Śląskie wartości - praca, rodzina i religia Geneza, trwanie i zmiany

• Autorzy: Urszula Swadźba

Warianty tytułu

Silesian Values - Work,Family and Religion. Origin, Persistence and Change

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Genezy kształtowania się specyficznych śląskich wartości, pracy, rodziny i religii należy doszukiwać się w procesie industrializacji Śląska oraz w uwarunkowaniach historycznych związanych z przynależnością Śląska do Niemiec. Industrializacja przebiegała w kręgu niemieckiej kultury i etyki pracy. Wynikała przede wszystkim z usytuowania tutaj pokładów węgla kamiennego, którego wydobycie szybko rosło. Rozwijane gałęzie przemysłu, głównie górnictwo i hutnictwo, wymagały stałego wzrostu zatrudnienia. Na początku XX wieku (spis z 1907 roku) ponad 70% ludności Górnego Śląska stanowiła ludność robotnicza (Michalkiewicz, 1976, s. 256). Źródłem rekrutacji robotników była wieś (Ligęza, Żywirska, 1964, s. 15-80). Przejście ludności wiejskiej do pracy robotniczej niosło z sobą wiele zmian. Inne były rytm pracy, miejsce, dyscyplina, niebezpieczeństwa i stosunki społeczne na linii koleżeńskiej, a również na linii przełożony-podwładny. Niemieccy przełożeni Ślązaków wymagali solidnej pracy i do takiej różnymi metodami Ślązaków przyzwyczajali. Ich wzory pracy były dominującym czynnikiem przystosowania się śląskiego robotnika do wymagań kapitalizmu. Jednym z takich wymagań była dyscyplina pracy, którą uzyskiwano dzięki regulaminom pracy (Gąsiorowska-Grabowska, 1962, s. 39). Następnym czynnikiem, który wzmocnił tę wartość, było ustawodawstwo socjalne pracy (Jonca, 1966). Działania Niemców, mające na celu przystosowanie i wychowanie robotnika śląskiego na potrzeby kopalń i hut, spowodowały, że robotnik ten przyswoił sobie elementy dyscypliny pracy, porządku, systematyczności i oszczędności, które przenosił poza kopalnię czy hutę do swojego domu.(fragment tekstu)

EN

The purpose of this article is to present the origin of the formation and transformation of Silesian values since the mid-nineteenth century to the present day. Based on historical and sociological studies and the Author's own research, an attempt will be made to trace the process of shaping, strengthening, and changes in the Silesian values: work, family and religion. As the experience of other western communities have shown, in time of strong industrialization and urbanization there is a secularization and laicite of society and the breakdown of family relationships, however a different phenomenon occurred in Silesia. Firstly, the period of the First World War, when Silesia belonged to the German state will be ana-lyzed. German Protestant work ethic and actions of Kulturkampf contributed in this period of time to the formation of Silesian work ethos and values of the family and religion. Secondly, the interwar period will be discussed, when the three values were subject to change under the influence of both external and internal factors, taking place in the communities of Silesia. With the passage of time those values either strengthened or changed their character. Thirdly, in the period of real socialism, a destruction of the ethos of work and its "duality" is described in detail, in relation to the persistence of family values and religion. In conclusion, the changes which have occurred in the 20 years of systemic transformation are shown, when there was a weakening of the value of religion, a redefining of the value of family and a strengthening of the value of work in the same time.(original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Społeczności lokalne; Tożsamość lokalna; Tożsamość narodowa; Wartości i normy etyczne

EN

Local community; Local identity; National identity; Value and ethical norms

• Czasopismo: Górnośląskie Studia Socjologiczne. Seria Nowa
• Rocznik: 2014
• Tom: 5
• Strony: 23--42

Twórcy

autor

Urszula Swadźba

• Uniwersytet Śląski

Bibliografia

• Adamski F., 1966: Hutnik i jego rodzina. Katowice: Wydawnictwo "Śląsk".
• Analiza i ocena przebiegu procesu restrukturyzacji zatrudnienia górnictwa węgla kamiennego w latach 1990-1997, 1998. Katowice.
• Błasiak W., 1990: Śląska zbiorowość regionalna i jej kultura w latach 1945-1956. W: M. Błaszczyk -Wacławik, W. Błasiak, T. Nawrocki: Górny Śląsk. Szczególny przypadek kulturowy. Kielce: Wydawnictwo "Szumacher".
• Błaszczyk -Wacławik M., 1990: Miejsce i rola regionalnej kultury w procesach życia społecznego zbiorowości Górnego Śląska do roku 1945. W: W. Błaszczyk- Wacławik, W. Błasiak, T. Nawrocki: Górny Śląsk. Szczególny przypadek kulturowy. Kielce: Wydawnictwo "Szumacher".
• Budzyńska E., 1999a: Obraz rodziny u katowickiej młodzieży. W: E. Budzyńska i in.: Rodzina wobec wartości. Socjologiczne studium rodzin wielkomiejskich. Na przykładzie Katowic. Katowice: Instytut Górnośląski.
• Budzyńska E., 1999b: Struktura rodziny katowickiej. W: E. Budzyńska i in., red.: Rodzina wobec wartości. Socjologiczne studium rodzin wielkomiejskich. Na przykładzie Katowic. Katowice: Instytut Górnośląski.
• Budzyńska E., 2010: Struktura rodziny górnośląskiej z perspektywy badań socjologicznych. "Górnośląskie Studia Socjologiczne. Seria Nowa". T. 1, s. 209-225.
• Bukowska-Floreńska I., 1987: Społeczno-kulturowe funkcje tradycji w społecznościach industrialnych Górnego Śląska. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Bukowska-Floreńska I., 2007: Rodzina na Górnym Śląsku. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Dutkiewicz H., 1968: Małżeństwa mieszane w czterech miastach GOP jako wskaźnik integracji społecznej. Katowice: Śląski Instytut Naukowy.
• Filipczyk-Halladin B., 2010: Procesy demograficzne na Śląsku. "Górnośląskie Studia Socjologiczne. Seria Nowa". T. 1, s. 70-82.
• Frąckiewicz L., 1974: Starzy robotnicy na Śląsku. Warszawa: Instytut Wydawniczy CRZZ.
• Gąsiorowska -Grabowska N., red., 1962: Źródła do dziejów klasy robotniczej na ziemiach polskich. T. 2. Warszawa: Wydawnictwo "Książka i Wiedza".
• Górnikowska -Zwolak E., 2000: Szkic do portretu Ślązaczki. Katowice: Wydawnictwo "Śląsk".
• Górny A., 2008: Religijność śląska a procesy sekularyzacyjne. W: U. Swadźba, red.:Śląski świat wartości. Katowice: Wydawnictwo Gnome.
• Górny A., 2010: Tradycja czy nowoczesność? Młodzi mieszkańcy Górnego Śląska a fundamenty świata wartości. "Górnośląskie Studia Socjologiczne. Seria Nowa". T. 1, s. 146-162.
• Faliszek K., Łęcki K., Wódz K., 2001: Górnicy. Zbiorowości górnicze u progu zmian.Katowice: Wydawnictwo "Śląsk".
• Hoffmann K., 2010: Kariera zawodowa a życie rodzinne w opinii młodych kobiet śląskich. W: U. Swadźba, E. Budzyńska, red.: Rodzina i praca: miedzy tradycją a współczesnością. Katowice: Uniwersytet Śląski - Gnome.
• Hrebenda A., 1979: Górnośląska klasa robotnicza w latach międzywojennych 1922-1939. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Jezierska J., 1965: Struktura społeczno-zawodowa województwa śląskiego w 1931r. "Zaranie Śląskie", z. 1a.
• Jankowska E., 1984: Praca zawodowa kobiet w ujęciu teorii stratyfikacji społecznej. W: W. Mrozek, red.: Z badań nad problematyką socjologii zawodu. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego..
• Jonca K., 1966: Polityka socjalna Niemiec w przemyśle ciężkim Górnego Śląska 1971-1914. Katowice: Wydawnictwo "Śląsk".
• Kaczmarek R., 2010: Polacy w Wehrmachcie. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
• Kasprów E., 1972: Czynniki adaptacji kobiet do zawodów tradycyjnie męskich. "Górnośląskie Studia Socjologiczne". T. 10. Katowice: Śląski Instytut Naukowy.
• Klasik A., Kuźnik F., Szczupak B., 2005: Gospodarka śląska na przełomie wieków. Syndrom regresu, wola kreacji. W:W. Jacher, A. Klasik, red.: Region w procesie przemian. Aspekt socjologiczny i ekonomiczny. Katowice: Wydawnictwo Gnome.
• Kokot J., 1966: Przemiany gospodarcze na Śląsku w latach 1945-1955. Opole: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej.
• Kopeć E., 1983: "My" i "oni" na Górnym Śląsku. (1918-1939). Katowice: Wydawnictwo "Śląsk".
• Król M., 2004: Bezrobocie i formy jego ograniczania. W: L. Frąckiewicz, red.: Społeczny obraz Śląska. Katowice: Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej.
• Kujawski E., 1935: Współczesna rodzina śląska. "Kuźnica", nr 4-5.
• Ligęza J., Żywirska M., 1964: Zarys kultury górniczej. Katowice: Wydawnictwo "Śląsk". Michalkiewicz S., red., 1976: Historia Śląska. T. 3. Cz. 2. Wrocław: Ossolineum.
• Mrozek W., 1987: Górnośląska rodzina robotnicza w procesie przeobrażeń. Katowice: Śląski Instytut Naukowy.
• Myszor J., 1991: Duszpasterstwo parafialne na Górnym Śląsku w latach 1821-1914. Katowice: Kuria Diecezjalna w Katowicach.
• Myszor J., 1999: Historia diecezji katowickiej. Katowice: Kuria Metropolitalna.
• Piorun W., 1981: Śląscy bieda-ludzie. W: W. Janota, oprac.: Z czarnego kraju. Górny Śląsk w reportażu międzywojennym. Katowice: Wydawnictwo "Śląsk".
• "Roczniki Statystyczne Województwa Katowickiego" 1974-1978. Katowice: Wydawnictwo Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego.
• Swadźba U., 2001a: Śląski etos pracy. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Swadźba U., 2001b: Konflikt wartości i "dualizacja" śląskiego etosu pracy w okresie realnego socjalizmu. W: W. Jacher, red.: Eseje socjologiczne. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Swadźba U., 2005: Wykształcenie jako wartość. Ewolucja świadomości Ślązaków. W: W. Jacher, A. Klasik, red.: Region w procesie przemian. Aspekt socjologiczny i ekonomiczny. Katowice: Wydawnictwo Gnome.
• Swadźba U., 2007: Czy praca jest ważna dla rybniczan? W: U. Swadźba, red.: Praca, rodzina, obowiązki, czas wolny czyli o stylu życia mieszkańców Rybnika. Katowice: Wydawnictwo Gnome.
• Swadźba U., 2008a: Praca jako wartość w życiu Ślązaków. W: U. Swadźba, red.: Śląski świat wartości. Katowice: Wydawnictwo Gnome.
• Swadźba U., 2008b: Od rębacza do socjologa. Zmiany struktury społeczno-zawodowej w tradycyjnych społecznościach śląskich. W: A. Siwik, L. Haber, red.: Od robotnika do internauty. W kierunku społeczeństwa informacyjnego. Kraków: Wydawnictwa Naukowo-Dydaktyczne AGH.
• Swadźba U., 2009a: Miejsce pracy zawodowej w życiu kobiet śląskich. W: U. Swadźba, red.: Praca czy rodzina? Dylematy kobiet śląskich. Katowice: Wydawnictwo Gnome - Uniwersytet Śląski.
• Swadźba U., 2009b: Etos pracy na Górnym Śląsku. Tradycja, współczesne oblicze i zmiany. "Studia Socjologiczne", nr 4, s. 165-190.
• Swadźba U., 2011: Edukacja - świadomościowe zmiany w okresie transformacji w województwie śląskim. W: U. Swadźba, red.: 20 lat transformacji w aspekcie regionalnym. Śląsk. Refleksje socjologów. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Swadźba U., 2012: Wartości - pracy, rodziny i religii. Socjologiczne studium społeczności ślaskich. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Szpor G., 1983: Problemy zatrudnienia w przemyśle ciężkim w latach 1950-1955. W: "Studia i Materiały z Dziejów Śląska". T. 13. Katowice: Śląski Instytut Naukowy.
• Szramek E., 1934: Śląsk jako problem socjologiczny. Problem analizy. Mikołów: Wydawnictwo Karola Miarki.
• Świątkiewicz W., 1992: Religijność w życiu współczesnych rodzin. W: W. Świątkiewicz, red.: Wartości a style życia rodzin. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytet Śląskiego.
• Świątkiewicz W., 1997: Tradycja i wybór. Socjologiczne studium religijności na Górnym Śląsku. Katowice: Instytut Górnośląski.
• Świątkiewicz W., 2001: Rodzina jako wartość w tradycji kulturowej Górnego Śląska. W: M. Ziemska, red.: Rodzina współczesna. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
• Świątkiewicz W., 2007: Kondycja rodziny śląskiej. W: W. Jacher, A. Klasik, red.: Zmieniające się oblicza regionu górnośląskiego. Katowice: Wydawnictwo Gnome.
• Świątkiewicz W., 2009: Troska o rodzinę czy zbijanie majątku? W: W. Świątkiewicz, red.: Rodzina w środku Europy. Rybnik - Nitra - Hradec Kralowe - Szeged. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Wanatowicz M.W., 1977: W kwestii studiów wyższych Górnoślązaków w okresie międzywojennym. W: J. Chlebowczyk, red.: "Śląskie Studia Historyczne". T. 2. Ka-towice.
• Wanatowicz M.W., 1982: Ludność napływowa na Górnym Śląsku w latach 1922-1939. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Wanatowicz M.W., 1986: Inteligencja na Śląsku w okresie międzywojennym. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Węgrzyn K., 2001: Wychowanie religijne w rodzinie górnośląskiej. W: M. Ziemska, red.: Rodzina współczesna. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
• Węgrzyn K., Węgrzyn G., 1999: Sytuacja materialno-bytowa rodzin. W: E. Budzyńska i in., red.: Rodzina wobec wartości. Socjologiczne studium rodzin wielkomiejskich. Na przykładzie Katowic. Katowice: Instytut Górnośląski.
• Więcek J., 1965: Struktura zatrudnienia a płynność robotników w przemyśle węglowym w latach 1949-1959. Katowice: Wydawnictwo "Śląsk".
• Wycisło J., 1991: Model chrześcijańskiego robotnika górnośląskiego w końcu XIX wieku. Katowice: Muzeum Prozy Śląskiej.
• Wycisło J., 1994: Religijne inspiracje działalności społeczno-gospodarczej w tradycji górnośląskiej. W: W. Świątkiewicz, J. Wycisło, red.: Metropolia katowicka - górnośląska. Dziedzictwo historii. Wyzwania wobec przyszłości. Katowice: Instytut Górnośląski.
• Zdaniewicz W., Zembrzuski T., red., 2000: Kościół i religijność Polaków 1945-1999. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Statystyki Kościoła Katolickiego.
• Zygmunt A., 2008: System wartości rybniczan. W: U. Swadźba, red.: Śląski świat wartości. Katowice: Wydawnictwo Gnome - Uniwersytet Śląski.
• Zygmunt A., 2009: Demograficzny obraz województwa śląskiego na tle przemian ludnościowych w Polsce - szanse, zagrożenia, prognozy. "Studia Socjologiczne" nr 4, s. 167-190.
• Żywirska M., oprac., 1949: Życiorysy górników. Katowice: Wydawnictwo Związku Zawodowego Górników w Polsce.