Organizacja systemu rachunkowości w getcie łódzkim w latach 1940-1944 : perspektywa ofiar zagłady

• Autorzy: Mikołaj Turzyński

Warianty tytułu

Organization of the Accounting System in the Lodz Ghetto from 1940-1944 : Approach of the Victims of the Extermination

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Celem artykułu jest przedstawienie wyników badania dotyczącego organizacji systemu rachunkowości w getcie łódzkim (Litzmannstadt Getto) w latach 1940-1944. W wyniku badania ustalono, że system rachunkowości w getcie łódzkim był w wysokim stopniu uporządkowany z rozbudowaną wewnętrzną strukturą, co pozostawało w sprzeczności z warunkami funkcjonowania żydowskiej dzielnicy zamkniętej. Przeprowadzono badania z wykorzystaniem dokumentów archiwalnych, pochodzące przede wszystkim z Archiwum Państwowego w Łodzi, z zespołu Przełożony Starszeństwa Żydów w łódzkim getcie. W artykule przedstawiono m.in. charakterystykę dotychczasowego stanu badań, zastosowanego podejścia badawczego, opis struktur administracji oraz przedsiębiorstw działających w getcie, badanie organizacji rachunkowości, rewizji finansowej, szkoleń z zakresu księgowości. Jako podejście badawcze zastosowano teorię społeczną Z. Baumana, dotyczącą kwestii racjonalności woli przetrwania. Artykuł jest, według wiedzy autora, pierwszą próbą zbadania organizacji systemu rachunkowości w getcie łódzkim, przeprowadzoną z perspektywy żydowskich księgowych. (abstrakt oryginalny)

EN

The purpose of the article is to present research findings that deal with the organization of the accounting system in the Lodz ghetto. As a result of the research, it was found that the accounting system in the Lodz ghetto was characterized by a high degree of orderliness and an extensive internal structure, which were in conflict with the conditions of how the closed Jewish district functioned. Archival empirical research was carried out, covering mainly materials collected in the State Archives in Lodz The article presents characteristics of the current state of research, an applied research approach, a description of the administrative structures and enterprises operating in the ghetto, an examination of how accounting was organized, financial audit, and training in accounting. Bauman's social theory regarding the rationality of the will to survive was used as the research approach. The article is, to the best of the author's knowledge, the first attempt to examine the organization of the accounting system in the Lodz ghetto, carried out from the perspective of the Jewish accountants. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Historia rachunkowości; Holokaust; Wojna Światowa II; Żydzi; Księgowy

EN

Accounting history; Holocaust; World War II; Jews; Accountant

• Czasopismo: Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości
• Rocznik: 2020
• Tom: 107
• Numer: nr 163
• Strony: 71--98

Twórcy

autor

Mikołaj Turzyński

• Uniwersytet Łódzki

Bibliografia

• Antonelli V., D'Alessio, R., Rossi, R. Funnell, W. (2018), Accounting and the banality of evil: Expropriation of Jewish property in Fascist Italy (1939-1945), "Accounting, Auditing & Accountability Journal", 31 (8), s. 2165-2191. DOI: 10.1108/AAAJ-11-2016-2783.
• Arendt H. (1987), Eichmann w Jerozolimie. Rzecz o banalności zła. Znak, Kraków.
• Arendt H. (1993), Korzenie totalitaryzmu, t. I, Niezależna Oficyna Wydawnicza, Warszawa.
• Baranowski J. (2003), The Łódź Ghetto / Łódzkie Getto 1940-1944. Vademecum, Archiwum Państwowe w Łodzi, Łódź.
• Baranowski J. (2006), Utworzenie i organizacja getta w Łodzi, [w:] P. Samuś, W. Puś (red.), Fenomen getta łódzkiego 1940-1944, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, s. 115-128.
• Bauman Z. (1993), O nowoczesności TEJ Zagłady - raz jeszcze, "Kultura Współczesna" , 2, s. 116-126.
• Bauman Z. (2009), Nowoczesność i zagłada, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
• Dąbrowska D. (1964a), Struktura i funkcje administracji żydowskiej w getcie łódzkim (maj - grudzień 1940), cz. 1, "Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego", 51, s. 41-57.
• Dąbrowska D.(1964b), Struktura i funkcje administracji żydowskiej w getcie łódzkim (maj - grudzień 1940), cz. 2, "Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego", 52, s. 35-48.
• Fleischman, R.K., Funnell, W.N. (2007), The relevance of the past, [w:] T. Hopper, D. Northcott, R.W. Scapens (eds.), Issues in Management Accounting, Pearson, Education Ltd., Edinburgh, s. 377-398.
• Funnel W. (1998) Accounting in the service of the holocaust, "Critical Perspectives on Accounting", 9 (4), s. 435-464. DOI: doi.org/10.1006/cpac.1997.0164.
• Funnell W. (2013), Accounting for the Holocaust, [w:] R.K Fleischman, W. Funnell, S.P. Walker (eds.), Critical Histories of Accounting: Sinister Inscriptions in the Modern Era, Routledge, New York, s. 57-68.
• Funnell, W.N. (2015), The Holocaust, Accounting and the Denial of Humanity, [w:] W.N Funnell, M. Chwastiak (eds.), Accounting at War: The Politics of Military Finance, Routledge, Abingdon, s. 126-147.
• Gater R., Wittich R., Gerlach F. (1942), Jednolity plan kont dla zakładów przemysłowych w Generalnym Gubernatorstwie. Wytyczne dla wprowadzenia usystematyzowanej rachunkowości; Der Einheitskontenplan für Industriebetriebe im Generalgouvernement. Leitfaden für die Einführung eines geordneten Rechnungswesens, Kuratorium Rzeszy dla Spraw Gospodarczych. Placówka Służbowa w Generalnym Gubernatorstwie; Reischskuratorium für Wirtschaftlichkeit. Dienststelle Generalgouvernement, Beuth-Vertrieb G.M.B.H, Berlin.
• Hilberg R. (2014), Zagłada Żydów europejskich, t. 1, Piotr Stefaniuk, Warszawa.
• Klein P. (2009), Die "Gettoverwaltung Litzmannstadt" 1940 bis 1944. Eine Dienststelle im Spannungsfeld von Kommunalbürokratie und staatlicher Verfolgungspolitik, Hamburger Edition, Hamburg.
• Kristeva J. (2007). Geniusz kobiecy. Hannah Arendt. Biografia, Wydawnictwo KR, Warszawa.
• Lippman E.J., Wilson P.A (2007), The culpability of accounting in perpetuating the Holocaust, "Accounting History", 12 (3), s. 283-303. DOI: doi.org/10.1177/ 1032373207079028.
• Lippman E.J., Wilson P.A. (2013), Accountants and the Holocaust, [w:] R.K Fleischman, W. Funnell, S.P. Walker (eds.), Critical Histories of Accounting: Sinister Inscriptions in the Modern Era, Routledge, New York, s. 69-81.
• Löw A. (2012), Getto łódzkie/Litzmannstadt Getto. Warunki życia i sposoby przetrwania, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
• Lubiński H. (1923), Księgowość (Buchalterja) podwójna włoska, Tow. "Ignis" E. Wende i S-ka, Warszawa.
• Maj J. (2014), Najwyższa Izba Kontroli w Litzmannstadt Getto - żydowska administracja samorządowa łódzkiego getta, "Kontrola Państwowa", 2, s. 173-192.
• Olejnik I. (2018), Bibliografia getta łódzkiego 1945-2017, Nomos, Kraków.
• Piechota Z., Wróbel J. (1988), Formy eksterminacji bezpośredniej mieszkańców getta, [w:] Getto w Łodzi 1940-1944. Materiały z sesji naukowej - 9 VIII 1984 r., Okręgowa Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich w Łodzi. Instytut Pamięci Narodowej, Łódź, s. 65-79.
• Pietrzak J. (2006), Hans Biebow - portret oprawcy, [w:] P. Samuś, W. Puś (red.), Fenomen getta łódzkiego 1940-1944 ,Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, s. 185-203.
• Podolska J. (2006), Nie w naszej mocy przebaczać. Chaim Mordechaj Rumkowski Przełożony Starszeństwa Żydów w łódzkim getcie, [w:] P. Samuś, W. Puś (red.), Fenomen getta łódzkiego 1940-1944 ,Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, s. 205-234.
• Polit M. (2012), Mordechaj Chaim Rumkowski. Prawda i zmyślenie, Centrum Badań nad Zagładą Żydów, Warszawa.
• Rubin I.(H.) (1988), Żydzi w Łodzi pod niemiecką okupacją 1939-1945, Kontra, Londyn.
• Sitarek A. (2018) Otoczone drutem państwo. Struktura i funkcjonowanie administracji żydowskiej getta łódzkiego, Instytut Pamięci Narodowej, Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Oddział w Łodzi, Łódź.
• Trunk I. (2008), Łódź Ghetto. A History, Indiana University Press, Bloomington.
• Turzyński M. (2014), Rachunkowość czasu II wojny światowej w okupowanej Polsce: przypadek Generalnego Gubernatorstwa "Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości", 80 (136), s. 225-243. DOI: 10.5604/ 16414381.1143472.
• Archives YIVO Institute for Jewish Research, New York, "The Nachman Zonabend collection", Record group no. 24, Microfilm MK 537, Folder no. 531.
• Archiwum Państwowe w Łodzi, zespół "Przełożony Starszeństwa Żydów", sygn. 2350, Kontenverzeichnis, k. 65.
• Archiwum Państwowe w Łodzi, zespół "Przełożony Starszeństwa Żydów", sygn. 510, Kwestionariusz Najwyższej Izby Kontroli, k. 1-2, 96-97.
• Archiwum Państwowe w Łodzi, zespół "Przełożony Starszeństwa Żydów", sygn. 2392, Okólniki w sprawach finansowych, listy wypłat należności za komorne, k. 10-12.
• Archiwum Państwowe w Łodzi, zespół "Przełożony Starszeństwa Żydów", sygn. 2350, Pouczenie, k. 142.
• Archiwum Państwowe w Łodzi, zespół "Przełożony Starszeństwa Żydów", sygn. 510, Protokoły i raporty z lustracji wydziałów i resortów, k. 55.
• Archiwum Państwowe w Łodzi, zespół "Przełożony Starszeństwa Żydów", sygn. 509, Protokół nr 2 z po-siedzenia prezydium Najwyższej Izby Kontroli w dn. 20.VIII. 1942, k. 36, k. 36a, k. 37.
• Archiwum Państwowe w Łodzi, zespół "Przełożony Starszeństwa Żydów", sygn. 510, Raport lustracji Głównej buchalterii punktów rozdzielczych przy Wydziale Towarów i Chleba, k. 176.
• Archiwum Państwowe w Łodzi, zespół "Przełożony Starszeństwa Żydów", sygn. 511, Raport w związku z rewizją księgowości w Wydziale Aprowizacji, k. 2-3.
• Archiwum Państwowe w Łodzi, zespół "Przełożony Starszeństwa Żydów", sygn. 510, Streszczenie raportu lustracji Wydziału Szkolnictwa Przełożonego Starszeństwa Litzmanmstadt, dokonanej przez buchaltera - rewidenta M. Tamarina, k. 144, 154.
• Encyklopedia getta. Niedokończony projekt archiwistów z getta łódzkiego (2014), Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
• Kalendarz z getta łódzkiego na rok 1942 (2013), [w:] Archiwum Ringelbluma. Losy Żydów łódzkich (1939-1942), red. M. Polit, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
• Kronika getta łódzkiego / Litzmannstadt Getto 1941-1944, t. 5 (2009), Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
• Rozenfeld O. (1994), Wozu noch Welt. Aufzeichnungen aus dem Getto Lodz, Hrsg H. Loewy, Verlag Neue Kritik, Frankfurt am Main.

Identyfikatory

DOI

10.5604/01.3001.0014.2465