Arabia Saudyjska i Iran - wybrane aspekty mocarstwowości

• Autorzy: Michał Dahl

Warianty tytułu

Saudi Arabia and Iran - relative prospects as dominant regional powers

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Celem artykułu jest przeanalizowanie potencjałów mocarstwowych Arabii Saudyjskiej i Iranu. Analiza ukierunkowana jest na znalezienie odpowiedzi na następujące pytanie badawcze: które z państw toczących tzw. nową zimną wojnę na Bliskim Wschodzie - Arabia Saudyjska czy Iran - w większym stopniu wypełnia kryteria kwalifikujące je jako mocarstwo? Skonstruowana na podstawie pytania badawczego hipoteza zakłada, iż w przypadku zestawienia potencjałów mocarstwowych Arabii Saudyjskiej i Iranu to Rijad jawi się jako aktor silniejszy, a tym samym bardziej zdolny do odgrywania roli regionalnego lidera. W celu weryfikacji hipotezy badawczej wykorzystano kryteria mocarstwowości sformułowane przez A. Włodkowską: miernik populacyjno-demograficzny, terytorialny (geopolityczny), ekonomiczno-technologiczny oraz militarny. Przełożenie wyników analizy na wartości liczbowe pozwoliło na pozytywną weryfikację hipotezy badawczej. Porównanie bieżących potencjałów mocarstwowych Rijadu i Teheranu, a także uwzględnienie trendów ich ewolucji prowadzi do wniosku, że Arabia Saudyjska przewyższa rywala potencjałem predestynującym do roli mocarstwa regionalnego. Królestwo jest nie tylko największym i najbardziej ekonomicznie rozwiniętym państwem regionu, ale i podmiotem charakteryzującym się korzystnymi i perspektywicznymi wskaźnikami demograficzno-ekonomicznymi, przeznaczającym najwięcej spośród aktorów bliskowschodnich na modernizację i rozbudowę armii.(abstrakt oryginalny)

EN

This article analyses the relative prospects of Saudi Arabia and Iran as dominant regional powers. It focuses on the following research question: which of the countries engaged in the so-called "New Cold War" in the Middle East - Saudi Arabia or Iran - best meets the criteria to qualify as a dominant regional power? The hypothesis based on this research question assumes that, when comparing Saudi Arabia and Iran, Riyadh appears to be the stronger actor and thus more capable of playing a regional leadership role. To verify this research hypothesis, the author drew on the criteria of empowerment formulated by A. Włodkowska: population-demographic, territorial (geopolitical), economic-technological and military attributes. Conversion of these attributes into numerical values and subsequent statistical analysis provided positive verification of the research hypothesis. Comparison of Riyadh's and Tehran's current relative positions as regional powers and their likely evolutionary trajectories, leads to the conclusion that Saudi Arabia exceeds its rival in terms of potential dominance as a regional power. The Kingdom is not only the largest of the most economically developed states in the region, but also enjoys favourable and prospective demographic and economic indicators, thus allowing Saudi Arabia to have the largest defence budget of all Middle Eastern countries.(original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Wielkie mocarstwa; Kryteria oceny; Analiza porównawcza systemów gospodarczych; Analiza wielokryterialna; Analiza czynnikowa; Rozwój demograficzny; Rozwój gospodarczy; Przemiany polityczne; Przemiany społeczne

EN

Superpower; Evaluation criteria; Comparative analysis of economic systems; Multicriteria analysis; Factor analysis; Demographic development; Economic development; Political changes; Social change

• Czasopismo: Stosunki Międzynarodowe
• Rocznik: 2019
• Tom: 55
• Numer: nr 2
• Strony: 43--59

Twórcy

autor

Michał Dahl

• Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

Bibliografia

• M. Hyra, Zaangażowanie Arabii Saudyjskiej w aktualne konflikty zbrojne na Bliskim Wschodzie - przyczyny i perspektywy, "Przegląd Geopolityczny" 2016, t. 17, s. 50.
• N. Patrick (red.), Saudi Arabian Foreign Policy: Conflict and Cooperation, I.B. Tauris, London-New York 2016.
• R. Rieger, Saudi Arabian Foreign Relations: Diplomacy and Mediation in Conflict Resolutions, Routledge, London-New York 2017.
• P.W. Wilson, D.F. Graham, Saudi Arabia: The Coming Storm, Routledge, London-New York 2015.
• S. Saleem, Saudi-Iran conflict: Challenges beyond Sunni-Shia tensions, "RSIS Com - mentaries" 2016, nr 15.
• A. Siegel, Sectarian wwitter wars: Sunni-Shia conflict and cooperation in the digital age, "Carnegie Endowment for International Peace" 2015.
• A. Dzisiów-Szuszczykiewicz, Bliskowschodnia "zimna wojna", czyli saudyjsko-irańska rywalizacja w regionie w obliczu "arabskiej wiosny", "Bezpieczeństwo Narodowe" 2014, t. 2, nr 30, s. 185-186.
• M. Dahl, Aktywność dyplomacji USA wobec państw członkowskich Unii Europejskiej w latach 2009-2013, Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń 2019, s. 81-82.
• M. Ekşi, Regional hegemony quests in the Middle East from the balance of power system to the balance of proxy wars: Turkey as balancing power for the Iran - Saudi rivalry, "Gazi Akademik Bakış" 2017, t. 11, nr 21, s. 133-156.
• G. Hughes, A proxy war in Arabia: The dhofar insurgency and cross-border raids into South Yemen, "The Middle East Journal" 2015, t. 69, nr 1,s. 91-104.
• A. Marshall, From civil war to proxy war: past history and current dilemmas, "Small Wars and Insurgencies" 2016, t. 27, nr 2, s. 183-195.
• R. Fiedler, Od przywództwa do hegemonii. Stany Zjednoczone wobec bliskowschodniego obszaru niestabilności w latach 1991-2009, Wydawnictwo Naukowe WNPiD UAM, Poznań 2009, s. 84-88.
• A. Włodkowska, Mocarstwowość w polityce zagranicznej państw, w: R. Zięba (red.), Wstęp do teorii polityki zagranicznej państwa, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2009, s. 163.
• S. Hast, Spheres of Influence in International Relations. History, Theory and Politics, Routledge, London 2014.
• R. Jackson, G. Sørensen, J. Møller, Introduction to International Relations: Theories and Approaches, Oxford University Press, Oxford 2019
• R. Maghroori, B. Ramberg (red.), Globalism Versus Realism: International Relations' Third Debate, Routledge, New York 2018.
• B.C. Schmidt (red.), International Relations and the First Great Debate, Routledge, New York 2012.
• A.B. Tickner, D.L. Blaney (red.), Thinking International Relations Differently, Routledge, New York 2012.
• A. Włodkowska-Bagan, Rywalizacja mocarstw na obszarze poradzieckim, Difin, Warszawa 2013.
• J. Czaputowicz, Teorie stosunków międzynarodowych. Krytyka i systematyzacja, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008.
• T. Łoś-Nowak, Stosunki międzynarodowe. Teorie - systemy - uczestnicy, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2006.
• A. Jagiełło, Potencjał mocarstwowości państw regionu azjatyckiego na przykładzie Japonii, w: M. Pietrasiak (red.), Mocarstwa i mocarstwowość: perspektywa azjatycka, Wyższa Szkoła Handlowa im. Króla Stefana Batorego w Piotrkowie Trybunalskim, Piotrków Trybunalski 2012.
• J. Mydlak, Indie na światowej scenie polityki i ekonomii - wybrane aspekty mocarstwowości, w: M. Pietrasiak (red.), Mocarstwa i mocarstwowość: perspektywa azjatycka, Wyższa Szkoła Handlowa im. Króla Stefana Batorego w Piotrkowie Trybunalskim, Piotrków Trybunalski 2012.
• W. Kostecki, Współczesna struktura mocarstwowości, w: S. Wojciechowski, M. Tomczak (red.), Mocarstwowość na przełomie XX i XXI w. Teorie - analizy - prognozy, Wydawnictwo Naukowe Wyższej Szkoły Nauk Humanistycznych i Dziennikarstwa, Poznań 2010.
• K. Żodź-Kuźnia, Indie - 'wschodzące mocarstwo wiedzy', w: S. Wojciechowski, M. Tomczak (red.), Mocarstwowość na przełomie XX i XXI w. Teorie - analizy - prognozy, Wydawnictwo Naukowe Wyższej Szkoły Nauk Humanistycznych i Dziennikarstwa, Poznań 2010.
• J. Wiśniewski, K. Żodź-Kuźnia, Mocarstwa współczesnego świata - problem przywództwa światowego, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2008, s. 12.
• R. Czulda, Instability in Yemen: A critical analysis of Iranian strategy in the "proxy war" with Saudi Arabia, w: I. El-Anis, N. Underhill, S. Joharchi (red.), Security and Insecurity in the Middle East, Cambridge Scholars Publishing, Newcastle upon Tyne 2018.
• R. Czulda, The struggle of Iran and Saudi Arabia over Iraq, w: P. Bátor, R. Ondrejcsák (red.), PANORAMA of Global Security Environment 2015-2016, STRATPOL, Bratislava 2016.
• W. Grabowski, Geopolityczna analiza potęgi w subregionie Zatoki Perskiej, "Przegląd Strategiczny" 2014, nr 7.
• P. Osiewicz, Ideological determinants of the current Saudi-Iranian rivalry in the Middle East, "Przegląd Politologiczny" 2016, nr 2.
• P. Osiewicz, Iran jako mocarstwo regionalne na Bliskim Wschodzie: przed i po rewolucji z 1979 roku, w: Iran - 30 lat po rewolucji, "Biblioteka Bezpieczeństwa Międzynarodowego" 2009, t. 12.
• P. Osiewicz, The Iranian foreign policy in the Persian Gulf region under the rule of president Hassan Rouhani: continuity or change, "Przegląd Strategiczny" 2014, nr 7.
• P. Osiewicz, The ongoing military conflicts in Syria and Yemen: recent developments, their consequences, and scenarios, "Przegląd Strategiczny" 2017, nr 10.
• R. Ożarowski, Aspiracje polityczne Iranu w aspekcie bezpieczeństwa międzynarodowego, w: Iran - 30 lat po rewolucji, "Biblioteka Bezpieczeństwa Międzynarodowego" 2009, t. 12.
• J. Zdanowski, Historia społeczeństw muzułmańskiego Bliskiego Wschodu w XX wieku, Wydawnictwo Naukowe Askon, Warszawa 2013.
• J. Zdanowski, Stosunki międzynarodowe na Bliskim Wschodzie w XX wieku, Oficyna Wydawnicza AFM, Kraków 2012.
• Middle Eastern powers ranked by military strength ranking, "Global Firepower", https://www. globalfirepower.com/countries-listing-middle-east.asp (dostęp: 3.03.2018).
• Saudi Arabia pledges to create a nuclear bomb if Iran does, "BBC News", http://www.bbc.com/ news/world-middle-east-43419673 (dostęp: 16.03.2018).

Identyfikatory

DOI

10.7366/020909612201903