Technika i znaczenie ornamentacji przedstawień antropomorficznych w górnym paleolicie w Europie Środkowej i Wschodniej

• Autorzy: Aleksandra Kuczyńska-Zonika

Warianty tytułu

Upper Paleolithic Technology and the Importance of Anthropomorphic Presentation Ornamentation in the Central and East Europe

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Tematem artykułu jest ornamentacja na statuetkach antropomorficznych z górnego paleolitu. Najbardziej rozpowszechnione w literaturze górnopaleolityczne wizerunki ludzkie pochodzą ze środkowej fazy tego okresu (30-20 tys. lat p.n.e. i łączą się z upowszechnieniem kompleksu graweckiego na obszarach Europy Zachodniej, Środkowej i Wschodniej, a następnie epigraweckiego w Europie Wschodniej. Do wykonania ornamentów na figurkach używano takich samych narzędzi jak do zdobienia innych przedmiotów (rytych płytek i kości). Za pomocą narzędzi krzemiennych tworzono proste linie lub bardziej skomplikowane kompozycje geometryczne (kratki, trójkąty, zagłębienia). Ornamenty miały odpowiadać noszonym przez kobiety fryzurom, ozdobom i ubraniom (bransolety, przepaski, pasy, czapki). Zdobienia mogły mieć również symboliczny (lunarny) charakter. Należy jednak pamiętać, że tylko nieliczne statuetki były w przeszłości ornamentowane, a ich stopień realizmu nie miał znaczenia (zarówno realistyczne, jak i schematyczne wyobrażenia poddawane były ornamentacji). Większość przedstawień graweckich w Europie Środkowej i Wschodniej pozbawiona jest zdobień, dlatego słuszna wydaje się teza o symboliczno-społecznym ich wymiarze. (abstrakt oryginalny)

EN

The statuettes with ornamentation mentioned in the article are from the upper Paleolithic epoch. The most famous ones come from the middle phase of this period (30-20 thousand years before present) and they belong to the gravettian complex of Western, Central and Eastern Europe, and the epigravettian complex in Eastern Europe. It includes several cultural unites: the pavlovian in Moravia and Lower Austria, the Willendorf culture in Austria, Bohemia, Moravia and Slovakia, the Kostenki culture in the Russian Plain and epigravettian in the valley of the middle Dniester, Dnieper and Don. The most famous paleolithic "Venus", comes from Willendorf. It refers to the ancient sculptures of women, although abundant shapes and nudity of the paleolithic statuettes contrast with the classic representations of ideal proportions. Most of the human images from this period was not decorated, but some of them are characterized by rich ornamentation on their heads, chest, back, elbows and wrists. Probably these are the hairstyles, hats, aprons and bracelets. There are also geometric ornaments, which perhaps could be tattoos. In the article there are analyzed techniques and the importance of the ornamentation of anthropomorphic statuettes from gravettian cultures of Central and Eastern Europe. During the research the microscopic method was used (a microscope Delta Optical SZ- 630T). The project was funded by the National Science Center and thanks to the MZM in Brno and OA Hermitage Museum in St. Petersburg. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Historia; Symbole państwowe

EN

History; State symbols

• Czasopismo: Przestrzeń, Ekonomia, Społeczeństwo
• Rocznik: 2013
• Numer: nr 4/2
• Strony: 61--75

Twórcy

autor

Aleksandra Kuczyńska-Zonika

• Uniwersytet Rzeszowski

Bibliografia

• 1. Abramova Z.A. (1960), Elementy odeždy i ukrašenij na skulpturnych izobra-ženiâch čeloveka epochi verchnego paleolita v Evrope i Sibirii, "Materâly issledowaniâ po archeologii ZSRR" 1960, nr 79.
• 2. Abramova Z.A. (1960), Rol' i značenie paleolitičeskogo iskusstva v vyâvlenii mestnych osobennostej verchnepaleolitičeskoj kul'tury Vosočnoj Evropy, "So-veckaâ Archeologiâ" 1960, nr 3.
• 3. Adovasio J.M., Soffer O., Klíma B. (1996), Upper Palaeolithic fibre techno-logy: interlaced woven finds from Pavlov I, Czech Republic, c. 26,000 years ago, "Antiquity" 1996, nr 70.
• 4. Amirkhanov H.A., Achmetgaleeva N.B., Lev Û.S., Obrabotannaâ koct' stoânki Zarajsk A, w: Issledovaniâ paleolita v Zarajske, Amirkhanov H.A. (red.), Moskwa 2009.
• 5. Bugaj E., Problemy interpretacji zjawisk sztuki w archeologii w kontekście nieoczywistości sztuki, w: Gediga B., Kowalski A.P., Estetyka w archeologii, Gdańsk 2003.
• 6. Clark G., Piggott S., Społeczeństwa prahistoryczne, Warszawa 1970.
• 7. Drössler R., Wenus epoki lodowcowej, Warszawa 1983.
• 8. Filippov A.K., Proischoždenie izobrazitel'nogo iskusstva, Sankt Petersburg 1997.
• 9. Frolov V.A., Čisla w grafike paleolita, Nowosybirsk 1974.
• 10. Gavrilov K.N. (2008), Planigrafiâ izdelij iz kosti i bivnâ verchnepaleolitičeskoj stoânki Hotylevo 2, "Archeologičeskij al'manach" 2008, nr 19.
• 11. Gąssowski J., Prahistoria sztuki, Warszawa 2008.
• 12. Gorbačeva N.P. (1950), K vaprosu o proischoždenii odeždy, "Soveckaâ Etnografâ" 1950, nr 3.
• 13. Hansen S., Neolithic Sculpture. Some Remarks on an Old Problem, w: The Archaeology of Cult and Religion, Biehl P.F., Bertemes F., Meller H. (red.), Budapest 2001.
• 14. Jelinek J., Art in the Mirror of Ages. The Beginnings of Artic Activities, Brno 1990.
• 15. Koswien M.O., Historia kultury pierwotnej w zarysie, Warszawa 1955.
• 16. Kowalski A.P., Ornament jako wyznacznik kallotropijny w "sztuce pradziejo-wej", w: Gediga B., Kowalski A.P., Estetyka w archeologii, Gdańsk 2003.
• 17. Kozłowski J.K., Wielka Historia Świata. Tom I. Świat przed "rewolucją" neo-lityczną, Kraków 2004.
• 18. Lázničková-Galetová M., Aspects technologiques de la gravure sur ivoire de mammouth, Mezin (Ukraine), w: Congrès IFRAO sur l'art pléistocène dans le monde, Ariège 2011.
• 19. Leroi-Gourhan A., Religie prehistoryczne, Warszwa 1966.
• 20. Marshack A. (1976), Some Implications of the Paleolithic Symbolic Evidence for the Origin of Language, "Current Anthropology" 1976, nr 17/2.
• 21. Sadowski R., U źródeł symboliki astronomiczno-numerycznej [w:] Symbol i poznanie. W poszukiwaniu koncepcji integrującej, Kostyrko T. (red.), Warszawa 1987.
• 22. Soffer O., Adovasio J.M., Textiles and Upper Paleolithic Lives. A Focus on the Perishable and the Invisible, w: The Gravettian along the Danube. Procee-dings of the Mikulov Conference. Institute of Archaeology AS CR, Brno. The Dolní Věstonice Studies, vol. 11, Sedlachkova L., Svoboda J. (red.), Brno 2004.
• 23. Soffer O., Adovasio J.M., Hyland D.C. (2000) , The "Venus" Figurines: Textiles, Basketry, Gender, and Status in the Upper Paleolithic, "Current Anthropology" 2000, nr 41.