The Negative Impact of Hiking on the Mountain Environment - the Position of Polish Scientists in Comparison to Global Literature

• Autorzy: Krzysztof Kołodziejczyk
• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

Purpose. In this article, the position of Polish scientists is presented with regard to the impact of hiking on the environment, particularly mountain areas, by reference to the broader context of selected works of global literature.
Method. The paper is mainly in the form of a review of literature connected with Earth sciences, chiefly geomorphology. Particular emphasis is placed on the effects of hiking, which have been divided by impact type (e.g. compaction and soil erosion, initiation of morphogenetic processes, impaired water circulation, destruction of plant biomass and changes in the plant and animal world).
Findings. The Polish scientific contribution to the subject area presented should be considered significant, however, it does differ in certain characteristics from the achievements of the wider world. Considerable attention has been devoted to means of counteracting particular negative effects of tourism, both the technical (remodelling of trails and their surroundings) and organisational aspects (management of tourist traffic).
Research and conclusions limitations. The position of Polish science is mostly presented, however, this is done in comparison to the broader global literature on the topic.
Practical implications. The suggested means of counteracting the negative effects of hiking may be useful while planning tourist infrastructure, especially in protected areas.
Originality. In the paper, a complex review is presented regarding the opinions of Polish scientists, not only on the topic of the negative impact of hiking, but also methods of its prevention.
Type of paper. Literature review. (original abstract)

Słowa kluczowe

EN

Tourist routes; Tourism; Environmental management; Literature review

PL

Szlaki turystyczne; Turystyka; Zarządzanie środowiskiem; Przegląd literatury

• Czasopismo: Folia Turistica / Akademia Wychowania Fizycznego im. B. Czecha w Krakowie
• Rocznik: 2020
• Numer: nr 55
• Strony: 85--115

Twórcy

autor

Krzysztof Kołodziejczyk

• University of Wrocław

Bibliografia

• Adamski P. (1996), Drobne ssaki partii szczytowej masywu Pilska oraz ocena wpływu ruchu turystycznego na teriofaunę [Small mammals at the top of the Pilsko Massif and the influence of tourism on the theriofauna], [in:] Łajczak A., Michalik S., Witkowski Z., (eds.), Wpływ narciarstwa and turystyki pieszej na przyrodę masywu Pilska, Polska Akademia Nauk, Kraków, pp. 197-203.
• Adamski P., Ciapała S., Gmyrek K., Kolasińska A., Mroczka A., Witkowski Z. (2014), Negatywne konsekwencje przegęszszenia szlaków w Pienińskim Parku Narodowym i rezerwacie Wąwóz Homole [Negative consequences of overcrowding tourist trails in the Pieniny National Park and nature reserve Homole Gorge], "Folia Turistica", Vol. 31, pp. 147-164.
• Adamski P., Kolasińska A., Witkowski Z. (2013), Nielegalna dyspersja turystów w Pienińskim Parku Narodowym jako przykład badan prowadzonych w Katedrze Nauk o Środowisku Przyrodniczym AWF w Krakowie [Illegal dispersion of tourists in the Pieniny National Park as an example of research conducted in the Department of Environmental Sciences at the University of Physical Education in Kraków], [in:] Pawlusiński R. (ed.), Współczesne uwarunkowania i problemy rozwoju turystyki [Modern conditions and problems of tourism development], Uniwersytet Jagielloński, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej, Kraków, pp. 413-422.
• Adamski P., Kolasińska A., Witkowski Z. (2016), Czy zachowanie turystów w Pienińskim Parku Narodowym zależy od ich wiedzy i nastawienia do Parku [Does the behaviour of tourists in the Pieniny Mts National Park depends on their knowledge and attitudes towards the Park], "Pieniny - Przyroda i Człowiek", 14, p. 167-174.
• Balon J. (2001a), Podatność geosystemów górskich na zmiany antropogeniczne na przykładzie Doliny Białki w Tatrach [Vulnerability of mountain geosystems to anthropogenic changes as exemplified by the Białka Valley in the Tatra Mountains], "Problemy Ekologii Krajobrazu", Vol. 10, pp. 764-771.
• Balon J. (2001b), Regionalne zróżnicowanie współczesnych przemian środowiska przyrodniczego w Tatrach [Regional differentiation of present-day transformations of the natural environment in the Tatra Mountains], "Problemy Ekologii Krajobrazu", Vol. 10, pp. 756-763.
• Balon J., German K., Maciejowski W., Ziaja W. (2001), Współczesne przemiany środowiska przyrodniczego and ich wpływ na funkcjonowanie Karpat Polskich [Present-day transformations of the natural environment and their impact on the functioning of the Polish Carpathians], "Problemy Ekologii Krajobrazu", Vol. 10, pp. 553-561.
• Bandoła-Ciołczyk E., Kurzyński J. (1996), Stan zdrowotny, żywotność i uszkodzenia mechaniczne świerka i kosodrzewiny na obszarze użytkowanym przez narciarzy i turystów na Pilsku [Health and vitality of and mechanical damage to the spruce and dwarf pine in the skiing and hiking areas of Pilsko], [in:] Łajczak A., Michalik S., Witkowski Z., (eds.), Wpływ narciarstwa and turystyki pieszej na przyrodę masywu Pilska, Polska Akademia Nauk, Kraków, pp. 183-195.
• Barančok P., Barančokova M. (2007), Vplyv činnosti človeka na vysokohorsků krajinu Belianskych Tatier [The influence of human activities on the high mountain landscape of the Belianske Tatry Mountains], [in:] Pociask-Karteczka J., Matuszyk A., Skawiński P., (eds.), Stan i perspektywy rozwoju turystyki w Tatrzańskim Parku Narodowym, AWF w Krakowie, Tatrzański Park Narodowy, Kraków, pp. 225-238.
• Barančokova M., Barančok P. (2007), Hodnotenie únosnosti turistických chodníkov v Belianskych Tatrách [Evaluation of carrying capacity of tourist trails in the Belianske Tatry Mountains], [in:] Pociask-Karteczka J., Matuszyk A., Skawiński P., (eds.), Stan i perspektywy rozwoju turystyki w Tatrzańskim Parku Narodowym, AWF w Krakowie, Tatrzański Park Narodowy, Kraków, pp. 199-213.
• Baranowska-Janota M. (2007), Turystyka w planach zagospodarowania przestrzennego i planie ochrony Tatrzańskiego Parku Narodowego [Tourism in spatial development and protection plans for the Tatra National Park], [in:] Pociask-Karteczka J., Matuszyk A., Skawiński P., (eds.), Stan i perspektywy rozwoju turystyki w Tatrzańskim Parku Narodowym, AWF w Krakowie, Tatrzański Park Narodowy, Kraków, pp. 47-57.
• Barczak A., Jankow W., Kubinek Ł., Struś P., Wołowiec T. (2002), Podatność na degradację szlaków turystycznych Ojcowskiego Parku Narodowego [Susceptibility to degradation of tourist trails in the Ojców National Park], [in:] Partyka J., (ed.), Użytkowanie turystyczne parków narodowych: Ruch turystyczny - konflikty - zagrożenia, PAN, Ojcowski Park Narodowy, Ojców, pp. 703-714.
• Barker M. (1982), Traditional landscape and mass tourism in the Alps, "The Geographical Review", Vol. 72, pp. 395-415.
• Bayfield N. (1971), A simple method of detecting variations in walker pressure laterally across paths, "Journal of Applied Ecology", Vol. 8, pp. 533-536.
• Bayfield N. (1973), Use and deterioration of some Scottish hill paths, "Journal of Applied Ecology", Vol. 10, pp. 635-644.
• Bayfield N. (1979), Recovery of four montane heath communities on Cairngorm, Scotland, from disturbance by trampling, "Biological Conservation", Vol. 15, pp. 165-179.
• Benninger-Truax M., Vankat J., Schaefer R. (1992), Trail corridors as habitat and conduits for movement of plant species in Rocky Mountain National Park, Colorado, USA, "Landscape Ecology", Vol. 6(4), pp. 269- 278.
• Bogacz J. (1974), Wpływ turystyki na roślinność w Babiogórskim Parku Narodowym [The impact of tourism on vegetation in the Babia Góra National Park], "Chrońmy Przyrodę Ojczystą", Vol. 30(6), pp. 30-35.
• Bolland A. (1982), Ruch turystyczny w Pienińskim Parku Narodowym - stan obecny i próba jego programowania w aspekcie potrzeb ochrony środowiska [Tourist traffic in the Pieniny National Park - current status and planning attempts in the context of environment protection needs], [in:] Zabierowski K., (ed.), Zachowanie walorów przyrodniczych a pojemność turystyczna górskich parków narodowych w Polsce, PAN, Kraków, pp. 197-226.
• Buchwał A., Fidelus J. (2008), The development of erosive and denudational landforms on footpaths sections in the Babia Góra massif and the Western Tatras, "Geomorphologia Slovaca et Bohemica", Vol. 8(2), pp. 14-24.
• Buchwał A., Rogowski M. (2007), Wpływ ruchu turystycznego na środowisko geograficzne Tatr w świetle badań ankietowych [The influence of tourist traffic on the Tatra environment - questionnaire survey], [in:] Pociask-Karteczka J., Matuszyk A., Skawiński P., (eds.), Stan i perspektywy rozwoju turystyki w Tatrzańskim Parku Narodowym, AWF w Krakowie, Tatrzański Park Narodowy, Kraków, pp. 310-319.
• Buchwał A., Rogowski M. (2010), The methods of preventing trail erosion on the examples of intensively used footpaths in the Tatra and the Babia Góra National Parks, "Geomorphologia Slovaca et Bohemica", Vol. 10(1), pp. 7-15.
• Chabowski S. (2014), Nielegalna dyspersja turystów na obszarze Tatrzańskiego Parku Narodowego - porównanie dwóch szlaków o różnej skali trudności [Illegal tourist dispersion in the Tatra National Park area - comparsion of two trails of differing degree of difficulty], "Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody", Vol. 33, 2, pp. 61-72.
• Choiński A., Galas J., Jodłowski M., Pociask-Karteczka J. (2007), Propozycja reorganizacji ruchu turystycznego w otoczeniu Morskiego Oka [The proposed reorganization of tourist traffic in the surroundings of Lake Morskie Oko], [in:] Pociask-Karteczka J., Matuszyk A., Skawiński P., (eds.), Stan i perspektywy rozwoju turystyki w Tatrzańskim Parku Narodowym, AWF w Krakowie, Tatrzański Park Narodowy, Kraków, pp. 215-222.
• Ciapała S., Zielonka T., Kmiecik-Wróbel J. (2010), Metody zapobiegania nielegalnej dyspersji turystów i związanej z nią erozji gleby w Tatrzańskim Parku Narodowym [Methods for preventing tourist dispersion and the related soil erosion in the Tatra National Park], "Folia Turistica", Vol. 22, pp. 67-89.
• Cieszewska A., Deptuła M. (2013), Czynniki wpływające na degradację szlaków turystycznych na terenie Tatrzańskiego Parku Narodowego [Factors influencing degradation of tourist trails in the Tatra National Park], "Studia i Materiały CEPL w Rogowie", Vol. 37(4), pp. 77-82.
• Cole D. (1978), Estimating the susceptibility of wildland vegetation to trailside alteration, "Journal of Applied Ecology", Vol. 15, pp. 281-286.
• Cole D. (1991), Changes on Trails in the Selway-Bitterroot Wilderness, Montana, 1978-89, Intermountain Research Station, Forest Service, United States Department of Agriculture, Ogden, UT.
• Cole D. (1995a), Experimental trampling of vegetation: I. Relationship between trampling intensity and vegetation response, "Journal of Applied Ecology", Vol. 32(1), pp. 203-214.
• Cole D. (1995b), Recreational Trampling Experiments: Effects of Trampler Weight and Shoe Type, Intermountain Research Station, Forest Service, United States Department of Agriculture, Ogden, UT.
• Cole D., Bayfield N. (1993), Recreational trampling of vegetation: standard experimental procedures, "Biological Conservation", Vol. 63, pp. 209-215.
• Cole D., Trull S. (1992), Quantifying Vegetation Response of Recreational Disturbance in the North Cascades, Washington, "Northwest Science", Vol. 66(4), pp. 229-236.
• Czerwiński J., Mikułowski B., Wyrzykowski J. (1991), Geograficzne podstawy rozwoju turystyki w Karpatach i Sudetach [Geographical basis for the development of tourism in the Carpathian and Sudety Mountains], Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław.
• Czochański J. (2000), Wpływ użytkowania turystycznego na rozwój procesów and form erozyjno-denudacyjnych w otoczeniu szlaków [The impact of tourism on the development of erosion and denudation processes near tourist trails], [in:] Czochański J., Borowiak D., (eds.), Z badań geograficznych w Tatrach Polskich: 25-lecie badań Uniwersytetu Gdańskiego (1974-1999), Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk, pp. 331-344.
• Czochański J., Borowiak D. (2000), Antropocentryzm i ekocentryzm w poglądach na wykorzystanie środowiska Tatrzańskiego Parku Narodowego [Anthropocentrism and ecocentrism in the views on the use of the Tatra National Park], [in:] Czochański J., Borowiak D., (eds.), Z badań geograficznych w Tatrach Polskich: 25-lecie badań Uniwersytetu Gdańskiego (1974-1999), Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk, pp. 349-362.
• Dale D., Weaver T. (1974), Trampling effects on vegetation of the trail corridors of north Rocky Mountains forests, "Journal of Applied Ecology", Vol. 11, pp. 767-772.
• Denisiuk Z. (2009), Aktualny stan parków krajobrazowych w Polsce i ich regionalne funkcje [The current state of landscape parks in Poland and their regional functions], [in:] Wnuk Z., Ziaja M., (eds.), Turystyka w parkach krajobrazowych, Uniwersytet Rzeszowski, Rzeszów, pp. 23- 42.
• Ewertowski M., Tomczyk A. (2007), Ocena stanu środowiska geograficznego szlaków turystycznych - wykorzystanie GIS do integracji i analizy danych terenowych i kartograficznych [GIS assessment of the state of the geographical environment along tourist trails for the integration and analysis of terrain and cartographical data], "Przegląd Geograficzny", Vol. 79, pp. 271-295.
• Fidelus J. (2007a), Turystyka piesza i jej wpływ na przemiany rzeźby terenu w otoczeniu hal Gąsienicowej i Kondratowej w Tatrach [The influence of hiking on relief transformations within Hala Gasienicowa and Hala Kondratowa], [in:] Pociask-Karteczka J., Matuszyk A., Skawiński P., (eds.), Stan i perspektywy rozwoju turystyki w Tatrzańskim Parku Narodowym, AWF w Krakowie, Tatrzański Park Narodowy, Kraków, pp. 261-271.
• Fidelus J. (2007b), Zróżnicowanie form erozyjnych w rejonie szlaków turystycznych w poszczególnych piętrach geoekologicznych w Tatrzańskim Parku Narodowym [Diversification of erosion forms around tourist trails in respective geoecological belts in the Tatra National Park], [in:] Pociask-Karteczka J., Matuszyk A., Skawiński P., (eds.), Stan i perspektywy rozwoju turystyki w Tatrzańskim Parku Narodowym, AWF w Krakowie, Tatrzański Park Narodowy, Kraków, pp. 239-246.
• Fidelus J. (2008), Rola ruchu turystycznego w przekształcaniu ścieżek i dróg turystycznych na obszarze Tatrzańskiego Parku Narodowego [The role of tourist traffic in landform transformations in the Tatra National Park], "Prace Geograficzne", Vol. 120, pp. 19-29.
• Fidelus J. (2010), Porównanie skutków przekształceń rzeźby pod wpływem antropopresji w polskiej i słowackiej części Tatr Zachodnich [Comparing the effects of relief transformations due to anthropogenic impact in Polish and Slovak parts of the Western Tatra Mountains], "Prądnik. Prace i Materiały Muzeum im. prof. Władysława Szafera", Vol. 20, pp. 185-196.
• Gajewski J. (2007), Nikłym śladem perci, czyli szlaki górskie wczoraj i dziś [Following a faint path: mountain trails in the past and the present], [in:] Kuleczka P., (ed.), Szlaki turystyczne a przestrzeń turystyczna, Zarząd Główny PTTK, Warsaw, pp. 191-199.
• Gołaszewski M., Rojan E., Tsermegas I. (2010), Wpływ wybranych elementów środowiska przyrodniczego na stan szlaków turystycznych w Do- linie Pięciu Stawów Polskich [The influence of the selected elements of the natural environment on the condition of tourist trails in the Valley of the Five Polish Lakes], [in:] Krzan Z., (ed.), Nauka a zarządzanie obszarem Tatr i ich otoczeniem, t. 3, Tatrzański Park Narodowy, Zakopane, pp. 29-34.
• Gorczyca E. (2000), Wpływ ruchu turystycznego na przekształcanie rzeźby wysokogórskiej na przykładzie masywu Czerwonych Wierchów i Regli Zakopiańskich (Tatry Zachodnie) [The impact of tourism on the high-mountain relief. Case of the Czerwone Wierchy massif and Regle Zakopiańskie in the Western Tatras], "Prace Geograficzne", Vol. 105, pp. 369-388.
• Gorczyca E., Krzemień K. (2006), Wpływ ruchu turystycznego na przekształcanie rzeźby wybranych obszarów górskich [The impact of tourism on the relief in selected mountain areas], [in:] Trepińska J., Olecki Z., (eds.), Klimatyczne aspekty środowiska geograficznego, Uniwersytet Jagielloński, Kraków, pp. 311-322.
• Gorczyca E., Krzemień K. (2009), Rola antropopresji w przekształcaniu obszarów wysokogórskich na przykładzie Tatr i Monts Dore [The role of anthropogenic impact in the transformation of high mountain areas (Tatra Mountains and Monts Dore Mountains)], "Prace i Studia Geograficzne", Vol. 41, pp. 89-106.
• Grzelak M., Harabin Z. (2010), Współistnienie wielkiej aglomeracji warszawskiej z Kampinoskim Parkiem Narodowym [Coexistence of the Kampinos National Park and Warsaw metropolitan area], [in:] Młynarczyk Z., Zajadacz A., Słowik M., (eds.), Uwarunkowania i plany rozwoju turystyki: Tom V - Aspekty przyrodnicze rozwoju turystyki, Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań, pp. 32-42.
• Guo T., Smith J., Leung Y., Seekamp E., Moore R. (2015), Determinants of responsible hiking behavior: Results from a stated choice experiment, "Environmental Management", Vol. 56(3), pp. 765-776.
• Guzikowa M. (1982), Wpływ pieszego ruchu turystycznego na szatę roślinną Pienińskiego Parku Narodowego (wybrane zagadnienia ze szczególnym uwzględnieniem skutków wydeptywania) [The impact of hiking on the plant cover in the Pieniny National Park (selected issues with particular focus on trampling)], [in:] Zabierowski K., (ed.), Zachowanie walorów przyrodniczych a pojemność turystyczna górskich parków narodowych w Polsce, PAN, Kraków, pp. 227-241.
• Hill W., Pickering C. (2009), Manual for assessing walking tracks in protected areas, Cooperative Research Centre for Sustainable Tourism Pty Ltd, Gold Coast, Queensland.
• Jała Z., Cieślakiewicz D. (2004), Potencjalna erozja gleb w Karkonoskim Parku Narodowym [Potential soils erosion in the Karkonosze National Park], "Opera Corcontica", Vol. 41, pp. 66-73.
• Jodłowski M. (2001), Antropogeniczne przemiany środowiska przyrodniczego Tatr pod wpływem turystyki [Tourism related anthropogenic transformations of the natural environment of the Tatra Mountains], "Problemy Ekologii Krajobrazu", Vol. 10, pp. 796-803.
• Kapera I. (2007), Wpływ ruchu turystycznego na zaśmiecenie Tatrzańskiego Parku Narodowego [The impact of tourism on littering the Tatra National Park], [in:] Pociask-Karteczka J., Matuszyk A., Skawiński P., (eds.), Stan i perspektywy rozwoju turystyki w Tatrzańskim Parku Narodowym, AWF w Krakowie, Tatrzański Park Narodowy, Kraków, pp. 273-278.
• Kasprzak M. (2005), Tempo degradacji powierzchni dróg i ścieżek turystycznych w Karkonoszach Wschodnich [The degradation rate of tourist tracks in the East Karkonosze Mountains], "Opera Corcontica", Vol. 42, pp. 17-30.
• Kasprzak M. (2006), Erozja wodna na drogach i ścieżkach turystycznych w Karkonoszach [Water erosion on tourist tracks and paths in the Karkonosze Mountains], "Przyroda Sudetów", Vol. 9, pp. 179-190.
• Kellomäki S. (1977), Deterioration of forest ground cover during trampling. "Silva Fennica", Vol. 11(3), pp. 153-162.
• Knapp R., Ducey M. (2010), A Cost Effective and Efficient Way to Assess Trail Conditions: A New Sampling Approach, [in:] Weber S., (ed.), Rethinking Protected Areas in a Changing World: Proceedings of the 2009 GWS Biennial Conference on Parks, Protected Areas, and Cultural Sites, The George Wright Society, Hancock, Michigan, pp. 213-218.
• Kolasińska A. (2010), Zasady udostępniania parków narodowych jako granice turystycznej inerencji człowieka [Access rules for tourism in national parks as the boundaries of human interference], "Prądnik. Prace i Materiały Muzeum im. prof. Władysława Szafera", Vol. 20, pp. 253-264.
• Kolasińska A. (2015), Trail management, off-trail walking and visitors impact in the Pieniny Mts National Park (Polish Carpathians), "Eco.mont - Journal on Protected Mountain Areas Research and Management", Vol. 7, 1, pp. 17-27.
• Konca B. (1984), Aktualne problemy Karkonoskiego Parku Narodowego [The current issues of the Karkonosze National Park], "Prace Karkonoskiego Towarzystwa Naukowego w Jeleniej Górze", Vol. 41, pp. 163-189.
• Kopeć S., Głąb T. (2002), Wpływ udeptywania szlaków turystycznych w Tatrach Polskich na środowisko glebowe [The effects of trampling on the soil environment in the Polish Tatras], "Problemy Zagospodarowania Ziem Górskich", Vol. 48, pp. 285-290.
• Krajczyńska C. (2010), Zarządzanie turystyką przyjazne środowisku [Environmentally friendly tourism management], [in:] Młynarczyk Z., Zajadacz A., Słowik M., (eds.), Uwarunkowania i plany rozwoju turystyki: Tom V - Aspekty przyrodnicze rozwoju turystyki, Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań, pp. 43-52.
• Kroh P. (2002), Kierunki bezpośredniego wpływu człowieka na środowisko przyrodnicze Doliny Miętusiej w Tatrach [Forms of anthropopression on the natural environment of Miętusia Valley in the Tatra Mountains], [in:] Partyka J., (ed.), Użytkowanie turystyczne parków narodowych: Ruch turystyczny - konflikty - zagrożenia, Ojców: PAN, Ojcowski Park Narodowy, Ojców, pp. 735-746.
• Krusiec M. (1996), Wpływ ruchu turystycznego na przekształcanie rzeźby Tatr Zachodnich na przykładzie Doliny Chochołowskiej [The influence of tourism on relief transformation in the Western Tatra Mountains on the example of the Chochołowska Valley], "Czasopismo Geograficzne", Vol. 67(3-4), pp. 303-320.
• Krzemień K. (1997), Morfologiczne skutki gospodarki turystycznej w obszarze wysokogórskim na przykładzie masywu les Monts Dore (Francja) [Morphological effects of tourism in high-mountain areas: the case of the Monts Dore Massif (France)], [in:] A. Jackowski A., Domański B., (eds.), Geografia, Człowiek, Gospodarka, Uniwersytet Jagielloński, Kraków, pp. 277-287.
• Krzemień K., Gorczyca E. (2005), Wpływ turystyki pieszej na przekształcanie Tatr [The impact of hiking on landform development in the Tatra Mountains], [in:] Domański B., Skiba S., (eds.), Geografia i sacrum: Profesorowi Antoniemu Jackowskiemu w 70. rocznicę urodzin, tom 2, Uniwersytet Jagielloński, Kraków, pp. 77-85.
• Krzymowska-Kostrowicka A. (1997), Geoekologia turystyki i rekreacji [The geoecology of tourism and recreation], Wydawnictwo Naukowe PWN, Warsaw.
• Kurek W. (1999), Rozwój turystyki i jej wpływ na środowisko przyrodnicze Alp [The development of tourism and its influence on the natural environment of the Alps], "Turyzm", Vol. 9(1), pp. 161-169.
• Kurek W. (2004a), Turystyka na obszarach górskich Europy - wybrane zagadnienia [The selected issues of tourism in the mountain areas of Europe], Uniwersytet Jagielloński, Kraków.
• Kurek W. (2004b), Turystyka na obszarach górskich w świetle idei zrównoważonego rozwoju [Mountain tourism in the context of sustainable development], [in:] Wyrzykowski J., Klementowski K., (eds.), Współczesne tendencje w turystyce i rekreacji, AWF we Wrocławiu, Wrocław, pp. 75- 80.
• Kurek W. (2005), Wpływ turystyki na środowisko przyrodnicze obszarów górskich [The impact of tourism on the natural environment of mountain areas], [in:] Domański B., Skiba S., (eds.), Geografia i sacrum: Profesorowi Antoniemu Jackowskiemu w 70. rocznicę urodzin, tom 2, Uniwersytet Jagielloński, Kraków, pp. 95-104.
• Kurzyński J., Łajczak A., Michalik S., Mielnicka B., Witkowski Z. (1996), Zarys historii i form eksploatacji masywu Pilska [An outline of the history and exploitation forms of the Pilsko Massif], [in:] Łajczak A., Michalik S., Witkowski Z., (eds.), Wpływ narciarstwa i turystyki pieszej na przyrodę masywu Pilska, PAN, Kraków, pp. 33-59.
• Kurzyński J., Michalik S. (1982), Przyrodnicze podstawy wielkości i organizacji ruchu turystycznego w Bieszczadzkim Parku Narodowym [Environmental basis for tourist traffic volume and organization in the Bieszczady National Park], [in:] Zabierowski K., (ed.), Zachowanie walorów przyrodniczych a pojemność turystyczna górskich parków narodowych w Polsce, PAN, Kraków, pp. 259-277.
• Leung Y., Marion J. (2000), Recreation impacts and management in wilderness: a state-of-knowldege review, [in:] Cole D., McCool S., Borrie W., O'Loughlin J. (eds.), Wilderness science in a time of change conference - Volume 5: Wilderness ecosystems, threats, and management; 1999 May 23-27; Missoula, MT. Proceedings RMRS-P-15-VOL-5. Ogden, UT: U.S. Department of Agriculture, Forest Service, Rocky Mountain Research Station, pp. 23-48.
• Liddle M. (1997), Recreation ecology: the ecological impact of outdoor recreation and ecotourism, Chapman & Hall, London.
• Liddle M., Greig-Smith P. (1975), A survey of tracks and paths in a sand dune ecosystem: I. Soils, "Journal of Applied Ecology", Vol. 12, pp. 893-908.
• Łajczak A. (1996), Wpływ narciarstwa i turystyki pieszej na erozję gleby w obszarze podszczytowym Pilska [The influence of skiing and hiking on soil erosion around the top of the Pilsko Massif], [in:] Łajczak A., Michalik S., Witkowski Z., (eds.), Wpływ narciarstwa i turystyki pieszej na przyrodę masywu Pilska, Polska Akademia Nauk, Kraków, pp. 131-159.
• Łajczak A. (2003), Przyroda i człowiek w krajobrazie Pilska (Beskid Żywiecki) [Man and nature in the Pilsko landscape (Beskid Żywiecki Mountains)], Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego, Sosnowiec.
• Łajczak A. (2004), Etapy kształtowania się krajobrazu kulturowego gór w układzie wysokościowym, na przykładzie masywu Pilska w Beskidzie Żywieckim [Stages in the development of mountain cultural landscape in the altitude system with reference to the Pilsko Massif in the Beskid Żywiecki Mountains], "Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego", Vol. 3, pp. 11-32.
• Łajczak A., Krzan Z., Michalik S., Skawiński P., Witkowski Z. (1996), Projekt rekultywacji obszaru podszczytowego Pilska i reorganizacji ruchu narciarskiego i pieszego w tym rejonie [Project for rehabilitation of the areas near the top of the Pilsko Massif including reorganization of skiing and hiking], [in:] Łajczak A., Michalik S., Witkowski Z., (eds.), Wpływ narciarstwa i turystyki pieszej na przyrodę masywu Pilska, PAN, Kraków, pp. 227-237.
• Łajczak A., Michalik S., Witkowski Z., (eds.) (1996), Wpływ narciarstwa i turystyki pieszej na przyrodę masywu Pilska [The impact of skiing and hiking on the natural environment of the Pilsko Massif], PAN, Kraków.
• Magyari-Sáska Z., Dombay S. (2008), Tourist trails analysis at St. Ana Lake region using GIS methodology, "Geographia Technica", Vol. 1, pp. 40-45.
• Marion J., Leung Y. (2004), Environmentally sustainable trail management, [in:] Buckley R. (ed.), Environmental Impacts of Ecotourism, CABI Publishing. Mazurski K. (1971), Szlaki turystyczne Karkonoszy [Tourist trails in the Karkonosze Mountains], "Rocznik Jeleniogórski", Vol. 9, pp. 35-51.
• Mazurski K. (1972), Mikrorelief szlaków karkonoskich [Microrelief forms in the tourist trails of the Karkonosze Mountains], "Opera Corcontica", Vol. 9, pp. 7-20.
• Mazurski K. (1998), Ekologiczne aspekty obecności schronisk na terenie KPN [Ecological aspects of tourist hostels in the Karkonosze National Park], [in:] Sarosiek J., Štursa J., (eds.), Geoekologiczne problemy Karkonoszy, t. 2: Materiały z sesji naukowej w Przesiece 15-18 X 1997, Karkonoski Park Narodowy, Wydawnictwo Acarus, Poznań, pp. 279-284.
• Mazurski K. (2010), Problemy rekreacyjnego użytkowania Karkonoskiego Parku Narodowego [Problems of the recreational use of the Karkonosze National Park], "Prądnik. Prace i Materiały Muzeum im. prof. Władysława Szafera", Vol. 20, pp. 265-274.
• Michalik S. (1972), Synantropizacja szaty roślinnej na terenach chronionych w świetle nowych poglądów na rezerwatową ochronę przyrody [Synanthropization of vegetation in the protected areas in the light of the latest views on nature reserve conservation], "Wszechświat", Vol. 7-8, pp. 181-186.
• Michalik S. (1996a), Oddziaływanie narciarstwa i turystyki pieszej na szatę roślinną szczytowej części masywu Pilska [The influence of skiing and hiking on vegetation at the top parts of the Pilsko Massif], [in:] Łajczak A., Michalik S., Witkowski Z., (eds.), Wpływ narciarstwa i turystyki pieszej na przyrodę masywu Pilska, PAN, Kraków, pp. 161-181.
• Michalik S. (1996b), Projekt systemu obszarów chronionych w szczytowej części masywu Pilska [The proposed system of protected areas at the top parts of the Pilsko Massif], [in:] Łajczak A., Michalik S., Witkowski Z., (eds.), Wpływ narciarstwa i turystyki pieszej na przyrodę masywu Pilska, PAN, Kraków, pp. 221-225.
• Mielnicka B. (1991), Ruch turystyczny w polskich parkach narodowych i jego przyrodnicze konsekwencje [Tourism in Polish national parks and its influence on their natural environment], "Ochrona Przyrody", Vol. 49(2), pp. 163-174.
• Mielnicka B. (1992), Problemy turystyczne górskich parków narodowych [Tourist related issues in mountain national parks], "Problemy Zagospodarowania Ziem Górskich", Vol. 35, pp. 111-121.
• Mielnicka B. (1996), Narciarstwo i turystyka piesza w strefie szczytowej Pilska w latach 1993-1994 [Skiing and hiking at the top parts of the Pilsko Massif in 1993-1994], [in:] Łajczak A., Michalik S., Witkowski Z., (eds.), Wpływ narciarstwa i turystyki pieszej na przyrodę masywu Pilska, PAN, Kraków, pp. 81-101.
• Mika M. (2001), Współczesne przemiany i zagrożenia środowiska przyrodniczego Beskidu Śląskiego związane z turystyką [Current tourism related environmental changes and risks in the Beskid Śląski Mountains], "Problemy Ekologii Krajobrazu", Vol. 10, pp. 742-748.
• Mika M. (2003), Environmental impact of tourism development in reception areas in Poland and methods of controlling them, "Prace Geograficzne", Vol. 111, pp. 129-141.
• Mika M. (2004), Turystyka a przemiany środowiska przyrodniczego Beskidu Śląskiego [Tourism and changes in the natural environment of the Beskid Śląski Mountains], Uniwersytet Jagielloński, Kraków.
• Mika M. (2008), Sposoby ograniczania negatywnego wpływu turystyki [Reducing the negative impacts of tourism], [in:] Kurek W., (ed.), Turystyka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warsaw, pp. 471-482.
• Mirek Z. (1995), Między ideologią turystyki a ideologią ochrony przyrody [On the concepts of tourism and nature conservation], "Wierchy", Vol. 60, pp. 12-20.
• Mirek Z. (2010), Granice ingerencji człowieka w przyrodę obszarów chronionych [The limits of human interference in the environment of protected areas], "Prądnik. Prace i Materiały Muzeum im. prof. Władysława Szafera", Vol. 20, pp. 11-20.
• Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H. (1979), Oddziaływanie turystyki na szatę roślinną Tatr [The impact of tourism on vegetation in the Tatra Mountains], "Wierchy", Vol. 48, pp. 20-34.
• Myga-Piątek U., Jankowski G. (2009), Wpływ turystyki na środowisko przyrodnicze i krajobraz kulturowy - analiza wybranych przykładów obszarów górskich [The impact of tourism on the natural environment and cultural landscape - analysis of selected mountain areas], "Problemy Ekologii Krajobrazu", Vol. 25, pp. 27-38.
• Olaczek R. (1982), Przyrodnicze konsekwencje turystyki na obszarach chronionych [Tourism related environmental consequences in protected areas], "Chrońmy Przyrodę Ojczystą", Vol. 38(4-5), pp. 43-51.
• Partyka J. (2010a), Ruch turystyczny w polskich parkach narodowych [Tourist traffic in the national parks of Poland], "Folia Turistica", Vol. 22, pp. 9-23.
• Partyka J. (2010b), Udostępnianie turystyczne parków narodowych w Polsce a krajobraz [Landscape effect of opening Poland's national parks for tourist traffic], "Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego", Vol. 14, pp. 252-263.
• Parzóch K., Katrycz M. (2002), Współczesne procesy geomorfologiczne i antropopresja w górskim środowisku Karkonoszy [Present geomorphological processes and anthropogenic impact in the mountain areas of the Karkonosze Mountains], "Przyroda Sudetów Zachodnich", suplement 1, pp. 23-36.
• Pawlaczyk P. (2002), Modele oddziaływań człowiek - przyroda jako podstawa określania pojemności turystycznej parku narodowego [Man-nature interaction models as a basis for determination of tourism capacity of national parks], [in:] Partyka J. (ed.), Użytkowanie turystyczne parków narodowych: Ruch turystyczny - konflikty - zagrożenia, PAN, Ojcowski Park Narodowy, Ojców, pp. 23-50.
• Pickering C., Hill W., Newsome D., Leung Y. (2010), Comparing hiking, mountain biking and horse riding impacts on vegetation and soils in Australia and the United States of America, "Journal of Environmental Management", Vol. 91(3), pp. 551-562.
• Piękoś-Mirkowa H. (1982), Rzadkie taksony roślin naczyniowych w terenie Tatrzańskiego Parku Narodowego - ich zagrożenie ze strony turystyki [The rare taxa of vascular plants in the Tatra National Park - endangerment by tourism], [in:] Zabierowski K., (ed.), Zachowanie walorów przyrodniczych a pojemność turystyczna górskich parków narodowych w Polsce, PAN, Kraków, pp. 79-132.
• Piękoś-Mirkowa H., Mirek Z. (1982), Flora synantropijna w otoczeniu obiektów turystycznych w Tatrach [Synanthropic flora near tourist facilities in the Tatra Mountains], [in:] Zabierowski K., (ed.), Zachowanie walorów przyrodniczych a pojemność turystyczna górskich parków narodowych w Polsce, PAN, Kraków, pp. 133-196.
• Poleno Z. (1988), Wpływ masowej turystyki na roślinność i glebę [The impact of mass tourism on vegetation and soil], [in:] Olaczek R., (ed.), Zasoby glebowe i roślinne - użytkowanie, zagrożenie, ochrona, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warsaw, pp. 470-485.
• Prędki R. (2002), Wpływ ruchu turystycznego na teksturę i właściwości wodne gleb w obrębie szlaków pieszych Bieszczadzkiego Parku Narodowego [The impact of tourism on the texture and water properties of soils within the walking trails in the Bieszczady National Park], [in:] Partyka J. (ed.), Użytkowanie turystyczne parków narodowych: Ruch turystyczny - konflikty - zagrożenia, PAN, Ojcowski Park Narodowy, Ojców, pp. 763-770.
• Rączkowska Z., Kozłowska A. (2010), Wpływ turystyki na rzeźbę i roślinność przy ścieżkach w otoczeniu Kasprowego Wierchu [The impact of tourism on pathside relief and vegetation near Kasprowy Wierch]: [in:] Nauka a zarządzanie obszarem Tatr i ich otoczeniem, t. 3, Tatrzański Park Narodowy, Zakopane, pp. 21-28.
• Rogalewski O. (1977), Zagospodarowanie turystyczne [Tourist infrastructure], Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warsaw.
• Roovers P., Verheyen K., Hermy M., Gulinck H. (2004), Experimental trampling and vegetation recovery in some forest and heathland communities, "Applied Vegetation Science", Vol. 7, pp. 111-118.
• Shackley M. (1999), Trekking tourism in Peru: the case of the Inca Trail, [in:] Price M., (ed.), Global Change in the Mountains, The Parthenon Publishing Group, New York, pp. 202-203.
• Skawiński P. (1993), Oddziaływanie człowieka na przyrodę kopuły Kasprowego Wierchu i Doliny Goryczkowej w Tatrach [Human impact on the natural environment of the dome of Kasprowy Wierch and Gorczykowa Valley in the Tatra Mountains], [in:] Cichocki W., (ed.), Ochrona Tatr w obliczu zagrożeń, Wydawnictwo Muzeum Tatrzańskiego, Zakopane, pp. 197-226.
• Skawiński P. (2010), Zarządzanie ruchem turystycznym w Tatrzańskim Parku Narodowym [Tourism management in the Tatra National Park], "Folia Turistica", Vol. 22, pp. 25-34.
• Sobczak A. (1983), Szkody wyrządzane przez turystów w Słowiński Parku Narodowym [Tourism related damage in the Słowiński National Park], "Chrońmy Przyrodę Ojczystą", Vol. 39(3), pp. 36-39.
• Sprincova S. (1972), Tourism: one of the reasons for the devastation of the environment, [in:] Adams W., Helleiner F., (eds.), International Geography: 1. Papers submitted to the 22nd International Geographical Congress, Canada, University of Toronto Press, Montreal, pp. 671-672.
• Staffa M. (1985), Z zagadnień zagospodarowania turystycznego gór polskich [Some of the issues of tourism development in Polish mountains], Wydawnictwo PTTK "Kraj", Warsaw.
• Staffa M. (1992), Góry a turystyka - koegzystencja czy konflikt? [Mountains and tourism - coexistence or conflict?], "Wierchy", Vol. 56, pp. 5-27.
• Starzyk J. (1974), Owady ginące na szlakach turystycznych w Tatrach [Endangered insects on the tourist trails in the Tatra Mountains], "Chrońmy Przyrodę Ojczystą", Vol. 30(1), pp. 14-19.
• Stasiak A. (1997), Turystyka w parkach narodowych - obszary konfliktów [Tourism in national parks - conflict areas], "Turyzm", Vol. 7(2), pp. 5-23.
• Swatowska A. (1996), Przyroda a turystyka w Karkonoskim Parku Narodowym [The natural environment and tourism in the Karkonosze National Park], "Śląski Labirynt Krajoznawczy", Vol. 8, pp. 23-36.
• Szydarowski W. (2000), Rozwój form erozyjnych w otoczeniu szlaków turystycznych Tatrzańskiego Parku Narodowego [Development of erosion forms in the vicinity of tourist trails in the Tatra National Park], [in:] Czochański J., Borowiak D., (eds.), Z badań geograficznych w Tatrach Polskich: 25-lecie badań Uniwersytetu Gdańskiego (1974-1999), Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk, pp. 315-328.
• Taczanowska K., Brandenburg C., Muhar A., Hat-Pawlikowska K., Chlipała B., Grocholski S., Krzeptowski J., Jodłowski M., Bielański M., Wit kowski Z., Ziobrowski S., Biernacki W. (2014), Who is hiking in the Tatra National Park, Poland? - A socio-demographic portrait of visitors, [in:] Reimann M., Sepp K., Pärna E., Tuula R. (eds.), Local Community and Outdoor Recreation. The 7th International Conference on Monitoring and Management of Visitors in Recreational and Protected Areas, Tallinn, pp. 27-29.
• Taczanowska K., Gonzalez L.M., Garcia-Masso X., Muhar A., Brandenburg C., Toca-Herrera J. (2014), Evaluating the structure and use of hiking trails in recreational areas using a mixed GPS tracking and graph theory approach, "Applied Geography", Vol. 55, pp. 184-192.
• Tomczyk A., Ewertowski M. (2013), Planning of recreational trails in protected areas: application of regression tree analysis and geographic information systems, "Applied Geography", Vol. 40, pp. 129-139.
• Ukkola R. (1995), Trampling tolerance of plants and ground cover in Finnish Lapland, with an example from the Pyhätunturi National Park, "Prace Geograficzne", Vol. 98, pp. 91-110.
• Wall G., Mathieson A. (2006), Tourism: change, impacts and opportunities, Pearson Education Limited, Harlow, Essex.
• Wałdykowski P. (2006), Wpływ dróg górskich na dynamikę procesów morfogenetycznych w rejonie Turbacza [The influence of mountain tracks on the dynamics of morphogenetic processes near Turbacz], "Ochrona Beskidów Zachodnich", Vol. 1, pp. 67-79.
• Weaver T., Dale D. (1978), Trampling effects of hikers, motorcycles and horses in meadows and forests, "Journal of Applied Ecology", Vol. 15, pp. 451-457.
• Witkowski Z. (1995), Uwaga na wyciągi narciarskie i koleje linowe w górach [A note on mountain cable cars], "Chrońmy Przyrodę Ojczystą", Vol. 51(1), pp. 38-47.
• Witkowski Z. (1996), Podsumowanie wyników opracowania [Summary of study results], [in:] Łajczak A., Michalik S., Witkowski Z., (eds.), Wpływ narciarstwa i turystyki pieszej na przyrodę masywu Pilska, PAN, Kraków, pp. 239-253.
• Witkowski Z., Mroczka A., Adamski P., Bielański M., Kolasińska A. (2010), Nielegalna dyspersja turystów - problem parków narodowych i rezerwatów przyrody w Polsce [The issue of tourists dispersion in the Polish national parks and nature reserves], "Folia Turistica", Vol. 22, pp. 35-65.
• Zabierowski K. (1982), Problemy turystycznego użytkowania polskich parków narodowych [Issues related to the use of Polish national parks for tourism purposes], [in:] Zabierowski K., (ed.), Zachowanie walorów przyrodniczych a pojemność turystyczna górskich parków narodowych w Polsce, PAN, Kraków, pp. 7-15.
• Zaręba D. (2010), Ekoturystyka [Ecotourism], Wydawnictwo Naukowe PWN, Warsaw.

Identyfikatory

DOI

10.5604/01.3001.0014.2420