Gnieźnieńskie Forum Ekspertów Turystyki Kulturowej : Pytanie 92: Jak rewitalizacja miast w Polsce wpływa na turystykę kulturową?

• Autorzy: Małgorzata Nieszczerzewska , Paweł Plichta
• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Problem rewitalizacji polskich miast to przedmiot zainteresowań, eksploracji i rekomendacji specjalistów wielu dyscyplin. Praktyki rewitalizacji stanowią przedmiot analizy m.in. dla architektów, urbanistów, planistów przestrzennych, socjologów, psychologów środowiskowych, geografów czy badaczy eksplorujących zagadnienie turyzmu i podejmujących problematykę dziedzictwa kulturowego. Jak pisze Bartłomiej Kołsut "Pojęcie rewitalizacji w polskiej nauce i praktyce administracji publicznej ma bardzo nieostre granice. Jest stosowane w wielu różnych kontekstach, bardziej intuicyjnie niż z konkretną, precyzyjną intencją. Jest także utożsamiane z przynajmniej trzema określeniami anglojęzycznymi (revitalization, regereneration, renewal), które w literaturze zagranicznej są (lub przynajmniej próbują być) rozróżniane" [Kołsut 2017, s. 30]. W zaproszeniu do kolejnej dyskusji eksperckiej i wymiany stanowisk przedstawicieli środowisk akademickich, branży turystycznej, samorządów oraz organizacji i stowarzyszeń działających na rzecz i w interesie mieszkańców proponujemy podkreślić przede wszystkim hybrydową naturę tego zjawiska i zwrócić uwagę na następujące kwestie problematyczne: 1) rewitalizację jako element strategii i planów rozwoju miasta, 2) rolę szeroko definiowanej kultury w procesie rewitalizacji miast (rewitalizacja ujmowana jako wytworzenie nowych wzorów kulturowych i nowych tożsamości miejskich), 3) partycypację społeczną w procesach rewitalizacji (definiowanie interesariuszy rewitalizacji; namysł nad rewitalizacją prowadzony w świetle koncepcji tzw. "prawa do miasta"), 4) rewitalizacyjne konstruowanie scenografii dzielnicy (problem tzw. estetyzacji powierzchownej i stylingu miejskiego), 5) odnowę (recykling) miast w kontekście dziedzictwa kulturowego (znaczenie rewitalizacji w procesie ochrony i rozwoju wartości kulturowych i historycznych miast), 6) rewitalizacja a gentryfikacja (koncepcja gentryfikacji turystycznej i jej współczesne rozumienie: globalizacja, amerykanizacja czy może jednak turystyfikacja?), 7) reanimacja miast poprzez działania artystyczne i aktywizm miejski (taktyczny wymiar rewitalizacji, odnowa miast jako miejsco-twórczość), 8) dekontekstualizacja i rekontekstualizacja architektury (kwestia ruinizacji architektury i sposoby jej "ponownego użycia"), czy wreszcie 9) rewitalizacja jako projekt kulturowy (różnorodność kształtujących rewitalizację podejść i interesów; rewitalizacja jako "dyskurs eksponujący") [zob. np. Lorens 2010; Kaźmierczak i in. 2011; Wojnarowska 2011; Zimpel 2013; Dziewulska i in. 2015; Trzepacz 2017; Nieszczerzewska 2018a-b]. Mając w pamięci powyższe zagadnienia oraz wiele dokonanych i trwających przedsięwzięć rewitalizacyjnych w Polsce - niektóre z nich jak: Lubiąż, Malbork, Wałbrzych, czy Zamość, a także regiony poprzemysłowe były przedmiotem artykułów naukowych lub omówień recenzyjnych w czasopiśmie "Turystyka Kulturowa" [por. Wyrzykowska 2020; Lisowska 2016; Stefanowska, Malec 2015; Panfil 2017; Kowalska 2019; Kruczek 2019; Pokojska 2017; Libor, Nowalska-Kapuścik 2014] - pytamy: jaki wpływ ma rewitalizacja na doświadczenia krajowych i zagranicznych turystów w polskich miastach? Czy zjawisko to zgodnie z deklaratywnymi definicjami wywiera jedynie pozytywne efekty? Jaki potencjał autentycznych elementów dziedzictwa paradoksalnie ulega unicestwieniu w wyniku często nieudanych projektów rewitalizacyjnych? Czy zmiany architektoniczne rzeczywiście zwiększają zainteresowanie konkretnymi produktami i ofertami turystycznymi? Jakie dobre praktyki można wskazać w perspektywie turystyki kulturowej w kolejnych planach i projektach rewitalizacyjnych? Podsumowując, jak rewitalizacja miast w Polsce wpływa na turystykę kulturową? (abstrakt oryginalny)

Słowa kluczowe

PL

Rewitalizacja; Rewitalizacja miasta; Turystyka kulturowa; Miasto

EN

Revitalization; City revitalization; Cultural tourism; City

• Czasopismo: Turystyka Kulturowa
• Rocznik: 2020
• Numer: nr 5
• Strony: 304--364

Twórcy

autor

Małgorzata Nieszczerzewska

• Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu

autor

Paweł Plichta

• Uniwersytet Jagielloński

Bibliografia

• Adelaja S., Shaw J., Beyea W., McKeown J. D. C., 2010, Renewable energy potential on brown field sites: A case study of Michigan, Energy Policy, Vol. 38, No. 11, s. 7021-7030
• Ashworth G., 2002, Holocaust tourism: The experience of Kraków-Kazimierz, "International Research in Geographical and Environmental Education", Vol. 11, No. 4, s. 363-367
• Banaszkiewicz M., 2018, Turystyka w miejscach kłopotliwego dziedzictwa, Kraków
• Banaszkiewicz M., Semik Z., 2019, Schrony w Nowej Hucie jako kłopotliwe dziedzictwo: pomiędzy edukacją a rozrywką, "Tourism/Turyzm", Vol. 29, nr 1, s. 7-15
• Bardzińska-Bonenberg T., 2012, O gentryfikacji zabytkowych rejonów w Poznaniu, "Architektura. Czasopismo Techniczne Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej", nr 1, s. 41-52
• Beer M., Rybár R., Kaľavský M., 2018, Renewable energy sources as an attractive element of industrial tourism, "Current Issues in Tourism", Vol. 21, No. 18, s. 2139-2151
• Bilynets I., Cvelbar L. K., Dolnicar S., 2020, ACTIONS SPEAK LOUDER THAN WORDS - Publicly visible environmentally sustainable initiatives improve organic destination image, SocArXiv, https://doi.org/10.31235/osf.io/vxm29
• Buczkowska K., 2011, Kim są polscy turyści kulturowi na Starym Rynku w Poznaniu? Prezentacja profilu na podstawie badań ATLAS, [w:] A. Mikos von Rohrscheidt, (red.), Obcy w Poznaniu: Historyczna metropolia jako ośrodek turystyki kulturowej, Poznań-Kraków, s. 94-109
• Buryan P., 2014a, Nowe oblicza miast jako element miejskiej turystyki kulturowej na przykładzie azjatyckich tygrysów i innych azjatyckich metropolii, "Turystyka Kulturowa", nr 4, s. 41-57
• Buryan P., 2014b, Gnieźnieńskie Forum Ekspertów Turystyki Kulturowej: Projekty inwestycyjne, jako czynnik przyciągający turystów, "Turystyka Kulturowa", nr 5, s. 111-117
• Chodkowska-Miszczuk J., 2016, Odnawialne źródła energii w rozwoju turystyki na obszarach chronionych w Polsce na przykładzie ośrodka turystyki religijnej w Kodniu, "Studia Ecologiae et Bioethicae", Vol. 2, s. 9-31
• Chodkowska-Miszczuk J., Ryszkowska B., 2020, Educational Tourist Route based on renewable energy sources as a manifestation of sustainable tourism idea, "Geography and Tourism" [w druku]
• Ciesiółka P., 2010, Zjawisko gentryfikacji na obszarach Miejskiego Programu Rewitalizacji dla Miasta Poznania, [w:] E. Grzelak-Kostulska, B. Hołowiecka, (red.), Zmiany obszarów miejskich i wiejskich w świetle wybranych analiz demograficznych i funkcjonalnoprzestrzennych, Toruń
• Ciesiółka P., 2017, Rewitalizacja w polityce rozwoju kraju, "Rozwój Regionalny i Polityka Regionalna", Poznań, nr 39, s. 9-28
• Ciesiółka P., 2019, Systemy monitorowania rewitalizacji w gminach województwa wielkopolskiego, "Rozwój Regionalny i Polityka Regionalna", Poznań, nr 48, s. 23-39
• Corbin A., 1998, We władzy wstrętu. Społeczna historia poznania przez węch. Od odrazy do snu ekologicznego, Warszawa
• Czyżewski K. i in. (red.), 2020, Alert Kultura. Krajobraz miast historycznych, Think Than Open eyes economy summit - Alerty Eksperckie, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie
• Danae, 2020, Raport z badania opinii turystów odwiedzających Warszawę w 2019 roku
• Drozda Ł., 2017, Uszlachetniając przestrzeń. Jak działa gentryfikacja i jak się ją mierzy, Warszawa
• Dudek-Mańkowska S., Grochowski M., 2019, From creative industries to creative place brand: some reflections on city branding in Poland. "Place Branding and Public Diplomacy" nr 15
• Dziewulska A. i in. (red.), 2015, Rewitalizacja a kultura przestrzeni. Sytuacje i wzorce, Warszawa
• Frantál B., Urbánková R., 2014, Energy tourism: An emerging field of study, "Current Issues in Tourism", Vol. 20, No. 13, s. 1395-1412
• Frydryczak B., 2011, Historyczne formy waloryzacji ruin, "Studia Europaea Gnesnensia", nr 3, s. 175-194
• Gorzelak G. i in., 2010, Od animacji do rewitalizacji społecznej - dialog perspektyw i doświadczeń, Centrum Projektów Europejskich, Warszawa
• GUS [Główny Urząd Statystyczny], 2019, Zeszyt metodologiczny. Rewitalizacja w gminie, Wrocław
• Gutowska-Adamczyk M., Orzeszyna M., 2012, Paryż. Miasto sztuki i miłości w czasach Belle Èpoque, Warszawa
• Jachowska J., 2014, Łazarz - o społecznych skutkach gentryfikacji, [w:] K. Derejski, J. Kubera, S. Lisiecki, R. Macyra, (red.), Nowe życie w mieście? Dylematy rewitalizacji, Poznań
• Jadach-Sepioło A. (red.), 2018, Gminy - program rewitalizacji. Praktyczny poradnik dla mieszkańców i władz lokalnych, Warszawa
• Jałowiecki B., Szczepański M., 2006, Miasto i przestrzeń w perspektywie socjologicznej, Warszawa
• Jarczewski W., Kołaczkowska A., 2019, Raport o stanie polskich miast. Rewitalizacja, Obserwatorium Polityki Miejskiej IRMiR, Warszawa-Kraków
• Kasprzak K., Raszka B., 2017, Remediacja, restytucja, retardacja i zrównoważony rozwój - analiza krytyczna. Esej, [w:] G. Malina (red.), Remediacja, rekultywacja i rewitalizacja, Poznań, s. 39-66
• Kaźmierczak B. i in., 2011, Oceny rewitalizacji. Studium zmian na poznańskiej Śródce, Poznań
• Kędziora Ł., 2009, Organizacja miejskich tras turystycznych Nowego Orleanu jako przykład lokalnej oferty turystyki kulturowej, "Turystyka Kulturowa", nr 11, s. 4-18
• Klingmann A., 2007, Brandscapes: Architecture in Experience Economy, Massachusetts-London
• Knap P., 2007, "Sylweta zapowiadała się tak korzystnie...". Kontrowersje wokół odbudowy szczecińskiego Starego Miasta (1945-1970), "Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej", nr 3, s. 74-81
• Kodym-Kozaczko G., 2013, Wstęp, [w:] H. Marcinkowski, W. Milewski, E. Pawłowicz, R. Pawuła-Piwowarczyk, Z. Skupniewicz, L. Wejchert, Projekt - Miasto. Wspomnienia poznańskich architektów 1945-2005, Poznań, s. 12-18
• Kołsut B., 2017, Główne problemy i wyzwania rewitalizacji miast w Polsce, "Rozwój Regionalny i Polityka Regionalna", nr 39, s. 29-46
• Kowalska N., 2019, Wioski tematyczne jako przykład innowacji w turystyce na terenie pogórniczym, "Turystyka Kulturowa", nr 4, s. 7-19
• Kruczek Z., 2019, Rola turystyki w zachowaniu dziedzictwa przemysłu naftowego w Polskich Karpatach, "Turystyka Kulturowa", nr 3, s. 33-52
• Kruczek Z., Walas B., Chromy J., 2019: Od euforii do irytacji. Analiza postaw mieszkańców Krakowa, hotelarzy i restauratorów wobec dalszego rozwoju turystyki, [w:] M. Zowisło, J. Kosiewicz, (red.), Sport i turystyka w perspektywie nauk społecznych: tradycja i współczesność, Kraków, s. 287-298
• Le Gallou A., 2018, From urban exploration to ruin tourism: a geographical analysis of contemporary ruins as new frontiers for urban tourism, "International Journal of Tourism Cities", Vol. 4, No. 2, s. 245-260
• Leszczyński M., Kadłubowski J., 2016, Ustawa o rewitalizacji. Praktyczny komentarz, Warszawa
• Lewandowska A., Chodkowska-Miszczuk, J., 2019, Zrównoważona turystyka miejska jako nowe, niezbędne podejście do rozwoju turystyki kulturowej: przykład Torunia, "Turystyka Kulturowa", nr 5, s. 99-120
• Lewandowski P., 2011a, Budowy, odbudowy, sentymenty, resentymenty, "Czas Kultury", nr 6, s. 14-21
• Lewandowski P., 2011b., Z dziejów pewnej odbudowy, "Czas Kultury", nr 6, s. 60-66
• Libor G., Nowalska-Kapuścik D., 2014, Regiony poprzemysłowe jako trend i atrakcja turystyczna na przykładzie województwa śląskiego i Południowej Walii, "Turystyka Kulturowa", nr 8, s. 20-32
• Lisowska A., 2016, Stara Kopalnia Centrum Nauki i Sztuki w Wałbrzychu - przykład rewitalizacji obiektów poprzemysłowych na cele kulturowe, "Turystyka Kulturowa", nr 4, s. 6-20
• Lisowska A., Ochmański A., 2016, Rewitalizacja a rozwój społeczno-gospodarczy miast (wybrane przykłady), "Studia Miejskie", nr 23, s. 117-140
• Lorens P., 2010, Rewitalizacja miast. Planowanie i realizacja, Gdańsk
• Loures L., Panagopoulos T., Burley J. B., 2016, Assessing user preferences on post-industrial redevelopment, "Environment and Planning B-Planning & Design", Vol. 43, No. 5, s. 871-892
• Maćków W., Zimpel J., 2014, Rewitalizacja dzielnicy, [w:] E. Rewers (red.), Kulturowe studia miejskie, Narodowe Centrum Kultury, Warszawa
• Marciniak P., 2011, Architektura szczęścia, czyli krótka historia polskiego "gargamela", "Czas Kultury", nr 6, s. 44-51
• Martinat S., Navratil J., Hollander J. B., Trojan J., Klapka P., Klusacek P., Kalok D., 2018, Rereuse of regenerated brownfields: Lessons from an Eastern European post-industrial city, "Journal of Cleaner Production", Vol. 188, s. 536-545
• Masierek E., Szajerska A., 2020, Kreowanie przestrzeni sąsiedzkich w obszarach rewitalizacji na przykładzie Włocławka, "Rozwój Regionalny i Polityka Regionalna", Poznań, nr 49, s. 113-156
• Mikos von Rohrscheidt A., 2010, Turystyka kulturowa. Fenomen, potencjał, perspektywy, Poznań
• Mikos von Rohrscheidt A., 2011, Potencjał turystyczno-kulturowy Poznania i okolic, [w:] A. Mikos von Rohrscheidt, (red.), Obcy w Poznaniu: Historyczna metropolia jako ośrodek turystyki kulturowej, Poznań-Kraków, s. 77-93
• Mikos von Rohrscheidt A., 2014, Współczesne przewodnictwo miejskie. Metodyka i organizacja interpretacji dziedzictwa, Kraków-Poznań
• Mikos von Rohrscheidt A., 2020, Zarządzanie w turystyce kulturowej, t. I: Konteksty, koncepcje, strategie, Poznań
• Milewski W., 2013, Twarda ręka rynku 1990-2005. Zamek Królewski, [w:] H. Marcinkowski, W. Milewski, E. Pawłowicz, R. Pawuła-Piwowarczyk, Z. Skupniewicz, L. Wejchert, Projekt - Miasto. Wspomnienia poznańskich architektów 1945-2005, Poznań, s. 322-323
• Moroń K., Szlachta A., Lutogniewska E., Kopańska A., Skrabut A., Skrzypiec A., Ćmiel, A., Piotrowska A., Waliczak D., 2016, Proste kroki do rewitalizacji - przewodnik, Mikołów
• Naifeh S., Smith G.W., 2015, Van Gogh. Życie, Warszawa
• Nieszczerzewska M., 2018a, Ruinologie. Kontekstualizacje pozostałości architektury, Poznań
• Nieszczerzewska M., 2018b, Ruiny, pozostałości, zgliszcza i miasto. Przypadek Kostrzyna nad Odrą, [w:] E. Kledzik, M. Michalski, M. Praczyk, (red.), "Ziemie Odzyskane". W poszukiwaniu nowych narracji, Poznań, s. 305-327
• Niezgoda A., 2013: Turystyka doświadczeń - dawna czy nowa forma turystyki?, [w:] R. Wiluś, J. Wojciechowska, (red.), Nowe-stare formy turystyki w przestrzeni. Warsztaty z Geografii Turyzmu, t. 3, Łódź, s. 37-47
• Nowacki M., Zmyślony P., 2011a, The Perception of City Image by Organized Groups of Visitors, "Ekonomika a spoločnost' - the Journal of Economics and Social Research", Vol. 12, No. 2, s. 174-182
• Nowacki M., Zmyślony P., 2011b, The Measurement of City Image: Urban Tourism Market Segmentation, "Current Issues of Tourism Research", Vol. 1, No. 1, s. 10-18
• Nowak M., 2013: Niezrealizowana rewitalizacja jako niedoskonała gentryfikacja. Analiza procesu ożywiania poznańskiej Śródki, "Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny", nr 3, s. 229-250
• Panfil R., 2017, Rec. Kościół Najświętszej Marii Panny na Zamku Wysokim w Malborku. Dzieje, wystrój, konserwacja, red. Janusz Hochleitner i Mariusz Mierzwiński, Malbork 2016, "Turystyka Kulturowa", nr 3, s. 148-153
• Pasqualetti M. J., 2011, Social Barriers To Renewable Energy Landscapes, "The Geographical Review", Vol. 101, No. 2, s. 201-223
• Piechowicz M., 2011, Francuzi jako turyści w Poznaniu, [w:] A. Mikos von Rohrscheidt, (red.), Obcy w Poznaniu: Historyczna metropolia jako ośrodek turystyki kulturowej, Poznań-Kraków, s. 265-273
• Pokojska W., 2017, Szlaki kultury industrialnej jako element procesu rewitalizacji obszarów poprzemysłowych, "Turystyka Kulturowa", nr 4, s. 30-41
• Prinsloo F. C., 2015, The impact of renewable energy structures on tourism, Impact of renewable energy structures on tourism. Research Report, University of Stellenbosch
• Raszka B., Kalbarczyk E., Kasprzak K., Kalbarczyk R., 2016, Ochrona i zarządzanie krajobrazem kulturowym, Wrocław
• Raszka B., Kasprzak K., 2015, Metodologiczne aspekty rewitalizacji i rekultywacji w kontekście planowania przestrzennego - Esej, [w:] G. Malina (red.), Remediacja, rekultywacja i rewitalizacja, Poznań, s. 83-99
• Ratkowska P., 2011, Turyści anglojęzyczni w Poznaniu, [w:] A. Mikos von Rohrscheidt, (red.), Obcy w Poznaniu: Historyczna metropolia jako ośrodek turystyki kulturowej, Poznań-Kraków, s. 265-273
• Rogatka K., Starczewski T., Biegańska J., 2018, Ekorewitalizacja innowacyjnym sposobem zagospodarowania przestrzeni, "Acta Scientiarum Polonorum Administratio Locorum", Vol. 17, No. 4, s. 401-409
• Scott N., Cooper C., 2010, Innovation for sustainable urban tourism: Some thoughts on best practice, "Revista de Administração Pública", Vol. 44, No. 5, s. 1171-1190
• Skoczylas Ł., 2014, Pamięć społeczna miasta - jej liderzy i odbiorcy, t. 8, Warszawa
• Smith L., 2006, Uses of Heritage, London-New York
• Smith M., Hall D., 2006, Enlargement implications for European tourism, [w:] D. Hall, M. Smith, B. Marciszewska, (red.), Tourism in the new Europe: The challenges and opportunities of EU enlargement, CABI, Wallingford, s. 32-43
• Springer F., 2017, Źle urodzone. Reportaże o architekturze PRL-u, Kraków
• Springer F., 2020, 13 pięter, Kraków
• Stefanowska A., Malec K., 2015, Wpływ rewitalizacji na atrakcyjność turystycznorekreacyjną obszaru na przykładzie Zamościa, "Turystyka Kulturowa", nr 8, s. 6-19
• Stiepanow B., 2013, Pamięć o utopii. Carycyno między przeciągającą się budową i force majeure, "Acta Universitatis Wratislaviensis. Prace Kulturoznawcze", nr 15, s. 341-348
• Stryjakiewicz T., 2010, Krajobraz antropogeniczny, przestrzenie kreatywne a turystyka, "Krajobraz a Turystyka. Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego", nr 14, s. 52-62
• Szymańska D., Korolko M., Chodkowska-Miszczuk J., Lewandowska A., 2017, Biogospodarka w miastach, Toruń
• Trzepacz P., (red.), 2017, Rewitalizacja miast. Teoria, narzędzia, doświadczenia, Kraków
• Uchwała 2011, Uchwała Nr 239 Rady Ministrów z dnia 13 grudnia 2011 r. w sprawie przyjęcia Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030, M. P. z 2012 r. poz. 252
• Uchwała 2015, Uchwała Nr 198 Rady Ministrów z dnia 20 października 2015 r. w sprawie przyjęcia Krajowej Polityki Miejskiej, M. P. poz. 1235
• Uchwała 2017, Uchwała Nr 8 Rady Ministrów z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie przyjęcia Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju do roku 2020 (z perspektywą 2030 r.), M. P. poz. 260
• Uchwała 2019, Uchwała Nr 102 Rady Ministrów z dnia 17 wrześnie 2019 r. w sprawie przyjęcia "Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego 2030", M.P. poz. 1060
• Ustawa 1990, Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, Dz. U. z 2020 r. poz. 713, tj. z późn. zm
• Ustawa 2001, Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska, Dz. U. z 2020 r. poz. 1219, tj. z późn. zm
• Ustawa 2003, Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, Dz. U. z 2020 r. poz. 293, tj. z późn. zm
• Ustawa 2009, Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, Dz. U. z 2019 r. poz. 869, tj. z późn. zm
• Ustawa 2015, Ustawa o rewitalizacji z dnia 9 października 2015 roku
• Ustawa 2015, Ustawa z dnia 9 października 2015 r. o rewitalizacji, Dz. U. z 2020 r. poz. 803, tj. z późn. zm
• Wasilewski M., 2011, Nasza zamkomania, "Czas Kultury", nr 6, s. 22-29
• Wieczorkiewicz A. 2012, Apetyt turysty. O doświadczaniu świata w podróży, Kraków
• Wojnarowska A., 2011, Rewitalizacja zdegradowanych obszarów miejskich. Przykłady praktyczne, Łódź
• Wyrzykowska A., 2020, Koncepcja rewitalizacji i aktywizacji turystycznej pocysterskiego zespołu klasztornego w Lubiążu w kontekście teorii interpretacji dziedzictwa Freemana Tildena, "Turystyka Kulturowa", nr 3, s. 195-213
• Zimpel J., 2013, Rewitalizacja miast. Projekt kulturowy, Poznań
• Zola E., 1956, Zdobycz, przeł. K. Dolatowska, Warszawa
• Zola E., 1998, Wszystko dla pań, przeł. Z. Matuszewicz, Warszawa
• Zukin S., 2010, Naked City. The Death and Life of Authentic Urban Places, Oxford
• Żelichowski R., 2002, Lindleyowie. Dzieje inżynierskiego rodu, Warszawa
• Borkowski K., 2019, Ruch turystyczny w Krakowie w 2018 roku, "Monografika", t. 2, nr 1, Badanie ruchu turystycznego w Krakowie 2018, Małopolska Organizacja Turystyczna, Kraków, [online:] http://www.mot.krakow.pl/media/badanie-ruchuturystycznego/raport-brt-2018-krakow.pdf, 19.10.2020
• Brzozowy A i in. (red.), 2016, Ludzie Przestrzeń Zmiana. Dobre praktyki w rewitalizacji polskich miast, Ministerstwo Rozwoju, Warszawa, [online:]http://obserwatorium.miasta.pl/wp-content/uploads/2016/08/dobre_praktyjki_rewitalizacja.pdf, 21.10.2020
• Bydgoski Festiwal Wodny Ster na Bydgoszcz, [online:] www.sternabydgoszcz.pl, 21.10.2020
• Campanella T. J., 2017, Mapping the Edison Bulbs of Brooklyn, [online:] https://www.bloomberg.com/ news/articles/2017-10-24/mapping-brooklyn-sgentrification-via-edison-bulbs, 23.10.2020
• EC1 Łódź, 2020, Miasto Kultury w Łodzi, [online:] https://ec1lodz.pl/, 1.10.2020
• Exploseum, [online:] www.exploseum.pl, 21.10.2020
• Gołębiewski J. I., 2016, Perspektywy rewitalizacji Międzyodrza w Szczecinie przy zastosowaniu tymczasowych interwencji przestrzennych, praca doktorska opracowana na Wydziale Budownictwa i Architektury Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego w Szczecinie w Katedrze Historii i Teorii Architektury (promotor: prof. dr hab. inż. arch. Zbigniew Paszkowski), Szczecin, [w:] Obserwatorium Polityki Miejskiej, Instytut Rozwoju Miast i Regionów, [online:] http://obserwatorium.miasta.pl/wpcontent/uploads/2016/09/000220067.com_.pdf, 15.10.2020
• Miejska Pracownia Urbanistyczna, 2000, Program przywrócenia miastu rzeki Brdy, Bydgoszcz, [online:] https://www.mpu.bydgoszcz.pl/wpcontent/uploads/2019/05/program_przywr_brdy. pdf, 21.10.2020
• Muzeum Kanału Bydgoskiego, [online:] www.kanalbydgoski.pl, 21.10.2020
• Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego, [online:] www.muzeum.bydgoszcz.pl, 21.10.2020
• NIK [Najwyższa Izba Kontroli], 2016, Informacja o wynikach kontroli. Rewitalizacja zdegradowanych obszarów miast, Warszawa, (KIN.410.006.002015; nr ewid.153/2016/P/15/037/KIN), [online:] https://www.nik.gov.pl/kontrole/wyniki-kontrolinik/pobierz,kin~p_15_037_20160225093636 1456392996~01,typ,kk.pdf, 15.10.2020
• NIK [Najwyższa Izba Kontroli], 2019, Informacja o wynikach kontroli. Przygotowanie i realizacja programów rewitalizacji w województwie podkarpackim, Warszawa, (LRZ.430.004.2013; nr ewid. 148/2019/P/18/097/LRZ), [online:] https://www.nik.gov.pl/kontrole/wyniki-kontroli-nik/ pobierz,Informacja-148-2019-P18-097-LRZ,typ,kk.pdf, 15.10.2020
• Projekt Centrum, [online:] www.projektcentrum.pl, 24.10.2020
• Ratajczak M., 2018, Zamek w Puszczy Noteckiej nie będzie hotelem, a "małym tajemniczym miasteczkiem". Dotarliśmy do projektanta budowli, [w:] Money.pl, 12.07, [online:] https://www.money.pl/gospodarka/wiadomosci/artykul/zamek-w-puszczy-noteckiejarchitekt, 188,0,2410940.html, 15.10.2020
• Szlak Wody Przemysłu i Rzemiosła TeH2O, [online:] www.ludzieitechnika.pl, 21.10.2020
• UMP [Urząd Miasta Poznania], 2015, Umowa społeczna na Starym Mieście, 20.07, [online:] https://www.poznan.pl/mim/bm/news/osiedla,c,13/umowa-spoleczna-na-starymmiescie,8371 0.html, 24.10.2020
• UNWTO World Tourism Organization, 2019, International Tourism Highlights 2019 Edition, [online:] https://www.e-unwto.org/doi/pdf/10.18111/9789284421152, 25.10.2020
• Wroński S. i in., 2006, Program Rewitalizacji i Rozwoju Bydgoskiego Węzła Wodnego, Miejska Pracownia Urbanistyczna, Bydgoszcz, [online:] https://www.mpu.bydgoszcz.pl/pliki/bww.pdf, 21.10.2020
• Wytyczne 2016, Wytyczne w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020, Minister Rozwoju, Warszawa [MR/H 2014-2020/20(2)08/2016], [online:] https://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/media/23916/Wytyczne_dot_rewitalizacji_po_aktualizacjizatwierdzone020 82016clear.pdf, 15.10.2020
• Zamek Królewski 2017, Zamek Królewski w Poznaniu - nowy zabytek czy nowotwór?, [w:] Odbudowa Rekonstrukcją Pogania - blog, [online:] https://odbudowarekonstrukcjapogania.wordpres.com/ 2017/03/26/zamek-krolewskiw-poznaniu-nowy-zabytek-czy-nowotwor, 15.10.2020
• Zasady 2016, Zasady programowanie i wsparcia rewitalizacji w ramach Wielkopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2014-2020 (WRPO 2014+), Samorząd Województwa Wielkopolskiego, Poznań (Uchwała Zarządu Województwa Wielkopolskiego nr 2718/2016 z 6.10.2016), [online:] https://wrpo.wielkopolskie.pl/system/file_resources/attachments/000/004/063/original/Zasady_programowania_i_wsparcia_rewitalizacji_w_ramach_WRPO_2014__.pdf?1475840252, 15.10.2020
• Żółciak T., 2014, Beton zalewa Polskę. Jak "upiększa" się rynki w miastach, "Gazeta Prawna", 31.07, [online:] https://serwisy.gazetaprawna/pl.samorzad/artykuly/813338.betonzalewa-polske-jak-upieksza-się-rynki-w-miastach.html, 15.10.2020