Racja stanu a ograniczona suwerenność (Studium przypadku: Układ normalizacyjny między PRL a RFN z 1970 r. - ocena po półwieczu)

• Autorzy: Adam Daniel Rotfeld

Warianty tytułu

Raison D'etat and Limited Sovereignty (Case study: Normalization Treaty between the Polish People's Republic and West Germany in 1970 - Assessment after Half a Century)

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

Istotą przedstawionych rozważań jest odpowiedź na dwa pytania: Co sprawiło,że zawarty przed pół wiekiem w Warszawie Układ o podstawach normalizacji wzajemnych stosunków między Polską Rzecząpospolitą Ludową a Republiką Federalną Niemiec (7 grudnia 1970 r.) zajął wśród wielu innych traktatów miejsce o szczególnej doniosłości? Jak państwo o ograniczonej suwerenności, jakim była wówczas Polska Ludowa, zdołało wynegocjować porozumienie w obronie swojej suwerenności, integralności terytorialnej i nienaruszalności swoich granic? Esej odwołuje się do prac wybitnych polskich uczonych z "poznańskiej szkoły" prawa międzynarodowego (Alfonsa Klafkowskiego, Krzysztofa Skubiszewskiego, Bolesława Wiewióry) oraz Manfreda Lachsa, Ludwika Gelberga i innych badaczy przedmiotu. W szczególności do oryginalnych myśli Janusza Symonidesa o zasadzie efektywności w prawie międzynarodowym. W prezentowanym studium sprawą kluczową jest nie tyle egzegeza tekstu Układu, ile polityczny kontekst i wyjaśnienie podtekstów, które dopiero po latach wyszły na światło dzienne. Trudności w uzgodnieniu porozumienia wiązały się z tzw. kwestią niemiecką. Strona polska postulowała jednoznaczne uznanie swojej granicy zachodniej, natomiast RFN dążyła do zawarcia Układu o "nieużyciu siły" (Gewaitverzicht). Dodatkową trudnością był negatywny stosunek do polskiej inicjatywy ze strony sąsiadującej z Polską "sojuszniczej" NRD. Jej przywódcy uważali, że polskie postulaty uznania granicy na Odrze i Nysie podważają trwały charakter państwowości "pierwszego państwa robotników i chłopów na ziemi niemieckiej". Z kolei wschodni sąsiad, czyli ZSRR, zainteresowany był zawarciem traktatu z RFN, który gwarantowałby nienaruszalność polskiej granicy zachodniej, a w ten sposób gwarancje te utrwalałyby na płaszczyźnie prawnomiędzynarodowej zależność Polski od ZSRR. W tych okolicznościach osiągnięte dwustronne porozumienie miało dla Polski egzystencjalne znaczenie. Otwierało też drogę do uruchomienia procesu, w którego wyniku doszło do uzgodnienia Aktu końcowego Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie podpisanego w Helsinkach (1975). Głównym czynnikiem sprawczym była wola polityczna i determinacja obu architektów tego Układu - Władysława Gomułki i Willy'ego Brandta, który za przywrócenie wartości moralnych w polityce wyróżniony został Pokojową Nagrodą Nobla.(abstrakt oryginalny)

EN

This paper focuses on two questions: What made the Treaty between the Polish People's Republic and the Federal Republic of Germany Concerning the Basis for Normalizing Their Mutual Relations concluded half a century ago in Warsaw (December 7, 1970) particularly significant among many other treaties? How did a state with limited sovereignty, such as Polish People's Republic at that time, managed to negotiate an agreement to defend its sovereignty, territorial integrity and inviolability of its borders? The essay refers to the works of outstanding Polish researchers from the "Poznań school" of international law (Alfons Klafkowski, Krzysztof Skubiszewski, and Bolesław Wiewióra) as well as Manfred Lachs, Ludwik Gelberg and other researchers of the subject, in particular to the original thoughts of Janusz Symonides on the principle of effectiveness in international law. Rather than providing an exegesis of the text of the Treaty, this study analyses the political context and explanation of subtexts which only came to light years later. Difficulties in negotiating the agreement were related to the so-called German question. The Polish side called for unequivocal recognition of its western border,while the Federal Republic of Germany sought to conclude a Treaty on the nonuse of force (Gewaitverzicht). An additional difficulty was the negative attitude towards the Polish initiative on the part of the 'allied' German Democratic Republic neighbouring with Poland. Its leaders believed that Polish postulates to recognize the border on the Oder and Neisse line undermined the permanent nature of the statehood of "the first state of workers and peasants on German soil." In addition, Poland's eastern neighbour, the USSR, was interested in concluding a treaty with the Federal Republic of Germany, which would guarantee the inviolability of the Polish western border, and thus these guarantees would perpetuate the legal legitimacy of Poland's dependence on the USSR sphere. In these circumstances,the bilateral agreement reached had existential significance for Poland. It also paved the way to launching the process leading to conclusion of the Helsinki Final Act during the Conference on Security and Cooperation in Europe (1975). The main causative factor was the political will and determination of both architects of this Treaty - Władysław Gomułka and Willy Brandt, who was awarded the Nobel Peace Prize for restoring moral values in politics.(original abstract)

Słowa kluczowe

PL

Normalizacja; Granice państwa; Bezpieczeństwo; Terytorium państwowe; Suwerenność; Polityka zagraniczna

EN

Normalization; State boundaries; Security; National territory; Sovereignty; Foreign policy

• Czasopismo: Stosunki Międzynarodowe
• Rocznik: 2020
• Tom: 56
• Numer: nr 3
• Strony: 29--51

Twórcy

autor

Adam Daniel Rotfeld

• Uniwersytet Warszawski

Bibliografia

• Lech Antonowicz: "Zagadnienie państwowości Niemiec w polskim piśmiennictwie prawnomiędzynarodowym", [w:] Studia o Niemczech współczesnych, red. Franciszek Ryszka, Wrocław: Ossolineum, 1971, t. 3, 60-79.
• Manfred Lachs: The Polish-German Frontier: Law, Life and the Logic of History, Warszawa: PWN, 1964.
• Manfred Lachs: Poland's Western Frontiers, Warszawa, 1967.
• Ludwik Gelberg, Normalizacja stosunków PRL-NRF. Problemy polityczno-prawne, Warszawa: Instytut Państwa i Prawa PAN, 1978.
• Alfons Klafkowski, Podstawy prawne granicy Odra-Nisa na tle umów: jałtańskiej i poczdamskiej, Poznań: Instytut Zachodni, 1947.
• Alfons Klafkowski, Układ Polska-NRF z 7 grudnia 1970 r. Podstawy interpretacji w świetle prawa międzynarodowego, Warszawa: Interpress, 1973).
• Krzysztof Skubiszewski: Zachodnia granica Polski w świetle traktatów, Poznań: Instytut Zachodni, 1973.
• Adam Daniel Rotfeld, "Wokół ratyfikacji Układu PRL-NRF. Problemy prawno-polityczne", Sprawy Międzynarodowe 25(4) (1972).
• Konwencja wiedeńska o prawie umów międzynarodowych, tłum., wstęp i przypisy Stanisław E. Nahlik, Warszawa: PISM - Biblioteka Zbioru Dokumentów nr 34, 1971.
• Natalia S. Lebiediewa, "Inwazja Armii Czerwonej. IV rozbiór Polski", [w:] Białe Plamy - Czarne Plamy. Sprawy trudne w polsko-rosyjskich stosunkach 1918-2008, red. Adam Daniel Rotfeld, Anatolij W. Torkunow, Warszawa: PISM, 2010, 264.
• Mieczysław Tomala: Zachodnia granica Polski po II wojnie światowej, Warszawa: Polska Fundacja Spraw Międzynarodowych, 2002, 24.
• Dokumenty i materiały do historii stosunków polsko-radzieckich, t. VIII, Warszawa: Książka i Wiedza, 1974, 158-159.
• Bulletin des Presse- und Informationsamtes der Bundesregierung, 4.05.1956, 83.
• Bulletin des Presse- und Informationsamtes der Bundesregierung, 5.06.1956, 100.
• Mieczysław Tomala, Patrząc na Niemcy. Od wrogości do porozumienia 1945-1991, Warszawa: Polska Fundacja Spraw Międzynarodowych, 1997, 129-130.
• Akten zur Auswärtigen Politik der Bundesrepublik Deutschland 1970, München 2001, 51 i n.
• Peter Merseburger, Willy Brandt 1913-1992. Wizjoner i realista, tłum. Anna Wziątek, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2011, 433.
• Janusz Symonides, "Deklaracja zasad stosunków międzynarodowych KBWE", Sprawy Międzynarodowe 10 (1975).
• J. Symonides, "Nienaruszalność granic i integralność terytorialna w układach Polska-NRD: Polska-RFN", Sprawy Międzynarodowe 1 (1981).
• Alfons Klafkowski: Układ Polska-NRF z 7 grudnia 1970. Podstawy interpretacji w świetle prawa międzynarodowego, Warszawa: Interpress1973.
• Adam Daniel Rotfeld, Jerzy Sułek, Układ PRL-NRF na tle Umowy poczdamskiej, Układu w Zgorzelcu i Układu ZSRR-NRF (Analiza porównawcza), Warszawa: PISM, 1970.
• Problem reparacji, odszkodowań i świadczeń w stosunkach polsko-niemieckich 1944-2004. Dokumenty, red. Sławomir Dębski, Witold Góralski, Warszawa: PISM, 2004, dok. 82-88, 344-394.
• Bulletin des Presse - und Informationsamtes der Bundesregierung, 18.05.1972.
• A. D. Rotfeld, "Podstawy normalizacji stosunków między dwoma państwami niemieckimi. Analiza Układu Zasadniczego", Sprawy Międzynarodowe 2 (1973).
• A. D. Rotfeld, "Prawno-polityczne podstawy normalizacji stosunków między Czechosłowacją a RFN", Sprawy Międzynarodowe 3 (1975).
• A. D. Rotfeld, "Prawno-polityczne problemy normalizacji stosunków między Polską a RFN", Sprawy Międzynarodowe 1 (1977).
• Janusz Symonides, Zasada efektywności w prawie międzynarodowym, Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 1967.
• Wielka Encyklopedia Prawa: t. IV: Prawo międzynarodowe publiczne, Warszawa: Fundacja Ubi Societas Ibi Ius, 2014, 586-587.
• Bogusław Rakowski, "Gustav Stresemann (1878-1929)", [w:] Laureaci Pokojowej nagrody Nobla, red. Waldemar Michowicz, Robert Łoś, przedmowa Adam Daniel Rotfeld, Łódź: PAN, 2008, 124.

Identyfikatory

DOI

10.7366/020909613202003