przełomie XVIII i XIX wieku, red. T. Kargol, red. B. Petryszak, red. K. Ślusarek, Kraków-Lwów 2015.
• • Ślusarek K., Wieś galicyjska 1772-1914 - stagnacja czy rozwój?, "Rocznik Łódzki" 2017, Tom LXVI.
• • Śreniowski S., Rzeczpospolita i Galicja w latach 1772-1795: uwagi o programie politycznym ziemiaństwa polskiego, "Przegląd Historyczny" 1952, nr 1.
• • Świętochowski A., Historia chłopów polskich, Poznań 1928.
• • Temkinowa H., Socjalizm utopijny Gromad Ludu Polskiego, Warszawa 1955.
• • Tokarz W., Galicja w początkach ery józefińskiej w świetle ankiety urzędowej z roku 1783, Kraków 1909.
• • Tyrowicz M., Galicja od pierwszego rozbioru do Wiosny Ludów 1772-1849. Wybór tekstów źródłowych, Kraków-Wrocław 1956.
• • Tyrowicz M., Kilka kwestii w rozwoju organizacji Ludu Polskiego (1837-1846) w świetle najnowszej historiografii, "Przegląd Historyczny" 1965, nr 4.
• • Tyrowicz M., Jan Tyssowski i rewolucja 1846 r. Dzieje porywu i pokuty, Kraków 1986.
• • W stulecie Wiosny Ludów 1848-1948. Teksty i materiały źródłowe, red. N. Gąsiorowska, Warszawa 1953.
• • Wachholz Sz., Reforma chłopska w Rzeczypospolitej Krakowskiej w świetle dokumentów archiwalnych, "Czasopismo Prawno- Historyczne" 1954, nr 2.
• • Wachowicz B., Stosunek ziemian do chłopów w świetle tabel prestacyjnych 1846 r., "Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica" 1983, Tom 13.
• • Wedeł-Domaradzka A., Wolne miasta w prawie międzynarodowym, [w:] Idee, normy i instytucje Kongresu Wiedeńskiego - 200 lat później - perspektywa prawnomiędzynarodowa, red. J. Menkes, red. E. Cała-Wacinkiewicz, red. J. Nowakowska-Małusecka, red. W. Pęksa, red. W.Sz. Staszewski, Warszawa 2016.
• • Wereszycki H., Historia Austrii, Wrocław 1986.
• • Wycech Cz., Powstanie chłopskie w roku 1846, Warszawa 1955, s. 27.
• • Zajewski W., Sprawa reformy rządu w czerwcu 1831 r., "Przegląd Historyczny" 1960, nr 4.
• • Żaliński H., W przededniu powstania. Styczeń-luty 1846, [w:] Rok 1846 w Galicji: ludzie, wydarzenia, tradycje. Zbiór studiów, red. M. Śliwa, Kraków 1997.
• • Żurawski vel Grajewski R.P., Ostatnie polskie miasto: Rzeczpospolita Krakowska w "dyplomacji" Hotelu Lambert wobec Wielkiej Brytanii (1831-1845), Kraków-Łódź 2018.
• • Żychowski M., Stosunki gospodarczo-społeczne w Rzeczypospolitej Krakowskiej w przeddzień rewolucji 1846 r., "Przegląd Historyczny" 1954, nr 1.
• • Żychowski M., Rok 1846 w Rzeczypospolitej Krakowskiej i Galicji, Warszawa 1956.
• • Żywczyński M., Metternich i "krwawe premie" w 1846 r. w świetle dziennika jego żony, "Przegląd Historyczny" 1965, nr 3.