Relacje pomiędzy władzami centralnymi a władzami samorządowymi w świetle nowej ekonomii instytucjonalnej

• Autorzy: Katarzyna Owsiak

Warianty tytułu

Relations between Central and Local Authorities in the Light of New Institutional Economy

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

W artykule podjęto próbę odpowiedzi na pytanie, czy ekonomia instytucjonalna może być bardziej niż ekonomia neoklasyczna przydatna do wyjaśnienia relacji ekonomicznych i społecznych występujących w ramach instytucji państwa. Obserwowane zakłócenia na linii władze centralne - władze samorządowe, polegające na marginalizacji roli samorządu, mogą negatywnie wpływać na dostarczanie dóbr publicznych i społecznych obywatelom i w konsekwencji prowadzić do nieefektywnego wykorzystania ograniczonych zasobów (nakładów). Poprzez analizę pojęcia instytucji, istoty relacji pomiędzy władzami centralnymi a samorządowymi oraz metod nowej ekonomii instytucjonalnej, takich jak: koncepcja pryncypał-podwładny, koszty transakcyjne, analiza kosztów i korzyści, uznano, że metody nowej ekonomii instytucjonalnej są przydatne w analizie mechanizmu funkcjonowania władz publicznych. Co więcej, podobnie jak w przypadku relacji między gospodarką a instytucjami, tak konieczna jest również równowaga instytucjonalna wewnątrz systemu władz publicznych (państwa). (abstrakt oryginalny)

EN

The author tries to answer the question whether the new institutional economy may be more useful than the neoclassical economy in explaining economic and social relations existing within the institution of the state. The observed disturbances between central and local authorities, notably the attempts to diminish the role of self-government, can negatively affect the provision of public and social goods to the citizens, and consequently, lead to non-effective use of the limited resources and outlays. Based on her analysis of the concept of institution, the essence of the relation between central and local authorities and some concepts and methods of the new institutional economy, such as 'principal - agent' relationship, transaction costs, and cost-benefit analysis, the author concludes that the methods of the new institutional economy are useful in the analysis of the mechanism of the functioning of public authorities. Moreover, as in the case of the relationship between the economy and public institutions, there is a need for an institutional equilibrium within the system of public authorities (the state). (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Nowa gospodarka; Ekonomia instytucjonalna; Samorząd terytorialny; Administracja publiczna; Koszty transakcyjne; Równowaga

EN

New economy; Institutional economics; Local government; Public administration; Transaction cost; Balance

• Czasopismo: Ekonomista
• Rocznik: 2021
• Numer: nr 2
• Strony: 251--278

Twórcy

autor

Katarzyna Owsiak

• Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie

Bibliografia

• Aoki M. (2001), Toward a Comparative Institutional Analysis, The MIT Press, Cambridge Mass.
• Arrow K. (1969), Growth The Organization of: Issues Pertinent to the Choice of Market versus Nonmarket Allocation (w:) TheAnalysis and Evaluation of Public Expenditures; the PPB System, t. 1, Washington D.C.
• Barczyk R., Kowalczyk Z. (1994), Polityka stabilizacji koniunktury gospodarczej, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań.
• Baza JST. Samorząd terytorialny w Polsce (2020), Administracja.mswia.gov.pl, http://ad-ministracja.mswia.gov.pl/adm/baza-jst/843,Samorzad-terytorialny-w-Polsce.html (dostęp 18.03.2020).
• Błaszak M. (2019), Budżet obywatelski w Polsce i dylematy z nim związane, "Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny", rok LXXXI, z. 3.
• Błaś A. (2000), Niekonstytucyjne koncepcje samorządu terytorialnego (w:) Prawne i finansowe aspekty funkcjonowania samorządu terytorialnego, t. 1, Prawo samorządowe i administracyjne, S. Dolata (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole.
• Buchanan J.M., Musgrave R.A. (2005), Finanse publiczne a wybór publiczny. Dwie odmienne wizje państwa, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa.
• Burns A.F., Mitchell W.C. (1946), Measuring Business Cycles, National Bureau of Economic Research, New York.
• Coase R.H. (1998), The New Institutional Economics, "The American Economic Review" 2(88), s. 72-74.
• Coase R.H. (1960), The problem of social cost, "The Journal of Law and Economics" 3.
• Commons J.R. (1931), Institutional Economics, "American Economic Review" 21.
• Dąbrowska Z. (2018), Sondaż: Gminy mają największy wpływ na życie Polaków, "Rzeczpospolita" 7 października, https://www.rp.pl/Wybory-samorzadowe/310079933-Sondaz-Gminy-maja-najwiekszy-wplyw-na-zycie Polakow.html (dostęp 31.03.2020).
• Dotowanie zadań zleconych jednostkom samorządu terytorialnego z zakresu administracji rządowej i innych zadań zleconych ustawami (2017), Informacja o wynikach kontroli, Departament Budżetu i Finansów, Najwyższa Izba Kontroli, Warszawa, 15 września.
• Dubowski T. (2010), Równowaga instytucjonalna w Unii Europejskiej - wybrane zagadnienia w świetle postanowień Traktatu z Lizbony (w:) Konstytucja. Ustrój polityczny. System organów państwowych, S. Bożyk, A. Jamróz (red. nauk.), Temida 2, Białystok.
• Durkheim E. (2000), Zasady metody socjologicznej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Dziemianowicz R., Kargol-Wasiluk A., Zalesko M. (2014), Ekonomia instytucjonalna wobec problemów finansów publicznych w Polsce (w:) Między stabilizacją a ekspansją. System finansowy w służbie modernizacji (z warsztatów badawczych historyków gospodarczych), J. Łazor, W. Morawski (red.), Wydawnictwo GAJT, Wrocław 447-462.
• Encyklopedia zarządzania (2020), https://mfiles.pl/pl/index.php/Samorz d_tery-torialny (dostęp 25.03.2020), hasło: samorząd terytorialny.
• Europejska Karta Samorządu Lokalnego (1985), Sporządzona w Strasburgu dnia 15 października 1985 roku, Dz.U. 1994, nr 124 poz. 607.
• Fiedor B. (2006), Nowa ekonomia instytucjonalna jako podstawa teoretycznej refleksji nad procesem transformacji od gospodarki centralnie sterowanej do rynkowej (w:) Wkład transformacji do teorii ekonomii, J. Kleer, A. Kondratowicz (red.), CeDeWu, Warszawa.
• Fiedor B. (2019), Proces transformacji a nowa ekonomia instytucjonalna (NEI): koszty transakcyjne i równowaga instytucjonalna (w:) Ekonomia i polityka. Wokół teorii Grzegorza W. Kołodko, E. Mączyńska (red.), Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Flejterski S., Zioło M. (2008), Centralizacja i decentralizacja zadań publicznych w świetle wybranych rozwiązań europejskich. Próba oceny, "Studia Regionalne i Lokalne" 3 (33).
• Furubotn E.G., Pejovich S. (ed.) (1974), The Economics of Property Rights, Ballinger, Cambridge MA.
• Galster J. (2014), Zasada równowagi instytucjonalnej w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości, "Gdańskie Studia Prawnicze", t. XXXI.
• Gendźwiłł A., Zerkowska-Balas M. (2018), Polacy o samorządach. Opinia publiczna u progu samorządowej kampanii wyborczej, Fundacja im. Stefana Batorego, Warszawa.
• Godłów-Legiędź J. (2009), Czynowa ekonomia instytucjonalna jestneoklasyczna? "Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu. Ekonomia" 3(74): Mikroekonomia i ekonomia instytucjonalna.
• Godłów-Legiędź J. (2003), Nowa ekonomia instytucjonalna: nowe spojrzenie na istotę gospodarowania i rozwój (w:) Współczesne problemy gospodarki światowej, "Acta Universitatis Lodziensis, Folia Oeconomica" 169.
• Godłów-Legiędź J. (2005), Transformacja ustrojowa z perspektywy nowej ekonomii instytucjonalnej, "Ekonomista" 2.
• Górny G. (2019), Fidesz kontra reszta świata. Partia Orbdna wygrywa wybory, ale traci władze w Budapeszcie, https://wpolityce.pl/swiat/468278-partia-orbana-wygrywa-wybory-ale-traci-wladze-w-budapeszcie (dostępl9.03.2020).
• Hardt Ł. (2009), Ekonomia kosztów transakcyjnych - geneza i kierunki rozwoju, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
• Hockuba Z. (2001), Nowa Ekonomia instytucjonalna - czy zdominuje nasze myślenie w rozpoczynającym się stuleciu? (w:) Czy ekonomia nadąża za wyjaśnianiem rzeczywistości?, A. Wojtyna (red.), VII Kongres Ekonomistów Polskich, t. 1, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Warszawa.
• Hodgson G.M. (1989), Economics and Institutions. A Manifesto for a Modern Institutional Economics, Oxford: Polity Press.
• Iwanek M., Wilkin J. (1997), Instytucje i instytucjonalizm w Ekonomii, Uniwersytet Warszawski, Wydział Nauk Ekonomicznych.
• Jastrzębska M. (1999), Nowy model samorządu terytorialnego. Istota, zadania, autonomia, władze, jednostki organizacyjne, finanse, nadzór, "Samorząd Terytorialny" 1-2.
• Jaworska-Dębska B., Olejniczak-Szałowska E., Budzisz R. (red. nauk.) (2019), Decentralizacja i centralizacja administracji publicznej. Współczesny wymiar w teorii i praktyce, Wolters Kluwer Polska, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Warszawa.
• Jensen M.C., Meckling W.H. (1976), Theory of the firm: Managerial behavior, agency costs and ownership structure, "Journal of Financial Economics" 3(4).
• Klimczak B. (2006), Wybrane problemy i zastosowania ekonomii instytucjonalnej, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego, Wrocław.
• Kowalska K. (2005), Kontraktowanie i koszty transakcyjne w nowej ekonomii instytucjonalnej, "Gospodarka Narodowa" 7-8.
• Kubicka-Zach K. (2019), Rząd nie może odsyłać samorządów do banków, "Prawo.pl" 12 czerwca, https://www.prawo.pl/samorzad/dochodzenie-przez-samorzad-kwot-na-zadania-zlecone-przed-sadem,429756.html (dostęp 03.04.2020).
• Kuder D. (2011), Pojęcie instytucji w teorii ekonomii, "Nierówności Społeczne a Wzrost Gospodarczy" 19.
• Lisiński M. (red.) (2007), Słownik podstawowych terminów samorządu terytorialnego, Wyższa Szkoła Biznesu w Dąbrowie Górniczej, hasło: samorząd terytorialny.
• Lista projektów realizowanych z Funduszy Europejskich w Polsce w latach 2014-2020 (2020), https://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/strony/o-funduszach/projekty/lista-projektow/lista-projektow realizowanych-z-funduszy-europejskich-w-polsce-w-latach -2014-2020/ (dostęp 25.03.2020).
• Ławnicka B., Szczepańska A., Szewioła R, Klinger K. (2020), Zadłużenie szpitali. Przeciąganie liny między rządem a samorządami trwa, "Gazeta Prawna" z 10 stycznia 2020, https://serwisy.gazetaprawna.pl/zdrowie/artykuly/1447885,zadluzenie-szpitali-odpo wiedzialnosc-samorzady-mz-tk.html (dostęp 03.04.2020).
• Małysa-Sulińska K., Stec M. (red. nauk.) (2019), Unitarny charakter państwa a samorząd terytorialny, Wolters Kluwer Polska, Warszawa.
• Misiąg W. (red.) (2019), Ustawa o finansach publicznych. Ustawa o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych. Komentarz, wyd. 3, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa.
• Marchewka-Bartkowiak K., Wiśniewski M. (2012), Indywidualny wskaźnik zadłużenia JST - ocena krytyczna i propozycje zmian, "Analizy BAS" 21(88).
• Musiałkowska I, Wiśniewski M. (2017), Fundusze europejskie w finansowaniu rozwoju re-gionalnego i lokalnego przez samorząd terytorialny w Polsce, Studia BAS 1(49).
• Niestandardowe instrumenty finansowania potrzeb budżetowych jednostek samorządu terytorialnego (2016), Krajowa Rada Regionalnych Izb Obrachunkowych, Łódź.
• North D.C. (1990a),A Transaction Cost Theory ofPolitics, "Journal of Theoretical Poli-tics" 4.
• North D.C. (1991), Institutions, "The Journal of Economic Perspectives" 5(1).
• North D.C. (1990b), Institutions, Institutional Change, and Economic Performance, Cambridge, Cambridge University Press, Cambridge, New York.
• North D.C. (1997), The New Institutional Economics and Third World Development (w:) The New Institutional Economics and Third World Development, J. Harriss, J. Hunter, CM. Lewis (eds.), London, New York: Routledge.
• Nowak M. (2004), Instytucjonalizm w socjologii i ekonomii, "Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny", r. LXVI, z. 1.
• Oceny działalności instytucji publicznych (2018), Komunikat z badań nr 121/2018, Centrum Badania Opinii Społecznej, Warszawa.
• Ostrom E. (1990), Governing the Commons: The Evolution of Institutions for Collective Action, Cambridge University Press, Cambridge.
• Ostrom E. (2005), Understanding Institutional Diversity, Princeton, New Jersey: Princeton University Press.
• Państwowa Komisja Wyborcza (2020), https://pkw.gov.pl/wybory-i-referenda/wybory-sa-morzadowe-i-referenda-lokalne (dostęp 14.03.2020).
• Poniatowicz M. (2014), Wpływ kryzysu gospodarczego na systemy finansowe jednostek samorządu terytorialnego. Na przykładzie największych miast w Polsce, CeDeWu, Warszawa.
• Postula M., Perczyński P. (red) (2009), Wdrażanie budżetu zadaniowego, Ministerstwo Finansów, Warszawa.
• PPP pozytywnie. Raport NIK o gminnych przedsięwzięciach z partnerami prywatnymi (2020), file:///C:/Users/Właściciel/Desktop/PPP pozytywnie. Raport NIK o gminnych przedsięwzieciach z partnerami prywatnymi _ Serwis Samorządowy PAP.pdf (dostęp 19.03.2020).
• Próchnicki L. (2007), Szkoła racjonalnych oczekiwań: teoretyczne i praktyczne implikacje nowej ekonomii klasycznej, "Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego", Prace Katedry Makroekonomii, nr 12, s. 5-32.
• Przekształcenie szpitali w spółki: Jakie zasady komercjalizacji szpitali (2011), "Rzeczpospolita" z 12 grudnia, https://www.rp.pl/artykul/767397-Przeksztalcenie-szpitali-w-spolki--Jakie-zasady-komercjalizacji-szpitali.html (dostęp 02.04.2020).
• Radzka B. (2009), Stary i nowy instytucjonalizm. Spotkanie socjologii i ekonomii, MBA 2.
• Ratajczak M. (2011), Popularność ekonomii instytucjonalnej. Metoda czy trwała zmiana?, "Zeszyty Naukowe Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego" 9.
• Rudolf S. (red.) (2016), Afowtf ekonomia instytucjonalna a nauki o zarządzaniu, CeDeWu, Warszawa.
• Rudolf S. (red.) (2014), Nowa ekonomia instytucjonalna wobec współczesnych problemów gospodarczych, Wyższa Szkoła Ekonomii, Prawa i Nauk Medycznych w Kielcach.
• Rudolf S. (2017), Nowe spojrzenie na równowagę instytucjonalną i zmianę instytucjonalną, "Prace Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu" nr 493, Instytucje w teorii i praktyce.
• Regulski J. (red.) (2002), Samorząd i demokracja lokalna - osiągnięcia, zagrożenia, dylematy, Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej, Warszawa.
• Samorządowcy chcą zwrotu kosztów reformy edukacji. MEN: Żądania są nieuzasadnione (2019), Portal Samorządowy PAP, 11 czerwca 2019, https://www.portalsamorzadowy. pl/edukacja/samorzadowcy-chca-zwrotu-kosztow-reformy-edukacji-men-zadania-sa-nieuzasadnione, 127252.html (dostęp 10.04.2020).
• Sikora P. (2018), Co to jest zarząd komisaryczny i kiedy siego ustanawia? "Gazeta Prawna" 13 października, https://serwisy.gazetaprawna.pl/samorzad/artykuly/1299016,zarzad-komisaryczny-kiedy-sie-ustanawia.html (dostęp 11.03.2020).
• Spencer H. (1889), Zasady socyologii, Wydawnictwo "Głosu", Warszawa, 1.1.
• Staniek Z. (2017), Ekonomia instytucjonalna. Dlaczego instytucje są ważne?, Difin, Warszawa.
• Staniek Z. (2018), Ekonomia instytucjonalna a koncepcja człowieka gospodarującego, "Postępy Techniki Przetwórstwa Spożywczego" 1.
• Stankiewicz W. (2004), Ekonomika instytucjonalna, Narodziny i rozwój, Wydawnictwo Biura Badań Strategicznych, Prywatna Wyższa Szkoła Businessu i Administracji, Warszawa.
• Stanowiska Zgromadzenia Ogólnego ZPP (2020), Związek Powiatów Polskich, https://zpp. pl/biblioteka/zgromadzenia-ogolne (dostęp 23.05.2020).
• Stanowisko Zarządu Związku Miast Polskich oraz Śląskiego Związku Gmin i Powiatów w sprawie indywidualnego wskaźnika zadłużenia oraz następstw wynikających z niespełnienia warunków określonych w art. 242-244 ustawy o finansach pubłicznych (2013), Gliwice, 16 września 2013 r., file:///C:/Users/user/AppData/Local/Temp/ Wsp 1ne+stanowisko+ws. + IWZ.pdf (dostęp 19.03.2020).
• Stanowisko Zarządu Miast Polskich w sprawie proponowanych zmian w art. 243 ustawy o finansach publicznych (2018), Związek Miast Polskich, 13.04.2018, http://www.miasta. pl/strefa-dla-miast/dokumenty?utf8= &phrase=o+finansach+publicz nych (dostęp 05.04.2020).
• Stawska J. (2017), Stabilność systemu finansowego na tle działalności instytucji gospodarczych - banku centralnego i rządu, "Studia Prawno-Ekonomiczne" 102, s. 243-257.
• Sztompka P. (2007), Zaufanie. Fundament społeczeństwa, Wydawnictwo Znak, Kraków.
• Szymańki K. (2018), Rola analiz przedrealizacyjnych w przedsięwzięciu PPP, "Biuletyn Partnerstwa publiczno-prywatnego", https://www.ppp.gov.pl/media/system/podstro-ny/Biuletyn-PPP-Nr-5-2018-r.pdf (dostęp 18.03.2018)
• Wilkin J. (red. nauk.) (2012) Teoria wyboru publicznego. Główne nurty i zastosowania, Wy-dawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa.
• The great financial crisis. Lessons forfinancial stability and monetarypolicy, European Central Bank (2010), An ECB Colloąuium Held in Honour of Lucas Papademos, 20-21 May.
• Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. 1990 nr 16, poz. 95 z późn. zm.).
• Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz.U. 1998 nr 91, poz. 578 z późn. zm.).
• Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (Dz.U. 1998 nr 91, poz. 576 z późn. zm.).
• Ustawa z dnia 15 września 2000 r. o referendum lokalnym (Dz.U. 2000 nr 88, poz. 985 z późn. zm.).
• Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz.U. 2009 nr 157, poz. 1240 z późn. zm.).
• Ustawa z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (Dz.U. 2011 nr 112, poz. 654). Ustawa z dnia 5 lipca 2018 r. o szczególnych rozwiązaniach dotyczących gminy Ostrowice w województwie zachodniopomorskim (Dz.U. 2018 poz. 1432).
• Ustawa z dnia 14 grudnia 2018 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych i niektórych ustaw (Dz.U. 2018, poz. 2500).
• Veblen T. (1971), Teoria klasypróżniaczej, PWN, Warszawa.
• Walczą o zlecone. Słupsk chce od Skarbu Państwa 15 min zł odszkodowania za niedofinansowanie zadań zleconych (2020), "Serwis Samorządowy PAP", 7 stycznia, https://samorzad.pap.pl/kategoria/finanse/walcza-o-zlecone-slupsk-chce-od-skarbu-panstwa-15-mln-zl-odszkodowania-za (dostęp 03.04.2020).
• Wielka Brytania po wyborach: Obywatele sfrustrowani głównymi partiami (2019), "Gazeta Prawna", 3 maja 2019, https://www.gazetaprawna.pl/artykuly/1410610,wielka-brytania-wybory-samorzadowe.html (dostęp 19.03.2020).
• Wilkin J. (2016), Instytucjonalne i kulturowe podstawy gospodarowania. Humanistyczna perspektywa ekonomii, Scholar, Warszawa.
• Wilkin J., Kargol-Wasiluk A., Zalesko M. (2019, Równowaga instytucjonalna -fundament równowagi gospodarczej, "Ekonomista" 6.
• Williamson O.E. (1998), Ekonomiczne instytucje kapitalizmu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Williamson O.E. (1998a), The Institutions of Governance, "American Economic Review" 88(2), s. 75-79.
• Williamson O.E. (2000), The New Institutional Economics: Taking Stocks, LookingAhead, "Journal of Economic Literature" 38(3).
• Wpływ operacji finansowych stosowanych przez wybrane jednostki samorządu terytorialnego na ich sytuację finansową (2016), Informacja o wynikach kontroli, Departament Budżetu i Finansów, Najwyższa Izba Kontroli, Warszawa, 16 września.
• Ząbkowicz A. (2003), Współczesna ekonomia instytucjonalna wobec głównego nurtu w ekonomii, "Ekonomista" 6.
• Zmiany w systemie oświaty (2019), Informacja o wynikach kontroli, Departament Nauki, Oświaty i Dziedzictwa Narodowego, Najwyższa Izba Kontroli, Warszawa, 20 maja.