Utylitaryzm, deontologia i etyka cnót: zbieżne czy przeciwstawne fundamenty etyczne ekonomii?

• Autorzy: Łukasz Hardt

Warianty tytułu

Utilitarianism, Deontology, and Virtue Ethics

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Ekonomia neoklasyczna oparta jest na klasycznym utylitaryzmie - o wartości czynu (również dotyczącego konsumpcji dóbr) decyduje uzyskiwana z niego użyteczność. Z powodu wyboru tego fundamentu etycznego ekonomia jest często krytykowana. Głosy krytyki płyną m.in. od tych badaczy, którzy preferują etykę cnót. Twierdzą oni, że rynek działa na podstawie instrumentalnej racjonalności i zewnętrznych motywacji, a w rezultacie tracą na znaczeniu te działania, które mają wartość autoteliczną, wynikającą często z wewnętrznych motywacji uczestników gry rynkowej. Zwolennicy etyki cnót uważają, że ekonomia neoklasyczna próbuje unieważnić kategorię cnoty, a przez to uniemożliwia pełne wykorzystanie i rozwój zdolności ludzkich. Systemem etycznym przeciwstawianym często utylitaryzmowi jest deontologia, czyli etyka powinności i zobowiązań. Artykuł próbuje odpowiedzieć na pytanie, czy konflikt między utylitaryzmem a etyką cnót jest nieunikniony, czy też może jest on jedynie pozorny, gdyż rynek w rzeczywistości premiuje cnotliwe działania. Autor snuje refleksję nad właściwym rozumieniem tych dwóch systemów etycznych i ich rolą w teorii ekonomii. (abstrakt oryginalny)

EN

Neoclassical economics is based on classical utilitarianism - the value of an act (also regarding the consumption of goods) is determined by its utility. Economics is often criticized for this ethical foundation. Critical voices come, among others, from those researchers who prefer virtue ethics. They claim that the market operates on the basis of instrumental rationality and external motivations, and, as a result, actions that have an autotelic value, often resulting from the internal motivations of market players, lose their significance. The advocates of virtue ethics believe that neoclassical economics tries to invalidate the category of virtue, thus preventing a full use and development of human abilities. Another ethical system, often opposed to utilitarianism, is deontology, or ethics of duties and obligations. The article tries to answer the question whether the conflict between utilitarianism and virtue ethics is inevitable or it is only apparent because the market rewards in fact virtuous actions. Also, a reflection on the proper understanding of the two ethical systems mentioned here is offered and their role in economic theory is analysed. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Filozofia ekonomii; Etyka; Poglądy filozoficzne; Poglądy ekonomiczne

EN

Philosophy of economics; Ethics; Philosophical thought; Economic views

• Czasopismo: Ekonomista
• Rocznik: 2020
• Numer: nr 2
• Strony: 253--269

Twórcy

autor

Łukasz Hardt

• Uniwersytet Warszawski

Bibliografia

• Arendt H. (1996 [1971]), Wola, Czytelnik, Warszawa.
• Arystoteles (2007), Etyka nikomachejska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Bauman Z. (2009), Konsumowanie życia, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
• Becker G. (1996), Accounting for Tastes, Harvard University Press, Cambridge.
• Bruni L., Sugden R. (2013), Reclaiming virtue ethics for economics, "Journal of Economic Perspectives", nr 27(4), s. 141-164.
• Colander D. (2016), Creating humble economists, w: G. DeMartino, D.N. McCloskey (red.), The Oxford Handbook of Professional Economic Ethics, Oxford University Press, Oxford, s. 737-749.
• Davis J.B., Hands D.W., Maki U. (red.) (1998), The Handbook of Economic Methodology, Edward Elgar, Cheltenham.
• Dzionek-Kozłowska J. (2018), Model homo oeconomicus. Geneza, ewolucji, wpływ па rzeczywistość, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
• Edgeworth F.Y. (1884), On the reduction of observations, "Philosophical Magazine", nr 17, s. 135-141.
• Fiedor В. (red.) (2015), Nauki ekonomiczne. Stylizowane fakty a wyzwania współczesności, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Warszawa.
• Gorazda M., Hardt Ł., Kwarciński T. (red.) (2016), Metaekonomia. Zagadnienia z filozofii ekonomii, Copernicus Center Press, Kraków.
• Guala F. (2005), The Methodology of Expenmental Economics, Cambridge University Press, Cambridge.
• Haavelmo T. (1954), A Study in the Theory of Economic Evolution, North-Holland, Amsterdam.
• Hardt Ł. (2013), Studia z realistycznej filozofii ekonomii, C.H. Beck, Warszawa.
• Hardt Ł. (2016), The recent critiąue of theoretical economics: A methodologically informed investigation, "Journal of Economic Issues", nr 50(1), s. 269-287.
• Harsanyi J.C. (1997), Utilities, preferences, and substantive goods, "Social Choice and Welfare", nr 14(1), s. 129-145.
• Hausman D.M., McPherson M.S., Satz D. (2017), Etyka ekonomii. Analiza ekonomiczna, filozofia moralności i polityka publiczna, Copernicus Center Press, Kraków.
• Herbert Z. (2008), Humanistyka to przygoda. Rozmawia Monika Muskała, w: H. Citko (red.), Herbert nieznany. Rozmowy, Fundacja Zeszytów Literackich, Warszawa.
• Hirshleifer J. (1988), The analytics of continuing conflict, "Synthese", nr 76(2), s. 201-233.
• Hoover К. (2001), Causality in Macroeconomics, Cambridge University Press, Cambridge.
• Jeffrey R.C. (1974), Preferences among preferences, "The Journal of Philosophy", nr 71 (13), s. 377-391.
• Kahneman D., Tversky A. (1979), Prospect theory: An analysis of decision under risk, "Econometrica", nr 47(2), s. 263-291.
• Kmita J., Nowak L. (1969), O racjonalizującym charakterze badań humanistycznych, "Studia Filozoficzne", nr 5, s. 50-77.
• Kwarciński T. (2014), Racjonalność, normatywne zaangażowanie i autonomia podmiotu, "Prakseologia", nr 156, s. 297-323.
• Kwarciński T. (2016), Zagadnienia etyczne w ekonomii, w: M. Gorazda, Ł. Hardt, T. Kwarciński (red.), Metaekonomia.Zagadnienia z filozofii ekonomii, Copernicus Center Press, Kraków, s. 361-385.
• Kwarciński Т., Wincewicz-Price A. (red.) (2019), Metaekonomia II. Zagadnienia z filozofii makroekonomii, Copernicus Center Press, Kraków.
• Lawson T. (2003), Reorienting Economics, Routledge, Abingdon.
• Łuczewski M. (2015), Moralna ekonomia, w: T. Dolęgowski (red.), Przewodnik po moralnym kapitalizmie, Centrum Myśli Jana Pawła II, Warszawa, s. 107-121.
• Maclntyre A.C. (1984), After Virtue. A Study in Moral Theory, University of Notre Dame Press, Notre Dame IL.
• Mączyńska E., Sójka J. (red.) (2017), Etyka i ekonomia. W stronę nowego paradygmatu, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Warszawa.
• Mäki U. (1992), On the method of isolation in economics, w: C. Dilworth (red.), Idealization IV: Intelligibility in Science, "Special Issue of Poznan Studies in the Philosophy of the Sciences and the Humanities", t. 26, s. 319-354.
• Mäki U. (1995), Diagnosing McCloskey, "Journal of Economic Literature", nr 33(3), s. 1300-1318.
• Mäki U. (2009), MISSing the world. Models as isolations and credible surrogate systems, "Erkenntnis", nr 70(1), 29-43.
• Mäki U. (red.) (2012), Philosophy of Economics, Elsevier.
• McCloskey D. (1985), The Rhetoric of Economics, University of Wisconsin Press, Madison WI.
• Nussbaum M. (2001), Upheavals of Thought. The Intelligence of Emotions, Cambridge University Press, Cambridge.
• Putnam H. (2003), For ethics and economics without the dichotomies, "Review of Political Economy", nr 15(3), 395-412.
• Reiss J. (2012), The explanation paradox, "Journal of Economic Methodology", nr 19(1), s. 43-62.
• Rodrik D. (2015), Economics Rules: The Rights and Wrongs of the Dismal Science, Oxford University Press, Oxford.
• Ross D., Kincaid H. (red.) (2009), The Oxford Handbook of Philosophy of Economics, Oxford University Press, New York.
• Ruszar J.M. (2016), Wytarty profil rzymskich monet, Instytut Myśli Józefa Tischnera, Kraków.
• Samuelson P.A., Nordhaus W.D. (1995), Ekonomia, t. 1, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Sandel M. (2013), Czego nie można kupić za pieniądze. Moralne granice rynku, Kurhaus Publishing, Warszawa.
• Sen A. (1977), Rational fools: A critique of the behavioral foundations of economic theory, "Philosophy and Public Affairs", nr 6(4), s. 317-344.
• Sen A. (1987), On Ethics and Economics, Blackwell, Oxford.
• Sen A. (1993), Positional objectivity, "Philosophy & Public Affairs", nr 22(2), s. 126-145.
• van Staveren I. (2007), Beyond utilitarianism and deontology: Ethics in economics, "Review of Political Economy", nr 19(1), s. 21-35.
• Varian H. (1997), Mikroekonomia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Walras L. (1984 [1874]), Elements of Pure Economics: Or the Theory of Social Wealth, Orion Editions, Philadelphia.
• Wincewicz-Price A. (2016), Homo oeconomicus moralis - ekonomiczne analizy zachowań moralnych, w: M. Gorazda, Ł. Hardt, T. Kwarciński (red.), Metaekonomia. Zagadnienia z filozofii moralnej, Copernicus Center Press, Kraków, s. 435-458.
• Zięba M. (2015), Koniec scjentystycznej ekonomii?, w: T. Dołęgowski (red.), Przewodnik po moralnym kapitalizmie, Centrum Myśli Jana Pawia II, Warszawa, s. 97-104.