"Dziedzictwo bez ojczyzny". Cerkiew prawosławna św. Męczennicy Aleksandry w Stanisławowie pod Modlinem w latach II Rzeczypospolitej i współcześnie

• Autorzy: Piotr Zubowski

Warianty tytułu

"Heritage without a Home". The Orthodox Church of Saint Alexandra the Martyr in Stanislawowo Near Modlin in the Second Polish Republic and Today

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Celem niniejszego artykułu jest ukazanie położenia tej prawosławnej społeczności (potomków pierwszych kolonistów) i ich świątyni w okresie międzywojennym (1918-1939) oraz w realiach współczesnych. Kluczowy dla rozważań dotyczących tych lat będzie rok 1915, w którym działania militarne państw centralnych doprowadziły do całkowitego wyparcia wojsk rosyjskich z terenów Królestwa Polskiego. Wraz z nimi władze carskie podjęły szeroko zakrojoną ewakuację aparatu administracyjnego, prawosławnego duchowieństwa, a także sporej liczby ludności cywilnej, z której część już na te tereny nie powróciła2. Zakończenie I wojny światowej przypieczętowało upadek trwającego stulecie rosyjskiego porządku. Dotychczasowy uprzywilejowany status prawosławia spotkał się w II Rzeczypospolitej z postawami dyskryminacji, nieufności i obojętności. Prawosławne świątynie utożsamiano bowiem jednoznacznie z polityką rusyfikacji i represji carskiego zaborcy, wymierzoną w polską ludność i lokalny krajobraz urbanistyczny. W polskim etosie narodowym, opartym m.in. na niepodległościowych zrywach z lat trzydziestych i sześćdziesiątych XIX wieku oraz religii katolickiej, nie przewidywano miejsca dla cerkwi - traktowanych jako "pomnik i świadectwo najwstrętniejszej tyranji ducha, przez najdziksze instynkty rosyjskie stosowanej względem Polaków". (fragment tekstu)

EN

The paper aims to present the history of the Orthodox parish founded on the orders of the Tsarist authorities in the 1930s for the settlers specially brought from Russia to Warsaw. The parish, together with the monumental Orthodox Church of Saint Alexandra the Martyr, flourished until the outbreak of World War I, when the army and the Russian administration were evacuated from the Kingdom of Poland and the Church was destroyed. After Poland had regained its independence, the Church lost its former privileges and started to attract the hostility and unwillingness on the part of the Polish authorities. Despite this, thanks to the efforts of the remaining faithful, the Church was rebuilt (although in a much more modest form), and the faithful were given an Orthodox priest. Today, the Church, being the only rural Orthodox temple in Mazovia, is covered by conservator's protection and is considered a symbol of multiculturalism. Using the Orthodox Church of Saint Alexandra as an example, the paper is an attempt to illustrate how Poland manages the unwanted, "inconvenient" heritage which over time is integrated into the Polish cultural landscape and becomes devoid of negative evaluation. The deliberations are based primarily on the archival administrative and parish records kept in the Central Archives of Modern Records (AAN) and on the iconographic materials from the Central Archives of Historical Records (AGAD). (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Kościół Prawosławny; Dziedzictwo kulturowe; Architektura

EN

Orthodox Church; Cultural heritage; Architecture

• Czasopismo: Zarządzanie w Kulturze
• Rocznik: 2017
• Tom: 18
• Numer: z. 2
• Strony: 135--153

Twórcy

autor

Piotr Zubowski

Bibliografia

• Cynalewska-Kuczma P., Architektura cerkiewna Królestwa Polskiego narzędziem integracji z Imperium Rosyjskim, Poznań 2004.
• Delnicki A., W sprawie cerkwi, "Dziennik Narodowy", 1.02.1919, R. V, nr 26.
• Korženevskij I., Kratkaâ istoriâ Cholmsko-Varšavskoj eparhii. Sostoânie varšavskoj eparhii pod upravleniem preosv. Nikanora, "CHVEV", G. II, n. 22, 15 (27) noâbra 1878, s. 6-14.
• Kozlovskij R., Pravoslavnyj prihod v Stanislavove, "Cerkovnyj Vestnik", maj-iûn 1971, s. 22-24.
• Lotockij A., Cerkovno-istoričeskoe i statičeskoe opisanie Varšavskoj Pravoslavnoj Eparhii. Sostavennoe v 1853 g. Klûčarem Varšavskago kafedralʹnago sobora, Počaev 1863.
• Oleńczak P., Gen. Felicjan Sławoj Składkowski. Dobrodziej Pomiechówka, "Gazeta Pomiechowska. Biuletyn Informacyjny Gminy Pomiechówek" 2012, nr 3 (53).
• Papierzyńska-Turek M., Między tradycją, a rzeczywistością. Państwo wobec prawosławia 1918- 1939, Warszawa 1989.
• Paszkiewicz P., Pod berłem Romanowów. Sztuka rosyjska w Warszawie 1815-1915, Warszawa 1991.
• Paszkiewicz P., W służbie Imperium Rosyjskiego 1721-1917. Funkcje i treści ideowe rosyjskiej architektury sakralnej na zachodnich rubieżach Cesarstwa i poza jego granicami, Warszawa 1999.
• Rajecki P., Parafia św. męczennicy Aleksandry w Stanisławowie koło Pomiechówka, "Kalendarz Prawosławny" 2006, s. 175-182.
• Sielicka-Baryłka K., Ślad estoński na Mazowszu - prawosławna parafia w Stanisławowie, praca magisterska napisana pod kierunkiem dr. hab. J. Wasilewskiego w Instytucie Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2003.
• Sokoł K., Sosna A., Cerkwie w centralnej Polsce 1815-1915, Białystok 2011.
• Sosna G., Troc-Sosna A., Hierarchia i kler Kościoła prawosławnego w granicach II Rzeczypospolitej i Polski powojennej w XIX-XXI wieku, Ryboły 2012.
• Szczerbatow A., Rządy księcia Paskiewicza w Królestwie Polskim (1832-1847), Warszawa 1900.
• Torskij V., Aleksandrinskij pravoslavnyj prihod i hram v russkih koloniâh Varšavskoj gubernii, "CHVEV", G. XX, n. 15, 1 (13) avgusta 1896, s. 277-279.
• Woźniak A., Kartki z dziejów prawosławnej parafii św. Aleksandry w Stanisławowie koło Modlina, "Etnografia Polska" 2001, t. 45, z. 1-2, s. 183-194.
• Zubowski P., Cerkwie prawosławne Łodzi i regionu łódzkiego w dwudziestoleciu międzywojennym (1918-1939), Białystok 2014.

Identyfikatory

DOI

10.4467/20843976ZK.17.009.7101