Kafka kontra mesjanizm. Kryzys mitycznego uzasadnienia prawa w kulturze europejskiej

• Autorzy: Piotr Graczyk

Warianty tytułu

Kafka versus Messianism. The Crisis of the Mythical Justification of Law in European Culture

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

The essay is centered around the political and historical interpretation of Franz Kafka's short story In the Penal Colony. The theoretical context includes Claude Levi-Strauss's comments on "cold" societies (trying to deny history) and "hot" societies (trying to internalize the history). The aim of the interpretation is to create a simplified model of the shifts taking place in European culture in terms of the relations between myth, law, and (a specific kind of) messianism and to capture the differences between the pre-modern and the modern approach to the myth as a kind of fabricated imitation of eternity. The methodological tool used to this end includes a critical and hermeneutical interpretation involving reading literature in the light of historical processes, and historical processes in the light of literature. The disintegration of the torture apparatus in the Kafka's story can be decoded as the transition from "cold" to "hot" society, i.e. as an entry into enlightened modernity, where the awareness of the fact that transcendence is something fabricated becomes universal. This reduces the politics practised in modern, illuminated, and liberal societies (which conceal their own mythical nature under a veneer of science and democracy) to the need to choose between cynicism and fanaticism: between the cynical politics of ressentiment, which involves fabrication of emotions that drive the social machine, and the politics of virtue revived by desperate messianism that can no longer believe in its own truth. (original abstract)

Czy starożytni Grecy - powiedzmy, w czasach Platona - byli społeczeństwem zimnym (to znaczy introwertycznie rozpalonym) czy gorącym (to znaczy ekstrawertycznie schłodzonym)? To dobre pytanie, bo naprowadza na trop elementarnej względności obu określeń. Platon pisze w Timajosie o greckiej "młodej duszy". "Nie ma starca między Hellenami"6. Młoda dusza to dusza gorąca. Grecka ciekawość świata i aprobata dla politycznych innowacji, a więc cechy charakteryzujące społeczeństwa gorące, kontrastują z egipskim, zimnym przywiązaniem do starych form. Jednocześnie w porównaniu z nami Grecy, ze swoją cyrkuralną koncepcją dziejów, byli zimni. Czy jednak w samym pojęciu struktury u Lévi-Straussa również nie ma czegoś zimnego, poskramiającego i wychładzającego wszelką pracę historii? Synchronia jest zimna, a diachronia gorąca, obie pozostają jednak sprzęgnięte, jakby były skrzyżowaniem lodówki (wymagającej gorącego silnika) i samochodu (wymagającego systemu chłodzenia). Ale nie dla takich rozważań zestawiam formułę platońską z lévi-straussowską. Chodzi mi raczej o obraz ewokowany przez te obie formuły. Jeśli je umiejętnie zlepić, uzyskać z nich można metaforę ontologiczną: wizję uczasowionego bytu jako pochyłego i śliskiego. Wyobrazić sobie można mianowicie, że istnienie jest pochyłą gładką płaszczyzną, po której toczy się w dół nieskończenie ciężka kula historii (ciężkość jest tutaj synonimem bezwładności materii albo śmierci - to zarazem ananke albo fatum, coś wcześniejszego od patriarchalnych bogów i prawdopodobnie od nich trwalszego). Niewidzialnym Syzyfem, który wciąż na nowo powstrzymać próbuje upadek kuli i wtoczyć ją po równi pochyłej bytu na sam jego szczyt, jest tragiczny bohater historii, który reprezentuje tutaj czynnik duchowy: duszę, wolę, rozum, podmiotowość (mniejsza w tej chwili o różnice między nimi). Szczyt - równie niewidzialny jak bohater dziejów i prawdopodobnie równie fikcyjny, być może nawet geometrycznie niemożliwy - reprezentuje zaś na tym obrazku wieczność: to hipotetyczne miejsce, w którym kula utrzymać mogłaby się w równowadze, przestając wciąż na nowo osuwać się w śmierć. Oto "podwójne wiązanie" historii: trzeba zmienić wszystko, aby nie zmieniło się nic. (fragment tekstu)

Słowa kluczowe

EN

Literature; Culture; Cultural anthropology; Law

PL

Literatura; Kultura; Antropologia kultury; Prawo

• Czasopismo: Zarządzanie w Kulturze
• Rocznik: 2017
• Tom: 18
• Numer: z. 2
• Strony: 251--268

Twórcy

autor

Piotr Graczyk

Bibliografia

• Bateson G., Steps to an Ecology of Mind. Collected Essays in Antropology, Psychiatry, Evolution, and Epistemology, Northway, NJ, London 1987.
• Beckett S., Dzieła dramatyczne, tłum. A. Libera, Warszawa 1988.
• Busoni F., Doktor Faust. Libretto, 1925, http://opera.stanford.edu/Busoni/DrFaust/libretto.html (Monday, 08-Dec-2003 21:50:15 PST ) [odczyt: 3.06.2017].
• Dostojewski F., Opowieści fantastyczne, tłum. M. Leśniewska, Kraków 1988.
• Heidegger M., 1994. Bycie i czas, tłum. B. Baran, Warszawa 1994.
• Kafka F., Kolonia karna, tłum J. Kydryński [w:] tenże, Opowieści i przypowieści, różni tłumacze, Warszawa 2016.
• Kafka F., Proces, tłum. B. Schulz, Warszawa 1974.
• Lacan J., Mit indywidualny neurotyka albo poezja i prawda w nerwicy, tłum.T Gajda, J. Kotara, J. Waga, Warszawa 2015.
• Lévi-Strauss C., Antropologia strukturalna, tłum. K. Pomian, Warszawa 2000.
• Lévi-Strauss C., Myśl nieoswojona, tłum. A. Zajączkowski, Warszawa 2001.
• Lévi-Strauss C., Smutek tropików, tłum. A. Steinsberg, Warszawa 2008.
• Schelling F.W.J., Filozofia sztuki, tłum. K. Krzemieniowa, Warszawa 1983.

Identyfikatory

DOI

10.4467/20843976ZK.17.016.7108