Dziedzictwo górnictwa - Karta Geognostyczna Jana Hempla depozytariuszem krajobrazu

• Autorzy: Andrzej J. Wójcik

Warianty tytułu

The Heritage of the Mining - Geognostic Map of Jan Hempel as Landscape Depository

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Karta geognostyczna zagłębia węglowego z 1856 r., której autorem jest Jan Marian Hempel jest pierwszym dokładnym obrazem kartograficznym Zagłębia Dąbrowskiego. Analiza mapy pozwala na prześledzenie zmian środowiska przyrodniczego i powstałego tu przez wiele lat krajobrazu górniczego. Na szczególną uwagę zasługują dzieje górnictwa na terenie Strzemieszyc, obecnie dzielnicy Dąbrowy Górniczej, które nie doczekały się dotąd specjalnego opracowania. Złoża rud galmanu były przedmiotem eksploatacji górniczej już w średniowieczu. Budowa kopalń i zakładów przeróbczych (płuczek) oraz hut produkujących cynk rozpoczęła się na skalę przemysłową w pierwszej połowie XIX w. Powstały wówczas kopalnie "Anna", "Kawia Góra", "Leonidas" oraz płuczka "Zakawie" i "Strzemieska". Likwidacja zakładów rozpoczęła się w latach 70. XIX w. Bezskuteczne próby reaktywowania górnictwa miały miejsce w latach 20. XX w. Dziedzictwo górnicze w Strzemieszycach zostało udostępnione dla turystów. W tym roku (2021) wyznaczono tu nowy Szlak Kruszcowy. Trasa uzupełniona jest tablicami informacyjnymi. (abstrakt oryginalny)

EN

Geognostic map of coalfield (1856), by Jan Hempel is the first accurate cartographic image of Dąbrowa Basin. The analysis of the map allows to examine the changes in natural environment and the unique mining landscape created as result of many years transformation. The history of mining in Strzemieszyce, nowadays a district of Dąbrowa Górnicza, isn't widely presented in the publications about the region. Deposits of calamine ore were extracted from the middle ages. But the first industrial mines, washeries and processing plants as well as zinc-works were established not before the first half of 19th century. "Anna", "Kawia Góra", "Leonidas" mines and "Zakawie" and "Strzemieska" washery were set up in the area of Strzemieszyce. Plants were gradually closed down form the 70s of the 19th century. There were some unsuccessful attempts to reactivate calamine ore mining in the 1920s. The mining heritage in Strzemieszyce has been made available to tourists. This year (2021), a new ore trail was marked out (Szlak Kruszcowy). The route is supplemented with information boards. (original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Krajobraz miasta; Technika; Szlaki turystyczne; Górnictwo

EN

City landscape; Technique; Tourist routes; Mining sector

• Czasopismo: Turystyka Kulturowa
• Rocznik: 2021
• Numer: nr 3
• Strony: 67--83

Twórcy

autor

Andrzej J. Wójcik

• Instytut Historii Nauki PAN w Warszawie; Polski Komitet Ochrony Dziedzictwa Przemysłowego Polski, TICCIH Polska

Bibliografia

• 1. Alexandrowicz S., Alexandrowicz Z., 1960, Utwory triasowe w okolicach Strzemieszyc i Sławkowa. Biul. Inst. Geol., nr 152,Warszawa, ss. 95-171
• 2. Armand D. L., 1980, Nauka o krajobrazie. Podstawy teorii i metody logicznomatematyczne, PWN, Warszawa
• 3. Czarnocki S., 1908, Budowa geologiczna utworów węglowych w zagłębiu Dąbrowskim, "Przegląd Górniczo-Hutniczy", nr 4, ss. 93-95; nr 6, ss. 155-159; nr 7, ss. 177-180; nr 8, ss. 211-214; nr 9, ss. 237-240; nr 10, ss. 273-277; nr 11, ss. 318-319; nr 12, ss. 331-335; nr 14, ss. 383-387; nr 15, ss. 413-416; nr 16, ss. 442-445; nr 17, ss. 469-471; nr 21, ss. 588-589; nr 23, ss. 648-650
• 4. Degórski M., 2005, Podstawy teoretyczne systemowego ujęcia badań środowiska przyrodniczego i ich znaczenie dla rozwiązań aplikacyjnych [w:] M. Strzyż, A. Świercz (red.), Środowisko przyrodnicze, jako przedmiot badań interdyscyplinarnych: teoria i praktyka. Ogólnopolska konferencja naukowa, Busko Zdrój - Pińczów, 2-4.06.2005 r., Inst. Geogr. Akad. Św., Kielce, ss. 55-56
• 5. Ekiert T., 1959, Złoże kopalni Bolesław na tle geologii pomiędzy Sławkowem a Olkuszem, Biul. Inst. Geol., Warszawa
• 6. Gałkiewicz T., 1983, Prawidłowości wykształcenia śląsko-krakowskich złóż cynkowoołowiowych. Wydawnictwo Geologiczne, Warszawa
• 7. Haber W., 2004, Landscape ecology as abridge from ecosystems to human ecology, "Ecological Research", vol. 19, ss. 99-106
• 8. Hempel J., 1856, Karta geognostyczna zagłębia węglowego w Królestwie Polskiem, ułożona z rozkazu dyrektora górnictwa Jenerała Majora Szenszyna, litogr. M. Fajans, Warszawa
• 9. Kondracki J., Richling A., 1983, Próba uporządkowania terminologii w zakresie geografii fizycznej kompleksowej, "Przegląd Geograficzny", z. 1, ss. 201-217
• 10. Łabęcki H., 1860, O karcie i z powodu karty geognostycznej Zagłębia Węglowego w Królestwie Polskiem, wykonanej przez Jana Hempla, "Biblioteka Warszawska", z. 1, ss. 440-447
• 11. Myga-Piątek U., 2000, Problemy ochrony krajobrazów regionu górnośląskiego na tle polityki ochrony przyrody i dóbr kultury województwa śląskiego [w:] Środowisko przyrodnicze regionu górnośląskiego - stan poznania, zagrożenia i ochrona, Uniwersytet Śląski, Wydz. Nauk o Ziemi, Sosnowiec, ss. 63-71
• 12. Nita J., Myga-Piątek U., 2006, Krajobrazowe kierunki zagospodarowania terenów pogórniczych, "Przegląd Geologiczny", nr 3, ss. 256-262
• 13. Pulinowa M., Czylok A., 2001, O zmienności krajobrazów Zagłębia Dąbrowskiego. Zagłębie Dąbrowskie. W poszukiwaniu tożsamości regionalnej, Uniwersytet Śląski, Katowice
• 14. Richling A., Solon J., 1996, Ekologia krajobrazu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• 15. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 11 stycznia 2019 r. w sprawie sporządzania audytów krajobrazowych, Dz. U. z 2019 r., poz. 394
• 16. Rybak A., Kosakowski S., Mazur M., Mirkowski Z., Wójcik A. J., 2021, Szlak kruszcowy. Wędrówka po dziejach przemysłu Strzemieszyc, https://strzemieszycehistoria.pl/szlakkruszcowy [10.09.2021]
• 17. Staniewska A., 2015, Ustawa krajobrazowa. Komentarz do przepisów wprowadzonych w związku ze wzmocnieniem narzędzi ochrony krajobrazu, https://sip.lex.pl/ komentarze-i-publikacje/komentarze/ustawa-krajobrazowa-komentarz-do-przepisowwprowadzonych-w-587696001 [10.09.2021]
• 18. Uchwała Rady Miejskiej w Dąbrowie Górniczej z 19 grudnia 2007 r., nr XXI/339/07, www.dabrowa-gornicza.pl/o-miescie/ekologia_/ekologia/stanowiska-dokumentacyjne/ [10.09.2021]
• 19. Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dnia 23 lipca 2003 r., Dz. U. z 2003 r., nr 162, poz. 1568, z późn. zm., https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20031621568/U/D20031568Lj.pdf [10.09.2021]
• 20. Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 27 marca 2003 r., Dz. U. z 2003 r., nr 80, poz. 717, z późn. zm., https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20030800717/U/D20030717Lj.pdf [10.09.2021]
• 21. Ustawa o ochronie przyrody z 16 kwietnia 2004 r., Dz. U. z 2004 r., nr 92, poz. 880 z późn. zm., https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20040920880/U/D20040880Lj.pdf [10.09.2021]
• 22. Wójcik A. J., 2006, Jan Hempel - górnik i geolog - autor "Mapy geognostycznej zagłębia węglowego..." (1856r.), "Prace Naukowe Instytutu Górnictwa Politechniki Wrocławskiej. Studia i Materiały", vol. 117, nr 32, ss. 349-360
• 23. Wójcik A. J., 2007, Jubilee of Jan Hempel's "Geognostic map of coalfield in Polish Kingdom". [w:] Kokowski M. (red.), The Global and the Local: The History of Science and the Cultural Integration of Europe. Proceedings of the 2nd ICESHS. Cracow, Poland, September 6-9, 2006, Kraków, ss. 905-912
• 24. Wójcik A. J., 2008, Zachodni Okręg Górniczy. Studia z dziejów geologii i górnictwa w Królestwie Polskim, IHN PAN, Warszawa
• 25. Ziemba J., 1982, Najstarsze biblioteki Dąbrowy Górniczej, Towarzystwo Przyjaciół Książki, Katowice