Obywatele i konsumenci : wolny rynek, demokracja i społeczeństwo obywatelskie w epoce turbokapitalizmu

• Autorzy: Jan Sowa

Warianty tytułu

The Citizens and the Consumers : Free Market, Democracy and the Civic Society in the Era of Turbocapitalism

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Dlatego chciałbym skupić się tutaj na jednym tylko ważnym wątku rozważań dotyczących demokratyzacji, a mianowicie na wpływie, jaki na rozwój i konsolidację ustrojów demokratycznych mieć może gospodarka kapitalistyczna. Świadomie i celowo na boku pozostawiam kwestie kulturowe, społeczne i historyczne, których uwzględnienia wymagałby każdy wyczerpujący opis procesu demokratyzacji. Nie znaczy to, że niniejszy tekst jest głosem na rzecz ekonomicznego determinizmu w wersji marksistowskiej lub neoliberalnej. Gospodarka kapitalistyczna, którą z paroma wyjątkami znamy dziś już wyłącznie w wydaniach mniej lub bardziej neoliberalnych, nie jest bynajmniej jedyną siłą kształtującą przemiany polityczne. Będę nawet argumentował na rzecz tezy, że przekonanie o automatycznym wymuszaniu przez kapitalizm jakiegokolwiek jasno określonego ustroju politycznego jest zasadniczo błędne i nie może być traktowane jako wiedza potwierdzona przez naukę, ale raczej jako element niebezpiecznej ideologii postpolityczności. Zgodnie z nią, decyzje dotyczące najważniejszych problemów społecznych nie powinny mieć charakteru politycznego, ale ekspercko-menedżerski i być podejmowane w wyniku konsensusu kapitalistyczno-liberalnego, przedstawianego jako najlepszy sposób organizacji społeczno-ekonomicznej (por. Laclau, Mouffe 1985; Žižek 2006). Zgodnie z tym podejściem nie ma już miejsca na rządzenie, ale jedynie na zarządzanie rozwijającym się według własnej logiki społeczeństwem zdominowanym przez zasady gospodarki kapitalistycznej, która sama z siebie zrodzi zawsze najbardziej sprawiedliwy i inkluzywny ład polityczny. Jak postaram się pokazać, jest to przekonanie zdecydowanie błędne. Historycznie rzecz biorąc, postęp demokratyzacji nie wynikał wcale z jakiejkolwiek automatyki ekonomiczno-społecznej i stanowił raczej wynik celowych działań podejmowanych w obrębie sfery politycznej. Nie ma więc mowy, aby rynek mógł kiedykolwiek z powodzeniem dla wszystkich zastąpić politykę społeczną. (fragment tekstu)

EN

The article aims to verify the popular thesis that capitalism inevitably leads to the democratic system. In author's opinion such an assumption is a part of the threatening postpolitical ideology. According to postpolitical ideology the decisions on the most important social problems shouldn't be a political issue, but the concern of experts and managers acting in the name of a capitalist-liberal consensus. However, stresses the author, in the first part of the article, during two last centuries the cornerstones of democracy - that is: civic rights, gender equality, education for all, equal chances in the public sphere - weren't a "gift" of the capitalist system but an effect of emancipatory efforts of different social groups. It is not the market but the public policy who is responsible for achieving the public welfare. In the second part of the article discusses the neoliberal ideology threats to democracy, that is: the apotheosis of consumption and the depreciation of the idea of the common good. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Demokracja; Gospodarka kapitalistyczna; Społeczeństwo obywatelskie; Kapitalizm; Obywatel; Konsument

EN

Democracy; Capitalist economy; Civic society; Capitalism; Citizen; Consumer

• Czasopismo: Problemy Polityki Społecznej
• Rocznik: 2007
• Tom: 10
• Strony: 89--107

Twórcy

autor

Jan Sowa

• Uniwersytet Jagielloński

Bibliografia

• 1. Arrow, K.J., Debreu, G. (1954), Existence of an Equilibrium for a Competitive Economy, "Econometrica" nr 22.
• 2. Banfield, E.C. (1958), The Moral Basis of a Backward Society, The Free Press, New York.
• 3. Barber, B. (2000), Dżihad kontra McŚwiat, "Muza", Warszawa.
• 4. Beck, U. (2002), Społeczeństwo ryzyka. W drodze do innej nowoczesności, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.
• 5. Cansino, C. (red.), Liberalism in Modern Times. Essays in Honour of José G. Merquior, Central European University Press, Budapeszt.
• 6. Cliff, T. (brak daty wydania), Państwowy kapitalizm w Rosji od Stalina do Gorbaczowa, Solidarność Socjalistyczna, Warszawa.
• 7. Dahl, R.A. (2000), O demokracji, Społeczny Instytut Wydawniczy "Znak", Kraków.
• 8. Dahl, R.A. (1995), Demokracja i jej krytycy, Społeczny Instytut Wydawniczy "Znak", Kraków.
• 9. Dahrendorf, R. (1993), Nowoczesny konflikt społeczny. Esej o polityce wolności, "Czytelnik", Warszawa.
• 10. Democracy's Century. A Survey of Global Political Change in the 20th Century (brak daty wydania), Freedom House, New York, http://freedomhouse.org/century.pdf.
• 11. Fukuyama, F. (1996), Koniec historii, Zysk i S-ka, Poznań.
• 12. Galbraith, J.K. (1973), Społeczeństwo dobrobytu - państwo przemysłowe, PIW, Warszawa.
• 13. Geertz, C. (1993), The Interpretaition of Cultures, Fontana Press, New York.
• 14. Gellner, E., Cansino, C. (red.) (1996), Liberalism in Modern Times. Essays in Honour of José G. Merquior, Central European University Press, Budapeszt.
• 15. Hallowell, J.H. (1993), Moralne podstawy demokracji, PWN, Warszawa.
• 16. Harrison, L.E., Huntington, S.P. (red.) (2003), Kultura ma znaczenie. Jak wartości wpływają na rozwój społeczeństwa, Zysk i S-ka, Poznań.
• 17. Huntington, S.P. (1995), Trzecia fala demokratyzacji, PWN, Warszawa.
• 18. Klosko, G. (2000), Democratic Procedures and Liberal Consensus, Oxford University Press, Oxford.
• 19. Laclau, E., Mouffe, C. (1985), Hegemony and Socialist Strategy, Verso, London.
• 20. Lindblom, Ch.E. (1988), Democracy and Market System, Norvegian University Press, Oslo.
• 21. Lipset, S.M. (1998), Homo politicus. Społeczne podstawy polityki, PWN, Warszawa.
• 22. Maíz, R. (1996), On Deliberation: Rethinking Democracy as Politics Itself, (w:) Gellner, E., Cansino, C. (red.) (1996), Liberalism in Modern Times. Essays in Honour of José G. Merquior, Central European University Press, Budapeszt.
• 23. Moore, B.Jr. (1967), Social Origins of Dictatorship and Democracy. Lord and Peasant in the Making of Modern World, Beacon Press, Boston.
• 24. Negri, A., Hardt, M. (2005), Imperium, WAB, Warszawa.
• 25. Putnam, R.D. (1995a), Bowling Alone: America's Declining Social Capital, "Journal of Democracy", styczeń.
• 26. Putnam, R.D. (1995b), Demokracja w działaniu. Tradycje obywatelskie we współczesnych Włoszech, Społeczny Instytut Wydawniczy "Znak", Kraków.
• 27. Ross, M.L. (2001), Does Oil Hinder Democracy?, "World Politics" nr 23.
• 28. Sartori, G. (1998), Teoria demokracji, PWN, Warszawa.
• 29. Schumpeter, J. A. (1995), Kapitalizm, socjalizm, demokracja, PWN, Warszawa.
• 30. Scott-Clark, C., Levy, A. (2003), Fast Forward into Trouble, "The Guardian" z 12.06.
• 31. Shapiro, I. (2006), Stan teorii demokracji, PWN, Warszawa.
• 32. Shils, E. (1960), Political Development in the New States, "Comparative Studies in Society and History" nr 3.
• 33. Shils, E. (1997), The Virtue of Civility: Selected Essays on Liberalism, Tradition, and Civil Society, Liberty Fund, Indianapolis.
• 34. Soros, G. (1999), Kryzys światowego kapitalizmu. Zagrożenie dla społeczeństwa otwartego, "Muza", Warszawa.
• 35. Stiglitz, J.E. (2004), Globalizacja, PWN, Warszawa.
• 36. Thurow, L.C. (1999), Przyszłość kapitalizmu. Jak dzisiejsze siły ekonomiczne kształtują świat jutra, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław.
• 37. Zakaria, F. (2004), The Future of Freedom. Illiberal Democracy at Home and Abroad, Norton, New York.
• 38. Žižek, S. (2006), Rewolucja u bram. Pisma Lenina z roku 1917, Korporacja Ha!art, Kraków.