Environmental Impact of Tourism Development in Reception Areas in Poland and Methods of Controlling Them

• Autorzy: Mirosław Mika

Warianty tytułu

Środowiskowe skutki rozwoju turystyki na obszarach recepcyjnych w Polsce oraz sposoby ich ograniczania

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

The development of mass tourism has had adverse effects on areas of the highest natural values in Poland sińce the 1960s. The adverse effects of tourist traffic are most evident in mountainous and coastal tourist areas and national parks. Current changes in the approach to tourism result from the introduction of the concept sustainable development to Polish legislation. The growing demand for tourism and shrinking recreational areas are forcing the introduction of Solutions aimed at controlling the environmental effects of tourism. (original abstract)

Turystyka o charakterze masowym w Polsce rozwijała się głównie za sprawą funkcjonującego przed 1989 r. systemu zorganizowanego wypoczynku pracowniczego oraz ograniczonych w tamtym czasie możliwości uprawiania turystyki poza granicami kraju. Intensywny rozwój zagospodarowania turystycznego zapoczątkowany został w latach 60. XX w. Towarzyszyła mu rozbudowa zakładowych obiektów wczasowych oraz urządzeń sportowo-rekreacyjnych na obszarach o najwyższych walorach przyrodniczych-wybrzeże Bałtyku, obszary górskie i pojezierza. Świadomość presji, jaką wywiera ruch turystycznych na środowisko przyrodnicze oraz potrzeby zachowania walorów przyrodniczych dla rozwoju turystyki pojawiła się w polskiej literaturze naukowej już przed II wojną światową. Współcześnie do głównych przejawów antropopresji turystycznej na obszarach recepcyjnych można zaliczyć: urbanizację środowiska, w wyniku rozbudowy obiektów turystycznych oraz urządzeń sportowych, a także tworzenia systemów infrastruktury komunikacyjnej; niszczenie krajobrazu poprzez nadmierną koncentracje obiektów oraz ich niewłaściwą lokalizację; zanieczyszczenie powietrza, głównie na skutek znacznego natężenia ruchu pojazdów biorących udział w ruchu turystycznym; bezpośrednie wprowadzanie zanieczyszczeń do środowiska (ścieki, odpady, śmieci); powiększanie się obszarów degradowanych w wyniku wydeptywania związanego z przebywaniem turystów i uprawianiem różnych form turystyki w środowisku. Silna presja turystyczna na terenie polskiego wybrzeża Bałtyku jest zjawiskiem sezonowym, trwa tylko od czterech do (miejscami) dziesięciu tygodni w roku. Oprócz urbanizacji najbardziej powszechnym rodzajem antropopresji na środowisko przyrodnicze wybrzeży jest penetracja turystyczna na terenach leśnych i nieleśnych, której towarzyszy wydeptywanie roślinności i rozjeżdżanie gruntu kołami pojazdów. Najmocniej zaznacza się ona w rejonie między strefą obiektów noclegowych a plażą. Szczególnym zagrożeniem ze strony turystyki dla polskich obszarów nadmorskich jest jej silny rozwój na wybrzeżach mierzejowych. Proces zagospodarowania turystycznego oraz masowy ruch turystyczny są współcześnie również jednymi z głównych czynników przemian środowiska przyrodniczego obszarów górskich Karpat i Sudetów. Najintensywniej zagospodarowanymi turystycznie regionami górskimi Polski są Karpaty Zachodnie, w tym szczególnie Beskid Śląski i Podhale oraz w Sudetach Karkonosze i Kotlina Jeleniogórska. Masowy ruch turystyczny jest także czynnikiem przemian środowiska przyrodniczego w polskich parkach narodowych. Jednym z podstawowych zadań parków narodowych jest pełnienie przez nie funkcji turystycznej, jednak w wielu wypadkach funkcja ta silnie koliduje z podstawowym zadaniem tych obszarów jakim jest ochrona przyrody. Mimo; iż zasięg przestrzenny ekologicznych skutków turystyki dotyczy jedynie wybranych miejsc i regionów, to jednak zasadniczym problem jest korzystanie przez turystów z obszarów o najwyższych walorach środowiska przyrodniczego. Sposoby ograniczania negatywnego wpływu turystyki na środowisko polegają m.in. na prowadzeniu różnego rodzaju zabiegów technicznych mających na celu hamowanie procesów erozyjnych na szlakach, kontroli i monitoringu ruchu turystycznego, a jeśli to konieczne jego ograniczaniu (w tym także ruchu samochodowego), eliminacji ze środowiska ubocznych efektów mchu turystycznego, szczególnie różnego rodzaju odpadów stałych i organicznych, a także rozbudowie koniecznej infrastruktury technicznej (oczyszczalni ścieków, linii kanalizacyjnych, parkingów) w miejscowościach turystycznych. Znaczne zagrożenie dla harmonijnego rozwoju obszarów turystycznych w Polsce niesie ze sobą żywiołowe kształtowanie się wolnego rynku w okresie transformacji ustrojowej i gospodarczej państwa (Kamieniecka 1998). Widocznym przejawem tego procesu jest zaburzenie ładu przestrzennego, który w znacznym stopniu decyduje o jakości krajobrazu. Za szybko postępującą urbanizacją często nie nadąża rozwój infrastruktury komunalnej, szczególnie w obszarach górskich. Negatywnym zjawiskiem jest także wyprzedaż terenów cennych przyrodniczo pod zabudowę rekreacyjną oraz silna presja inwestycyjna na te obszary. Ważnym elementem w strategii ochrony przyrody przed antropopresją jest wyznaczanie obszarów ochronnych, szczególnie ścisłej ochrony rezerwatowej i wyłączanie tych najcenniejszych przyrodniczo terenów z procesu zagospodarowania. Rozwiązania, które podejmuje się w celu ograniczania negatywnych skutków ruchu turystycznego w polskich parkach narodowych polegają na: kierowaniu strumieniami ruchu turystycznego; monitoringu środowiska przyrodniczego; limitowaniu wielkości ruchu turystycznego m.in. poprzez wprowadzaniu opłat za wstęp, parkowanie, wyznaczeniu stref buforowych, proponowaniu alternatywnych form wypoczynku wokół parku, czasowym zamykaniu "przeciążonych terenów, itp.; selekcji osób zwiedzających obszar parku, polegającej na preferowaniu małych grup oraz limitowaniu wejść dla wycieczek zbiorowych, a także preferencji dla turystów kwalifikowanych; właściwym planowaniu zagospodarowania turystycznego w parku i wydzieleniu stref funkcjonalnych i stref udostępniania przestrzeni parku; działalności propagandowej i edukacyjnej społeczeństwa. (abstrakt oryginalny)

Słowa kluczowe

EN

Tourism development; Natural environment; National parks; Tourist region

PL

Rozwój turystyki; Środowisko przyrodnicze; Parki narodowe; Region turystyczny

• Czasopismo: Prace Geograficzne / Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego
• Rocznik: 2003
• Numer: z. 111 Issues of tourism and health resort management
• Strony: 129--141

Twórcy

autor

Mirosław Mika

• Jagiellonian University, Cracow, Poland

Bibliografia

• Absalon D., Jankowski A., Sadowski S., Trembaczowski J., 1990, Wpływ ruchu turystycznego na zmiany wybranych elementów środowiska geograficznego na obszarze miasta Szczyrk, Geographia, Studia et Dissertationes, 14, Uniw. Śląski, Katowice, 30-52.
• Balon J., 1983, Rodzaje i formy antropogenicznej degradacji stoku jako efektu taternictwa, Parki Narodowe i Rezerwaty, 4, 1.
• Balon J., German K., Maciejowski W., Ziaja W., 2001, Współczesne przemiany środowiska przyrodniczego i ich wpływ na funkcjonowanie Karpat polskich, [w:] K. German K., J. Balon (red.), Przemiany środowiska przyrodniczego i jego funkcjonowanie, Problemy Ekologii Krajobrazu, 10, Kraków, 553-560.
• Bogucki J., 1990, Rekreacyjne użytkowanie lasów, Z warsztatów badawczych AWF w Warszawie, Wyd. AWF, Warszawa.
• Czochartski J., Szydarowski W., 1996, Turystyka piesza i jej wpływ na środowisko przyrodnicze Tatrzańskiego Parku Narodowego, [w:] Z. Mirek (red.), Przyroda Tatrzańskiego Parku Narodowego a człowiek, 3, Wpływ człowieka, Tatrzański Park Narodowy, Kraków-Zakopane, 43-45.
• Czochański J., Szydarowski W., 2000, Geneza i typologia form morfologicznych związanych z oddziaływaniem turystyki piesze, [w:] Praca zbiorowa, Współczesne przemiany środowiska przyrodniczego Tatr, 93, Zakopane.
• Dysarz R., 1993, Charakter przekształceń środowiska geograficznego obszarów użytkowanych rekreacyjne na wybranych przykładach w strefie pojezierzy, WSP, Bydgoszcz, 129.
• Dziegieć E., 1995, Urbanizacja turystyczna terenów wiejskich w Polsce, Turyzm, 5, 1, Łódź, 5-56.
• Faliński J. B., 1973, Reakcja runa leśnego na wydeptywanie w świetle badań eksperymentalnych, Phytocoenosis, 2,3, Warszawa-Białowieża.
• Gerstmannowa E., 2000, Ochrona wybrzeży mierzej owych przed antropopresją turystyczną, na przykładzie Parku Krajobrazowego "Mierzeja Wiślana ", Doctoral dissertation, IGiGP UJ, Kraków.
• Goetel W. 1938, Turystyka a ochrona przyrody, Turyzm Polski, 1.
• Gorczyca E., 2000, Wpływ ruchu turystycznego na przekształcenie rzeźby wysokogórskiej na przykładzie masywu Czerwonych Wierchów i Regli Zakopiańskich (Tatry Zachodnie), Prace Geogr. IG i GP UJ, 105, Kraków, 369-388.
• Jędrzejczyk 1., 2000, Nowoczesny biznes turystyczny, Ekostrategie z zarządzaniu firmą, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa.
• Jodłowski M., 2001, Antropogeniczne przemiany środowiska Tatr pod wpływem turystyki, [w:] German K., Balon J. (red.), Przemiany środowiska przyrodniczego i jego funkcjonowanie, Problemy Ekologii Krajobrazu, 10, Kraków, 796-804.
• Kamieniecka J., 1998, Ekopolityka w turystyce. Raport o zmianach możliwych i potrzebnych, Instytut na Rzecz Ekorozwoju, 2, Warszawa.
• Kasprzak K., 1999, Oceny oddziaływania na środowisko (OOŚ) inwestycji turystycznych, [w:] M. Pietrzak (red.), Geoekologiczne podstawy badania i planowania krajobrazu ekologicznego. Problemy Ekologii Krajobrazu, 5, Bogucki Wyd. Naukowe, Poznań, 206-229.
• Kasprzak K., 2000, Instrumenty formułowania polityki przestrzennej w planowaniu lokalnym - mechanizmy przeobrażeń zagospodarowana turystycznego, [w:] S. Bosiacki (red.), Gospodarka turystyczna u progu XXI wieku, AWF w Poznaniu, Poznań, 153-169.
• Komornicki T., Skiba S., 1996, Gleby, [w:] Z. Mirek (red), Przyroda Tatrzańskiego Parku Narodowego, Tatrzański Park Narodowy, Kraków-Zakopane, 215-226.
• Kostrowicki A.S., 1981, Metoda określania odporności roślin na uszkodzenia mechaniczne powstałe na skutek wydeptywania, [w:] A. S. Kostrowicki (red.), Wybrane zagadnienia teorii i metod oceny oddziaływania człowieka na środowisko, Prace Geogr, IGiPZ PAN, 139, Wyd. Ossolineum, Wrocław - Warszawa - Kraków - Gdańsk - Łódź.
• Kozłowski J., Baranowska-Janota M., 1982, Metoda wyznaczania turystycznej chłonności przyrodniczej Parków Narodowych. Propozycje teoretyczne i próba zastosowania na przykładzie Tatrzańskiego Parku Narodowego, Człowiek i Środowisko, 6, 1-2.
• Krusiec M., 1996, Wpływ ruchu turystycznego na przekształcenie rzeźby Tatr Zachodnich na przykładzie Doliny Chochołowskiej, Czasop. Geogr. 67, 3-4,303-320.
• Krzymowska-Kostrowicka A.,1997, Geoekologia turystyki i wypoczynku, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa.
• Leszczycki S., Treter B., 1934, Plany regulacyjne i ochrona krajobrazu w uzdrowiskach oraz gminach posiadających walory krajobrazowe, Komunikat w sprawie Planu Regionalnego, 1, Kraków.
• Łajczak A., 1996, Wpływ narciarstwa i turystyki pieszej na erozje gleby w obszarze podszczytowym Pilska, Studia Naturae 41, 131-160.
• Maciaszek W., Zwydak M., 1992, Degradacja górskich gleb leśnych w pobliżu szlaków turystycznych, "Zesz. Nauk. AR w Krakowie", Leśnictwo , 22, 3-16.
• Marsz A. A.,1972, Metoda obliczania pojemności rekreacyjnej ośrodków wypoczynkowych na Niżu, Prace Kom. Geogr.- Biolog. PTPN, 12, 3, Poznań.
• Matczak A., 1986, Budownictwo letniskowe w strefie podmiejskiej Łodzi, Acta Universitatis Lodziensis, Folia Geogr., 7, 137-165.
• Michalik S., 1996, Oddziaływanie narciarstwa i turystyki pieszej na szatę roślinna szczytowej części masywu Pilska, Studia Naturae, 41, 161-182.
• Mielnicka B., 1991, Ruch turystyczny w polskich parkach narodowych i jego przyrodnicze konsekwencje, Ochrona Przyrody, 49, cz. II, 163-176.
• Mielnicka B., 1992, Problemy turystyczne górskich parków narodowych, Problemy zagospodarowania ziem górskich, PAN Komit. Zagosp. Ziem Górskich, 35, 111-121.
• Mika M., 1997, Drugie domy w Beskidzie Śląskim, Turyzm, 7, 1, Łódź, 25-42.
• Mika M., 2001, Współczesne przemiany i zagrożenia środowiska przyrodniczego Beskidu Śląskiego pod wpływem turystyki, [w:] K. German, J. Balon (red.), Przemiany środowiska przyrodniczego i jego funkcjonowanie, Problemy Ekologii Krajobrazu, 10, Kraków, 742-748.
• Mirek Z., 1996a, Antropogeniczne zagrożenia i kierunki zmian środowiska przyrodniczego Tatrzańskiego Parku Narodowego, [w:] Z. Mirek (red.), Przyroda Tatrzańskiego Parku Narodowego a człowiek, Wpływ człowieka, 3, Tatrzański Park Narodowy, Kraków-Zakopane, 9-19.
• Mirek Z., 1996b, Zagrożenia i przekształcenia szaty roślinnej, [w:] Mirek Z. (red) Przyroda Tatrzańskiego Parku Narodowego, Tatrzański Park Narodowy, Kraków-Zakopane.
• Mirowski W., 2000, Gospodarka turystyczna a rozwój ekologicznie zrównoważony, [w:] S. Bosiacki (red.), Gospodarka turystyczna u progu XXI wieku, AWF w Poznaniu, Poznań, 27-32.
• Okołów C. 1986, Turystyka w Białowieskim Parku Narodowym, Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody, 7, 2, 61-72.
• Pietrzak M., 1998, Syntezy krajobrazowe - założenia, problemy, zastosowania, Bogucki Wyd. Naukowe, Poznań., 158.
• Piękoś-Mirkowa H, Mirek Z., 1982, Flora synantropijna w otoczeniu obiektów turystycznych w Tatrach, [w:] K. Zabierowski (red), Zachowanie walorów przyrodniczych a pojemność górskich parków narodowych w Polsce, Studia Naturae, ser. A, 22,133-196.
• Potoniec A., 2001, Przyrodnicze konsekwencje antropopresji na Jaworzynie Krynickiej w Beskidzie Sądeckim, [w:] K. German, J. Balon (red.), Przemiany środowiska przyrodniczego i jego funkcjonowanie,, Problemy Ekologii Krajobrazu, 10, Kraków, 749-755.
• Prędki R., 2000, Ocena zniszczeń środowiska przyrodniczego Bieszczadzkiego Parku Narodowego w obrębie pieszych szlaków turystycznych w latach 1995-1999 - porównanie wyników monitoringu, Roczniki Bieszczadzkie, 8, 343-352.
• Prudzienica J, 1991, Skutki ekologiczne rozwoju turystyki w Sudetach, Gospodarka turystyczna, Prace Naukowe AE we Wrocławiu, 573, Wrocław, 103-118.
• Siarzewski W., 1996, Degradacja środowiska przyrodniczego jaskiń tatrzańskich, [w:] Z. Mirek (red.), Przyroda Tatrzańskiego Parku Narodowego a człowiek, Wpływ człowieka, 3, Tatrzański Park Narodowy, Kraków-Zakopane, 48-50.
• Skawiński P., 1993, Oddziaływanie człowieka na przyrodę kopuły Kasprowego Wierchu oraz Doliny Goryczkowej w Tatrach, [w:] Cichocki W. (red.), Ochrona Tatr w obliczu zagrożeń, Wyd. Muzeum Tatrzańskiego, Zakopane, 179-226.
• Skawiński P., Krzan Z., 1996, Narciarstwo, [w:] Z. Mirek (red.), Przyroda Tatrzańskiego Parku Narodowego, Tatrzański Park Narodowy, Kraków-Zakopane, 697-716.
• Staffa M., 1997, Problemy turystyki w Tatrzańskim Parku Narodowym, [w:] Z. Mirek, Z. Krzan (red.), Kultura a natura, Materiały Sesji Naukowej 9-11 X 1997 w Zakopanem, Tatrzański Park Narodowy, Kraków-Zakopane.
• Stasiak A., 1997, Turystyka w parkach narodowych - obszary konfliktów., Turyzm, 7, 2, 5-24.
• Szafer P., 1997, Architektura a natura, [w:] Z. Mirek, Z. Krzan (red.), Kultura a natura, Materiały Sesji Naukowej 9-11X1997 w Zakopanem, Tatrzański Park Narodowy, Kraków-Zakopane.
• Szwichtenberg A. 1993, Turystyka alternatywna i ekoturystyka-Nowe pojęcia w geografii turyzmu, Turyzm, 3, 2, Łódź.
• Wiatrak A.P., 2000, Problemy ekologizacji turystyki wiejskiej, [w:] S. Bosiacki (red.), Gospodarka turystyczna u progu XXI wieku, A W F w Poznaniu, Poznań, 71-78.
• Wohler K., 1997, Jakość środowiska w marketingu turystycznym, Ekonomia a środowisko, 1.
• Zachowanie walorów przyrodniczych a pojemność turystyczna górskich parków narodowych w Polsce, 1982, K. Zabierowski (red.), Studia Naturae, A, 22, 277.