The disappearance of inland dunes landscape - a case study from southern Poland

• Autorzy: Renata Dulias
• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

The paper presents changes in the landscape of inland dunes in one of the basins in the eastern part of Silesian Upland. Based on the analysis of archival maps and historical sources, the former dune landscape of Dąbrowa Basin was reconstructed. The current state of its preservation was determined based on contemporary cartographic materials and field research. It was established that the dunes occur on the floodplain, under-slope flattening, and cuesta escarpment (Ząbkowice Hummock)). The source of aeolian sands was fluvioglacial and alluvial deposits, which, as a result of aeolian transport, were moved to higher and higher morphological levels and stabilized on a substrate of different lithology and age. The impermeability of the bedrock - tills, clays, mudstones, siltstones had a significant influence on the dune landscape. It resulted in the presence of wetlands and peat bogs in the vicinity of most dunes. Consequently, the landscape of the valley was distinguished by a lot of contrast in terms of vegetation - dry pine forests or grassy areas on the dunes and moisture-loving vegetation in their surroundings. However, this landscape was under strong human pressure. Most of the dunes (3/4) have been destroyed in the last hundred years due to sand mining and industrial and residential construction. One of the largest dune fields in the Przemsza River basin and most floodplain and under-slope flattening dunes were utterly destroyed. In addition, an interesting dune at Triassic clays was almost fully exploited, and a rare case on the Silesian Upland where a dune entered the Triassic limestones was partially covered with concrete. There are only 25 dunes in the study area - they deserve protection both as the last fragments of the inland dunes landscape in this part of the Silesian Upland and for historical and natural reasons(original abstract)

Słowa kluczowe

EN

Cartography; Landscape geography; Landscape protection; Dunesdrift

PL

Kartografia; Geografia krajobrazu; Ochrona krajobrazu; Wydmy

• Czasopismo: Environmental & Socio-economic Studies
• Rocznik: 2021
• Tom: 9
• Numer: nr 2
• Strony: 72--79

Twórcy

autor

Renata Dulias

• University of Silesia in Katowice, Poland

Bibliografia

• Andrzejewski L., Weckwerth P. 2010. Dunes of the Toruń Basin against palaeogeographical conditions of the Late Glacial and Holocene." Ecological Questions", 12: 9-15. Search in Google Scholar
• Bronikowski W. 1929. Stosunki rolnicze powiatów będzińskiego i zawierciańskiego. Państwowy Instytut Naukowy Gospodarstwa Wiejskiego w Puławach. Search in Google Scholar
• Doody J.P. 2013. Sand dune conservation, management and restoration. Dordrecht: Springer. Search in Google Scholar
• Dulias R. 2000a. Osady i formy eoliczne Kotliny Dąbrowskiej (Wyżyna Śląska). [in:] L. Andrzejewski L., Molewski P., Wysota W. (ed.) Dorobek i pozycja polskiej geomorfologii u progu XXI wieku. Uniwersytet M. Kopernika w Toruniu, Stowarzyszenie Geomorfologów Polskich, Toruń: 207-208. Search in Google Scholar
• Dulias R. 2000b. The role of aeolian processes in the karst landscape of the Kraków - Częstochowa Upland. [in:] Dulias R., Pełka-Gościniak J. (eds.) Aeolian processes in different landscape zones. University of Silesia, The Association of Polish Geomorphologists, Sosnowiec: 106-117. Search in Google Scholar
• Dulias R. 2002. Impact of human settlement and economy on the relief of the western part of the Twardowice Plateau (Silesian Upland). Geomorfologicky Sbornik, 1: 39-42. Search in Google Scholar
• Dulias R. 2004. Lotne piaski na obszarze Wyżyny Częstochowskiej w XX wieku. [in:] Wojtanowicz J. (ed.) Formy i osady eoliczne. Stowarzyszenie Geomorfologów Polskich, Poznań: 5-13. Search in Google Scholar
• Dulias R. 2010. Landscape planning in areas of sand extraction in the Silesian Upland, Poland. "Landscape and Urban Planning", 95, 3: 91-104 Search in Google Scholar
• Dulias R. 2016. Wydmy - zanikający element krajobrazu Kotliny Dąbrowskiej (Polska Południowa). [in:] Święchowicz J., Michno A. Wybrane zagadnienia geomorfologii eolicznej. Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej, Uniwersytet Jagielloński, Kraków: 279-303. Search in Google Scholar
• Dulias R. 2018. Drift sand fields as a result of past and current deforestation in the Silesian Cracow Upland." Land Degradation and Development", 29, 5: 1530-1539. Search in Google Scholar
• Dylikowa A. 1968. Fazy rozwoju wydm w środkowej Polsce w schyłkowym plejstocenie." Folia Quaternaria", 29: 119-126. Search in Google Scholar
• Encyklopedia Dąbrowy Górniczej, 1, Towarzystwo Przyjaciół Dąbrowy Górniczej, Dąbrowa Górnicza, 1996. Search in Google Scholar
• Gilewska S. 1963. Rzeźba progu środkowo triasowego w okolicy Będzina. Polska Akademia Nauk, Instytut Geografii, "Prace Geograficzne", 44, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa. Search in Google Scholar
• Gilewska S. 1972. Wyżyny Śląsko-Małopolskie. [in:] Klimaszewski M. (ed.) Geomorfologia Polski, t. 1, PWN Warszawa: 232-279. Search in Google Scholar
• Kantor-Mirski M. 1931/1932. Z przeszłości Zagłębia Dąbrowskiego i okolicy. Sosnowiec. Search in Google Scholar
• Karaś-Brzozowska C. 1960. Charakterystyka geomorfologiczna Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego. Polska Akademia Nauk, Komitet dla Spraw Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego, Biuletyn nr 37, Warszawa. Search in Google Scholar
• Kasse C. 2002. Sandy aeolian deposits and environments and their relation to climate during the Last Glacial Maximum and Lateglacial in northwest and Central Europe. "Progress in Physical Geography", 26: 507-532. Search in Google Scholar
• Kaziuk H., Lewandowski J. 1980. Objaśnienia do Mapy Geologicznej Polski 1:200 000, arkusz Kraków, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa. Search in Google Scholar
• Kobojek E., Kobojek S. 2019. Walory przyrodnicze i zagospodarowanie turystyczne wydm śródlądowych na przykładzie regionu łódzkiego. Space-Society-Economy, 29: 25-44. Search in Google Scholar
• Koster A.E. 1988. Ancient and modern cold-climate aeolian sand deposition: a review. "Journal of Quaternary Science", 3: 69-83. Search in Google Scholar
• Koster E.A. 2009. The "European Aeolian Sand Belt": Geoconservation of drift sand landscapes. "Geoheritage", 1(2): 93-110. Search in Google Scholar
• Kozłowski S. 1986. Surowce skalne Polski. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa. Search in Google Scholar
• Lewiński J. 1914. Utwory dyluwialne i ukształtowanie powierzchni przedlodowcowej dorzecza Przemszy. Prace Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, 7, Warszawa. Search in Google Scholar
• Mapa topograficzna 1:10 000, arkusze: Dąbrowa Górnicza, Dąbrowa Górnicza-Bielowizna, Dąbrowa GórniczaŁosień, Dąbrowa Górnicza-Gołonóg, Dąbrowa Górnicza-Ząbkowice. Okręgowe Przedsiębiorstwo Geodezyjno-Kartograficzne, Poznań, 1994 Search in Google Scholar
• Mapa topograficzna 1:25 000 arkusze: Siewierz, Mierzęcice, Grodziec, Jaworzno. Wojskowy Instytut Geograficzny, Warszawa, 1933. Search in Google Scholar
• Mapa topograficzna 1:25 000, arkusz Dąbrowa Górnicza, Wojskowy Instytut Geograficzny, Warszawa, 1931. Search in Google Scholar
• Mapa topograficzna powiatów 1:25 000, arkusze Górnośląski Okręg Przemysłowy (6), 1960. Search in Google Scholar
• Mapa Zagłębia Dąbrowskiego 1:10 000, Wojskowy Instytut Geograficzny, Warszawa, 1929. Search in Google Scholar
• Mycielska-Dowgiałło E. 1987. Morphogenesis of Vistula valley in northern part of Sandomierz Basin in the Late Glacial and Holocene. [in:] Starkel L. (ed.) Evolution of the Vistula river valley during the last 15 000 years. Geographical Studies IG i PZ PAN, 4: 115-150. Search in Google Scholar
• Noga Z. 1994. Słownik miejscowości księstwa siewierskiego, Katowice. Search in Google Scholar
• Nowaczyk B. 1986. Wiek wydm, ich cechy granulometryczne i strukturalne a schemat cyrkulacji atmosferycznej w Polsce w późnym vistulianie i holocenie. Seria Geografia, 28. Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Poznań. Search in Google Scholar
• Pełka-Gościniak J. 2013. Human activity and aeolian relief in Starczynów Desert, Poland. "Environmental & Socio-economic Studies", 1, 3: 1-6. Search in Google Scholar
• Pyritz E. 1972. Binnendünen und Flugsandebenen im Niedersächsischen Tiefland. Göttinger Geographische Abhandlungen, 61. Search in Google Scholar
• Rahmonov O. 2007. Relacje między roślinnością i glebą w inicjalnej fazie sukcesji na obszarach piaszczystych. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice. Search in Google Scholar
• Rahmonov O., Oleś W. 2010. Vegetation succession over an area of a medieval ecological disaster. The case of the Błędów Desert, Poland. "Erdkunde", 64: 241-255. Search in Google Scholar
• Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu. Polska Akademia Nauk, Instytut Historii, 1993. Search in Google Scholar
• Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski 1:50 000, arkusz Zawiercie, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa, 1967. Search in Google Scholar
• Szczypek T. 1986. Procesy wydmotwórcze w środkowej części Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej na tle obszarów przyległych. Uniwersytet Śląski, Katowice. Search in Google Scholar
• Szczypek T. 1992. Wydmy północnej części Płaskowyżu Częstochowskiego w okolicach Siedlca Janowskiego. [in:] Szczypek T. (ed.) Wybrane zagadnienia geomorfologii eolicznej. Uniwersytet Śląski, Wydział Nauk o Ziemi, Sosnowiec: 141-154. Search in Google Scholar
• Szczypek T., Wach J., Wika S. 1994. Zmiany krajobrazów Pustyni Błędowskiej. Uniwersytet Śląski, Wydział Nauk o Ziemi, Sosnowiec. Search in Google Scholar
• Waga J.M. 1994. Rzeźba eoliczna na obszarze wschodniej części Niecki Kozielskiej. Scripta Rudensia, 2. Park Krajobrazowy Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich, Rudy Wielkie. Search in Google Scholar
• Wojtanowicz J. 1970. Wydmy Niziny Sandomierskiej w świetle badań granulometrycznych. Annales UMCS, B, 25: 1-50. Search in Google Scholar
• Zeeberg, J.J. 1998. The European sand belt in eastern Europe - and comparison of Lateglacial dune orientation with GCM simulation results." Boreas", 27: 127-139. Search in Google Scholar
• Zieliński P. 2016. Regionalne i lokalne uwarunkowania późnovistuliańskiej depozycji eolicznej w środkowej części europejskiego pasa piaszczystego. Wydawnictwo UMCS, Lublin.